قرآن کلام خدا و کتاب آسمانی مسلمانان است که به وسیله جبرئیل به حضرت محمد(ص)، وحی شد. مسلمانان محتوا و الفاظ قرآن را نازل‌شده از سوی خداوند می‌دانند؛ همچنین معتقدند قرآن، معجزه و نشانه پیامبری حضرت محمد(ص) و آخرین کتاب آسمانی است. این کتاب بر معجزه‌بودن خود تأکید کرده و دلیل اعجازش را آن دانسته است که کسی نمی‌تواند مانندی برای آن بیاورد.
نخستین آیات قرآن ابتدا در غار حراء، واقع در کوه نور به پیامبر اسلام، وحی شد. دیدگاه مشهور این است که آیات آن، هم از طریق فرشته وحی و هم بدون واسطه و به صورت مستقیم، بر پیامبر نازل می‌شده است. به باور بیشتر مسلمانان، نزول قرآن به صورت تدریجی صورت گرفته است؛ اما برخی بر این باورند که علاوه بر نزول تدریجی آیات، آنچه قرار بوده است در یک سال بر پیامبر(ص) نازل شود، در شب قدر هم یک‌جا بر او نازل می‌شده است.
آیات قرآن در زمان پیامبر(ص) به صورت پراکنده بر روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه نوشته می‌‌شد. پس از رحلت پیامبر(ص)، آیات و سوره‌های قرآن توسط اصحاب جمع‌آوری شد؛ اما نسخه‌های بسیاری تدوین شد که در ترتیب سوره‌ها و قرائت، با هم متفاوت بودند. به دستور عثمان نسخه واحدی از قرآن تهیه شد و دیگر نسخه‌های موجود را از بین بردند. شیعیان به پیروی از امامان خود، این نسخه را درست و کامل می‌دانند.
قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف از مشهورترین نام‌های قرآن است. قرآن 114 سوره و بیش از 6000 آیه دارد و به 30 جزء و 120 حزب تقسیم شده است. در قرآن، از موضوعاتی چون توحید، معاد، غزوات پیامبر اسلام(ص)، داستان‌های انبیاء، اعمال شرعی دین اسلام، فضایل و رذایل اخلاقی و مبارزه با شرک و نفاق، سخن به میان آمده است.
...
لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَٰکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِکَهِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاهَ وَآتَى الزَّکَاهَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا ۖ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِینَ الْبَأْسِ ۗ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا ۖ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿177﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى ۖ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَىٰ بِالْأُنْثَىٰ ۚ فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ۗ ذَٰلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَرَحْمَهٌ ۗ فَمَنِ اعْتَدَىٰ بَعْدَ ذَٰلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿178﴾ وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاهٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ﴿179﴾ کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّهُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ ۖ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ ﴿180﴾ فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَمَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿181﴾
فَمَنْ خَافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿182﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ﴿183﴾ أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ ۚ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ ۖ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ ۚ وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ ۖ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿184﴾ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ ۖ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ ۗ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ﴿185﴾ وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ ﴿186﴾
أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِکُمْ ۚ هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنْکُمْ ۖ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ ۚ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ ۗ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ﴿187﴾ وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿188﴾ یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّهِ ۖ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ۗ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ﴿189﴾ وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ ﴿190﴾
وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ ۚ وَالْفِتْنَهُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ ۚ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّىٰ یُقَاتِلُوکُمْ فِیهِ ۖ فَإِنْ قَاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ ۗ کَذَٰلِکَ جَزَاءُ الْکَافِرِینَ ﴿191﴾ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿192﴾ وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّىٰ لَا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَیَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ ۖ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِینَ ﴿193﴾ الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ﴿194﴾ وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ﴿195﴾ وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَهَ لِلَّهِ ۚ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ ۖ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَکُمْ حَتَّىٰ یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ ۚ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَهٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَهٍ أَوْ نُسُکٍ ۚ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ ۚ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَهٍ إِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْکَ عَشَرَهٌ کَامِلَهٌ ۗ ذَٰلِکَ لِمَنْ لَمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ﴿196﴾
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ ۚ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ ۗ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ ۚ وَاتَّقُونِ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ ﴿197﴾ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ ۚ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ ۖ وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ وَإِنْ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ ﴿198﴾ ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿199﴾ فَإِذَا قَضَیْتُمْ مَنَاسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَذِکْرِکُمْ آبَاءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْرًا ۗ فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلَاقٍ ﴿200﴾ وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَفِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ﴿201﴾ أُولَٰئِکَ لَهُمْ نَصِیبٌ مِمَّا کَسَبُوا ۚ وَاللَّهُ سَرِیعُ الْحِسَابِ ﴿202﴾
نیکی [محدود به] این نیست که روی خود را [برای عبادت] به‌سوی مشرق و مغرب کنید؛ بلکه نیکی وجود [والای] کسانی است که به خدا، روز قیامت، فرشتگان، کتاب [آسمانی] و پیامبران ایمان [استوار و ثابت] آورده‌اند، و دارایی [خود] را با آنکه دوست دارند به خویشان و یتیمان و درماندگان، و درراه‌ماندۀ بی‌زادوتوشه، و تهیدستانی که درخواست کمک دارند و در راه [آزادی] بردگان می‌پردازند، و نماز را [با شرایط ویژه‌اش] می‌خوانند و زکات می‌پردازند، و چون پیمان ببندند به پیمان خود وفا می‌کنند، و در سختی‌ها و تنگدستی و هنگام پدیدآمدن صدمه و آسیب [یعنی جنگ] شکیبایند، اینانند که [در ادعای دینداری] راستگویند، و اینانند که به شدت پرهیزکنندگان [از طغیان و تبهکاری]اند (177) ای مؤمنان! در مورد کشته‌شدگان، قصاص بر شما مقرر شده است؛ آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس کسی که [مرتکب قتل شده چنانچه] از سوی برادر دینی‌اش [که ولی مقتول است] مورد چیزی از عفو قرار گرفت[که به‌جایِ قصاص، خون‌بها بپردازد] پس رعایت‌کردن روش پسندیده[ درباره وضع مادی قاتل که چه اندازه بپردازد، بر عهده عفوکننده از قصاص است]، و [قاتل، مسئول] پرداخت خون‌بها با نیکی و خوشرویی است. این [حکم خون‌بها] تخفیف و رحمتی است از سوی پروردگارتان، پس هرکه بعد از چشم‌پوشی از قصاص، تجاوز کند [و به کشتن قاتل برخیزد] برای او عذابی دردناک است (178) ای خردمندان! برای شما در قصاص مایۀ حیاتی ویژه است، و [حکم قصاص] برای این است که [از هرگونه تعدی و تجاوز و امور غیرِ شرعی] بپرهیزید (179) بر شما مقرر شده چون یکی از شما را مرگ فرارسد اگر مالی از خود به‌جا گذاشته، به‌صورتی پسندیده برای پدر و مادر و خویشان وصیت کند، این حقی است بر عهدۀ کسانی که [از خدا اطاعت کرده، از محرّماتش] بپرهیزند (180) آنان‌که پس از شنیدن وصیت، در آن تغییری دهند گناهش فقط بر عهدۀ تغییر‌دهندگان است، یقیناً خداوند شنوا[ی کلامِ وصیت‌کننده]، و دانا[ی به اعمال تغییر‌دهندگانِ وصیت] است (181)
کسی که از انحرافِ سهوی و نا آگاهانۀ وصیت‌کننده [در مورد حقوق ورثه]، یا انحراف عمدی و آگاهانۀ او [مبنی بر وصیت به امور نامشروع و ناحق] بترسد، و بین ورثه [با تغییردادنِ وصیت بر اساس احکام دین] اصلاح دهد گناهی بر او نیست، همانا خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است (182) ای مؤمنان! روزه بر شما واجب شده همان‌گونه که بر پیشینیانِ شما واجب شده بود، [فلسفۀ وجوب روزه این است که] تا [شما با اِمساک در ماه رمضان] به [روحیه اطاعت از خدا، و] پرهیز [از محرّماتش] آراسته شوید (183) [در] روزهایی چند و اندک [روزه بگیرید!] پس هرکه از شما بیمار یا در سفر باشد [به تعداد روزه‌های از دست رفته] از روزهای غیر [رمضان] روزه بگیرد، و بر کسانی که روزه‌گرفتن برایشان طاقت‌‌فرساست، کفارۀ آن طعام‌دادن به یک نیازمند [به‌جایِ هر روزۀ از دست رفته] است، و هرکس به خواست خودش [افزون بر کفارۀ واجب] به طعامِ نیازمند بیفزاید برایش خیر [بیشتری] است، و روزه‌گرفتن [هرچند دشوار باشد] اگر [پاداش و آثار معنوی‌اش را] بدانید برای شما بهتر است (184) [آن روزهای چند و اندک که روزه در آن واجب گشته] ماه رمضان است؛ ماهی که قرآن در آن نازل شده؛ [قرآنی که همۀ آیاتش] هدایتگر مردم و دربردارندۀ دلایلی روشن از هدایت، و میزان تشخیص [حق از باطل] است، پس کسی که در این ماه [در وطنش] حاضر باشد باید همۀ ماه را روزه بگیرد، و آن که بیمار یا در سفر است [به تعداد روزه‌های از دست رفته] روزهای غیر [رمضان] را روزه بدارد، [حکم قضای روزه به این صورت برای این است که] خداوند برای شما آسانی می‌خواهد نه سختی، و به خاطر این است که [با گرفتن روزه‌های از دست رفته،] تعداد [روزهای رمضان] را کامل کنید، و خدا را به پاس آنکه شما را [به حقایق] راهنمایی نموده به عظمت و بزرگی ستایش کنید، و نیز برای اینکه [به سبب نعمتِ کم‌نظیر ماه رمضان و روزۀ در آن] سپاس‌گزار باشید (185) چون بندگانم از تو دربارۀ من بپرسند، [بگو:] یقیناً من نزدیکم! دعای دعاکننده را وقتی مرا بخواند اجابت می‌کنم؛ پس باید [برای تأمین خیر دنیا و آخرتشان، خواسته‌های] مرا [عملاً] اجابت کنند، و به من ایمان بیاورند تا [به رشد و صواب] راه یابند (186)
آمیزش با همسرانتان در شبِ روزهایی که روزه‌دار هستید بر شما حلال شد، آنان برای شما لباس [عفافِ معنوی]، و شما هم برای آنان پوشش [عفافِ معنوی] هستید، خدا آگاه بود که شما [پیش از حلال‌شدنِ آمیزش در شب رمضان] به خود حیله می‌زدید [به آمیزش روی می‌آوردید و توبه می‌کردید،] پس توبه‌تان را پذیرفت و از شما گذشت کرد، اکنون [آزادید که] با همسرانتان آمیزش کنید، و آنچه را خداوند [در این کار از ثواب، پاکدامنی و فرزند صالح] برای شما مقرر داشته از او بخواهید، و بخورید و بیاشامید تا رشتۀ سپیدِ صبح از رشتۀ سیاهِ شب برای شما آشکار شود، سپس روزه را تا شب به پایان برید! با همسرانتان درحالی‌که در مساجد معتکف هستید آمیزش نکنید! این‌ها حدود خداست، در حفظ آن‌ها بکوشید، خداوند به این صورت آیاتش را برای مردم بیان می‌کند تا [با عمل به آن‌ها] به [روحیه اطاعت از خدا و] پرهیز [از محرّماتش] آراسته شوند (187) اموال یکدیگر را در بین خود به‌صورت نامشروع نخورید! و آن را [به عنوان رشوه] برای قاضیانِ دادگاه‌ها نفرستید تا بخشی از اموال مردم را [با توسل به گناهِ عمدی که حکم ظالمانۀ قاضیانِ رشوه‌خوار است] بخورید، درحالی‌که حُرمت رشوه و [حُرمت به ناحق خوردنِ اموال دیگران را] می‌دانید (188) از تو دربارۀ هِلال‌های ماه می‌پرسند، بگو: آن‌ها وسیلۀ تعیین اوقات [برای نظام زندگی] مردم، و [تعیین زمان] مراسم حج است. و نیکی آن نیست که به خانه‌ها [برخلاف متعارف] از پشتِ آن‌ها وارد شوید، [آن‌گونه که اَعرابِ جاهلی در حال اِحرام از دیوار پشت خانه وارد می‌شدند؛] بلکه نیکی، [وجود والای] کسی است که [از فسق و طغیان و هر کار غیر متعارفی] می‌پرهیزد، به خانه‌ها از درهای آن‌ها وارد شوید، و خدا را [اطاعت کرده، از محرّماتش] بپرهیزید تا [بر موانع راه سعادت] پیروز شوید (189) و در راه خدا با کسانی که با شما می‌جنگند بجنگید، و [هنگام جنگ از مقررات و احکام آن، که در قرآن و احکام دینی آمده] تجاوز نکنید که خدا متجاوزان را دوست ندارد (190)
و آنان را [که از کفر و بت‌پرستی و ستم باز نمی‌ایستند] هرکجا یافتید بکُشید، و از جایی که شما را بیرون کردند بیرونشان کنید! و فتنه [که بُت‌پرستی و بیرون‌کردنِ مردم از کاشانه و وطنشان باشد]، از کشتار بدتر است، و کنار مسجدالحرام با آنان نجنگید مگر آنکه در آن‌جا با شما بجنگند، پس اگر با شما وارد جنگ شدند آنان را بکشید که کیفر کافران همین است (191) اگر [از فتنه‌گری و جنگ] بازایستند مسلّماً خدا [به آنان] بسیار آمرزنده و مهربان است (192) و با آنان بجنگید تا فتنه‌ای بر جای نمانَد، و دین [و طاعت] ویژۀ خدا باشد [و در نتیجه حاکمیت شیاطین نابود گردد،] نهایتاً اگر بازایستند [شما هم به جنگ پایان دهید! و از آن پس] تجاوز و تعدی جز بر ضد ستمکاران روا نیست (193) ماه حرام در برابر ماه حرام است، [اگر دشمن حُرمت آن را رعایت نکرد و با شما در آن جنگید شما هم برای حفظ حقوق و کیان خود در همان ماه با او بجنگید!] و همۀ حُرمت‌ها دارای [قانونِ] قصاص [و انتقام] است؛ بنابراین هرکه به شما تجاوز و ستم کرد شما هم به مانند او به وی تجاوز و ستم کنید! و خدا را [اطاعت کرده، از محرّماتش] بپرهیزید، و بدانید که خدا با کسانی است که از او [اطاعت کرده، از محرّماتش] بپرهیزند (194) و در راه خدا انفاق کنید، و [با ترک این کار پسندیده یا هزینه‌کردن مال در راه نامشروع،] خود را به هلاکت نیندازید! و نیکی کنید که مسلّماً خدا نیکوکاران را دوست دارد (195) حج و عمره را [با نیتی خالص] برای خدا به پایان برسانید! و اگر [دشمنان،] شما را از انجام آن باز‌داشتند آنچه را از قربانی برای شما میسّر است [قربانی کرده، از اِحرام درآیید،] و سرِ خود را نتراشید تا قربانی به محلش برسد، و اگر کسی از شما بیمار بود یا در سرش آسیبی قرار داشت [و از تراشیدنِ سر چاره‌ای نداشت جایز است سرش را بتراشد، و به این سبب] کفاره‌ای چون روزه یا صدقه یا قربانی بر عهدۀ اوست، و زمانی که [از مانع‌شدنِ دشمن] در امان قرار گرفتید پس هرکه با پایان‌بردنِ عمرۀ تمتع به‌سوی حجِ تمتع رود آنچه از قربانی میسّر است [قربانی کند]، و کسی که قربانی نیابد سه روز روزه در [همان سفر] حج، و هفت روز روزه هنگامی که به وطن بازگشتید بر عهدۀ اوست، این ده روز کامل است [و قابل کم و زیاد شدن نیست]، این وظیفۀ کسی است که [خود و] خانواده‌اش ساکن منطقۀ مسجدالحرام نباشند. و خدا را [اطاعت کرده، از محرّماتش] بپرهیزید و بدانید که خدا [نسبت به طاغیان] سخت‌کیفر است (196)
حج در ماه‌های معینی است [شوّال، ذو القعده و ذو الحجه،] پس کسی که عمرۀ تمتع را [از اول شوّال تا نهم ذو الحجه،] و حج تمتع را [از نهم ذو الحجه تا دوازدهمِ آن با اِحرام‌بستن و تلبیه‌گفتن] بر خود واجب کرد بداند که در حج آمیزش [با همسران] و خروج از اطاعت خدا و گفت‌وگوی توأم با نزاع و دشمنی جایز نیست، و آنچه از کار خیر انجام دهید خدا به آن داناست، و [به سود خود] توشه برگیرید که بهترین توشه، اجتناب از فسق و طغیان است. و ای خردمندان! از من [اطاعت کرده، از محرّماتم] بپرهیزید (197) بر شما باکی نیست که [در ایام حج] از پروردگارتان [با ورود به تجارت و دادوستد]رزق و منافع مادّی بطلبید، و چون از عَرفات کوچ کردید خدا را در مشعرالحرام یاد کرده، [قلباً مورد توجه قرار دهید، آری] او را یاد کنید همان‌گونه که شما را [با فضل و رحمتش] از هدایت برخوردار کرد؛ گرچه پیش از این از گمراهان بودید (198) آنگاه از همان‌جایی که مردم [به‌سوی مِنی] می‌روند شما هم بروید، و از خداوند آمرزش بخواهید؛ زیرا خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است (199) چون مناسک خود را به پایان بردید خداوند را آن‌گونه که پدرانتان را یاد می‌کنید یا بهتر از آن یاد کنید، [در این میان] گروهی از مردم [که از مواهب معنوی و از آثار پایدار جهانِ دیگر غافل هستند] می‌گویند: پروردگارا! به ما در دنیا [کالا و متاع و مال] عطا کن، درحالی‌که آنان را [به سبب این غفلت و کوته‌نظری] در آخرت هیچ بهره‌ای نیست (200) و گروهی از مردم می‌گویند: پروردگارا! به ما در دنیا از هرگونه خیر [و خوبی]، و در آخرت هم از هر نوع خیر [و ثواب] عطا کن، و ما را از عذابِ آتش نگهدار (201) اینانند که از دست آوردشان [از انجام مناسک و دعای خالصشان] بهرۀ [عظیم و فراوانی] دارند، و خداوند در حسابرسی سریع است (202)
در هنگام خواندن آیه 186 سوره ی بقره از حزب ششم قرآن کریم می خوانیم که می فرماید:
«وَإِذَا سَاءَلَکَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنّى قَرِیبٌ اءُجِیبُ دَعْوَهَ الْدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِى وَ لْیُؤ مِنُوا بِى لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»
ترجمه آیه :
و هرگاه بندگانم از تو درباره من پرسند (بگو:) همانا من نزدیکم ؛ دعاى نیایشگر را آنگاه که مرا مى خواند پاسخ مى گویم . پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، باشد که به رشد رسند.
نکته ها:
O برخى افراد از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله مى پرسیدند: خدا را چگونه بخوانیم ؟ آیا خدا به ما نزدیک است که او را آهسته بخوانیم و یا اینکه دور است که با فریاد بخوانیم ؟! این آیه در پاسخ آنان نازل شد.
O دعا کننده ، آنچنان مورد محبّت پروردگار قرار دارد که در این آیه ، هفت مرتبه خداوند تعبیر خودم را براى لطف به او بکار برده است : اگر بندگان خودم درباره خودم پرسیدند، به آنان بگو: من خودم به آنان نزدیک هستم وهرگاه خودم را بخوانند، خودم دعاهاى آنان را مستجاب مى کنم ، پس به خودم ایمان بیاورند ودعوت خودم را اجابت کنند. این ارتباط محبّت آمیز در صورتى است که انسان بخواهد با خداوند مناجات کند.
O دعا کردن ، همراه وهمرنگ شدن با کلّ هستى است . طبق آیات قرآن ، تمام هستى در تسبیح و قنوت هستند؛ (کلّ له قانتون )( بقره ، 116) و تمام موجودات به درگاه او اظهار نیاز دارند؛ (یَسئله مَن فى السموات والارض ) (الرحمن ، 29.) پس ما نیز از او درخواست کنیم تا وصله ى ناهمگون هستى نباشیم .
O قرآن درباره دعا سفارشاتى دارد، از آن جمله :
1 دعا و درخواست باید خالصانه باشد. (فادعوا اللّه مخلصین له الدین )( غافر، 14.)
2 با ترس و امید همراه باشد. (وادعوه خوفاً وطمعاً)( اعراف ، 56 )
3 با عشق و رغبت و ترس تواءم باشد. (یدعوننا رغباً و رهباً)( انبیاء، 90)
4 با تضرّع و در پنهانى صورت بگیرد. (ادعوا ربکم تضرعاً و خفیه )( اعراف ، 55 )
5 با ندا و خواندنى مخفى همراه باشد. (اذ نادى ربّه نداء خفیاً) (مریم ، 3 .)
O در اصول کافى ، صدها حدیث در اهمیّت ، نقش وآداب دعا، توجّه واصرار وذکر حاجت ها هنگام دعا ودعاى دسته جمعى وایمان به استجابت آن آمده است .( کافى ، ج 2، کتاب الدعا)
O معناى دعا، ترک کسب وکار نیست ، بلکه توکّل به خداوند همراه با تلاش است . لذا در حدیث مى خوانیم : دعاى بیکار مستجاب نمى شود.
O شاید قرار گرفتن آیه ى دعا در میان آیات روزه به خاطر تناسب بیشترى است که ماه خدا با دعا دارد.
O درباره نزدیکى خدا به انسان ، فیض کاشانى قدّس سرّه مى گوید:
گفتم که روى خوبت ، از ما چرا نهان است گفتا تو خود حجابى ورنه رخم عیان است
گفتم فراق تا کى ، گفتا که تا تو هستى گفتم نفس همین است ، گفتا سخن همان است
پیام ها:
1 دعا در هرجا ودر هر وقت که باشد، مفید است . چون خداوند مى فرماید: من نزدیک هستم . (فانّى قریب )(*)
2 خداوند به ما نزدیک است ، ولى ما چطور؟ اگر گاهى قهر او دامن ما رامى گیرد،
به خاطر دورى ما از خداوند است که در اثر گناهان مى باشد وگرنه خدا نزدیک است. (فانّى قریب )
3 استجابت خداوند دائمى است ، نه موسمى . ((اُجیب )) نشانه ى دوام است .
4 با آنکه خدا همه چیز را مى داند،امّا دعا کردن وظیفه ى ماست . (فلیستجیبوا لى )
5 دعا آنگاه به اجابت مى رسد که همراه با ایمان باشد. (فلیؤ منوا بى )
6 دعا، وسیله ى رشد و هدایت است . (لعلّهم یرشدون )
نسخه خطی ایالت «بادن وورتمبرگ» آلمان
نسخه خطی «اندلسی» قرآن در تایلند
نسخه خطی قرآن «مسجد جامع» یمن
نسخه خطی دانشگاه بیرمنگام» انگلیس
