کودکان و نوزادان چه زمانی به آنتی بیوتیک نیاز دارند؟
آیا باید آنتی بیوتیک ها را طلایه دار پیشرفت بشر در صنعت داروسازی دانست یا باید آنها را داروهای خطرناکی تلقی کرد که بیش از آنکه مفید باشند، مضرند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت آنتی بیوتیک ها شمشیرهای دو لبه هستند.اگر فرزند شما به عفونت باکتریایی مانند ذات الریه یا گلو درد مبتلا شده باشد، قطعا با مزایای آنتی بیوتیک ها آشنا هستید. حتما به چشم خود دیده اید که چگونه با مصرف این داروها تغییرات چشمگیری در فرزند بیمار و بیحال شما رخ داده و بعد از سه شب بی خوابی چقدر راحت خوابیده است.
بیماری و تب در کودکان نوپا والدین را با مزیای آنتی بیوتیک ها آشنا ساخته و حتی ممکن است آنقدر مجذوب این دارو شوند که با مشاهده اولین نشانه بیماری در فرزندشان به پزشک مراجعه کنند و از او بخواهند آنتی بیوتیک دیگری برایشان تجویز کند.با این حال، مراقب باشید، هر گردی گردو نیست. عوارض جانبی و باکتری های مقاوم از این دارو شمشیر دو لبه ساخته اند. در اینجا به منظور جلوگیری از مصرف اشتباه آنتی بیوتیک ها اطلاعات جدید جامعی درباره انواع آنها ارائه خواهد شد.
آنتی بیوتیک چیست؟
آنتی بیوتیک ها باکتری را از بین برده و یا مانع تکثیر آنها می شوند. این داروها فقط در برابر باکتری ها خاصیت درمانی دارند نه ویروس ها که منشا اصلی اکثر بیماری ها نظیر گلو درد، سرماخوردگی، عفونت های سینوسی و برونشیت هستند. گاهی اوقات پزشک تنها با یک معاینۀ ساده می تواند به عامل باکتریایی بیماری پی ببرد، اما در برخی موارد تشخیص فقط با آزمایش طبی و کشت نمونه صورت می گیرد. کشت به معنای رشد دادن نمونه ای که با استفاده از سواب گرفته شده در محیط خاص آزمایشگاهی است.
این که کودک تب و خلط رنگی دارد یا بیماری او بیش از یک هفته به طول انجامیده است دلیل تشخیصی مناسبی برای تعیین منشا ویروسی یا باکتریایی عفونت و تجویز آنتی بیوتیک نیست. برای عفونت های باکتریایی، آنتی بیوتیک ها خیلی سریع اثر می کنند و علائم بیماری معمولا پس از 24 تا 48 ساعت پس از مصرف دارو به طور چشمگیری بهبود می یابند. در بسیاری موارد، کودکان در مدت کوتاهی پس از شروع دوره آنتی بیوتیک کاملاً خوب می شوند اما بهتر است برای غلبۀ کامل بر عفونت باکتریایی، دوره تجویز شده کامل شود، زیرا قطع آنتی بیوتیک پس از مشاهده علائم اولیه بهبودی موجب عود بیماری خواهد شد.
تجویز آنتی بیوتک برای نوزاد و کودک
در صورت مشکوک بودن عفونت باکتریایی به نوزاد یا علائم کودک نوپا، پزشک آنتی بیوتیک تجویز می کند. بیماری های زیر ممکن است دوره ای از آنتی بیوتیک را برای کودکان تضمین کند:
- گلودرد استرپتوکوک
- سینوزیت باکتریایی
- ذات الریه باکتریایی
- برخی از انواع عفونت های گوش (بیشتر در زیر)
- بی حسی
- عفونت های باکتریایی پوست
- عفونت های دستگاه ادراری و مثانه
علائم نیاز داشتن بدن کودک به آنتی بیوتیک
برخی از علائم کودک شما ممکن است بسته به بیماری ایجاد کننده آنتی بیوتیک نیاز داشته باشد یا نداشته باشد (یک دلیل دیگر برای مراجعه به پزشک متخصص اطفال برای تشخیص مناسب). در اینجا برخی از علائم بالقوه منطقه خاکستری ذکر شده است:
تب
تب ناشی از باکتری ها (مانند سینوزیت باکتریایی یا گلودرد استرپتوکوک) معمولاً هر چند نه همیشه به آنتی بیوتیک نیاز دارد. از آنجا که تنها علامت عفونت ادراری در نوزادان ممکن است تب باشد. در صورتی که کودک شما تب غیرقابل توضیح داشته باشد و پزشک شما ممکن است نمونه ادرار فرزند شما را درخواست کند.
عفونت گوش
عفونت گوش میانی یک عفونت شایع گوش در کودکان است و زمانی اتفاق می افتد که گوش میانی به طور دردناکی با مایعات مسدود می شود. معمولاً به دلیل سرماخوردگی یا سایر عفونت های ویروسی تنفسی فوقانی ایجاد می شود. این مایع به محلی برای رشد باکتری ها، ویروس ها یا قارچ ها تبدیل شده و با هرگونه عفونت گوش نوزاد ممکن است:
- گوش عفونی را بکشند
- مشکل در خوابیدن (درد اغلب در شب تشدید می شود)
- تب داشتن
- خسته یا عصبی باشند
- نوزاد شما زیر ۶ ماه دارد
- عفونت بسیار دردناک است و بیش از چند روز طول می کشد.
اکثر عفونت های ویروسی گوش و حتی بسیاری از عفونت های باکتریایی گوش خود به خود در عرض دو تا سه روز بهبود می یابد و آنتی بیوتیک ها باعث کاهش درد یا بهبود بهبودی نشده اند. در عین حال از متخصص اطفال خود در مورد مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن به فرزند خود برای تسکین درد سوال کنید.
گلو درد
گلو درد اغلب اولین علامت عفونت ویروسی سرماخوردگی است که نیازی به آنتی بیوتیک ندارد. گلو درد ناشی از عفونت ویروسی معمولاً با یک یا چند مورد از علائم زیر همراه است:
- آبریزش بینی
- سرفه کردن
- گرفتگی صدا
- چشم صورتی
اگر فرزند شما مبتلا به گلودرد استرپتوکوک است گلو درد معمولاً با موارد زیر همراه خواهد بود:
- تب
- لوزه های متورم
- لکه های کوچک و قرمز روی سقف دهان
- تورم غدد لنفاوی
چشم صورتی
چشم صورتی (التهاب ملتحمه) التهاب غشای پوشاننده چشم یا پلک است که باعث می شود یک یا هر دو چشم صورتی یا قرمز به نظر برسند. این می تواند توسط باکتری ها، ویروس ها، آلرژن ها (مانند گرده) یا سایر عوامل تحریک کننده (مانند کلر استخر) ایجاد شود. عفونت باکتریایی ممکن است با موارد زیر همراه باشد:
- ترشحات زرد یا سبز از چشم
- درد
- عفونت گوش که اغلب با چشم صورتی رخ می دهد
مخاط سبز
هنگامی که مخاط زرد یا سبز می شود به سینوزیت یا التهاب حفره بینی معروف است. طبیعی است که ترشح بینی چند روز پس از شروع سرماخوردگی زرد یا سبز شود. عفونت سینوسی باکتریایی معمولاً پس از عفونت ویروسی مانند سرماخوردگی ایجاد می شود و باعث تشدید تب و علائم دیگر می شود. این نسبتاً غیر معمول است و فقط در حدود ۵ درصد از سرماخوردگی ها رخ می دهد.
سرفه کردن
بیشتر سرفه ها ناشی از عفونت ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا هستند. اما اگر سرفه کودک شما طی ۱۴ روز بهبود نیافت یا اگر آزمایشات نشان داد که کودک شما مبتلا به سیاه سرفه یا پنومونی باکتریایی بوده ممکن است پزشک آنتی بیوتیک را برای سرفه کودک توصیه کند.
اسهال
اگرچه اسهال علل مختلفی دارد اما بیشتر اسهال در اثر عفونت ویروسی مانند روتاویروس ایجاد می شود. به ندرت می تواند ناشی از عفونت باکتریایی باشد. اگر فرزند شما اسهال خونی دارد پزشک ممکن است آنتی بیوتیک تجویز کند.
چه زمانی آنتی بیوتیک برای نوزادان و کودکان نوپا ضروری نیست؟
آنتی بیوتیک ها برای عفونت های ویروسی ضروری نیستند و فقط باکتری های سالم را در سیستم کودک شما از بین می برند. ویروس ها عامل بسیاری از بیماری های شایع دوران کودکی هستند، از جمله:
- سرماخوردگی
- آنفولانزا
- بیماری دست، پا و دهان (ویروس کوکساکی)
انواع آنتی بیوتیک های مایع برای کودکان
این آنتی بیوتیک ها اغلب برای خردسالان تجویز می شوند اما بزرگسالان نیز می توانند از نوع قویتر این دارو که مایع نیست، استفاده کنند.
1- پنی سیلین ها (آموکسی سیلین و پنی سیلین جی)
این داروها معمولا برای عفونت ساده گوش و عفونت های باکتریایی سینوس ها تجویز می شوند. اگرچه در گذشته برای گلودرد استرپتوکوکی نیز مورد استفاده قرار می گرفتند اما امروزه مشخص شده است که در درمان استرپتوکوک مناسب نیستند و بیشتر در کاهش تب کاربرد دارند. شهرت آنها به خاطر عطر و بوی خاصشان بوده و معمولا روزی دو بار و به مدت 10 روز تجویز می شوند.
2- مهار کننده ها بتالاکتاماز (کوآموکسی کلاو و آگمنتین)
برای عفونت های پیچیده تر گوش، کودکان دارای سابقه عفونت مکرر گوش و عفونت های باکتریایی سینوسی تجویز می شود. عفونت های پیچیده تر سینوسی و برخی انواع ذات الریه ها از سایر موارد استفاده این داروهستند. غلظت گچ مانند این نوع آنتی بیوتیک موجب شده است که چندان محبوب خردسالان نباشد. این دارو به مدت 10 روز و روزی دوبار تجویز می گردد.
3- سفالوسپورین ها با نام تجاری اومنیسف و سداکس
برای عفونت های گوش پیچیده، کودکان دارای سابقه عفونت گوش مکرر و برای عفونت های باکتریایی سینوس تجویز می شود. این نوع آنتی بیوتیک به دلیل طعم بهتر به جای آگمنتین و با دوز یک بار در روز مورد استفاده قرار می گیرد. البته پژوهش ها نشان می دهند سفالوسپورین ها به اندازه آگمنتین قوی نیستند.
4- ماکرولیدها (زیتروماکس)
این داروها برای سیاه سرفه و ذات الریه سرپایی تجویز می شوند. ذات الریه سرپایی نوعی ذات الریه خفیف است که نیازی به بستری ندارد. می توان آن را به مدت کوتاه تر مثلا سه یا پنج روز استفاده کرد.
5- سولفا داروها (سپترا و باکتریم)
این داروها برای درمان عفونت های مقاوم استاف و عفونت های دستگاه ادراری مورد استفاده قرار می گیرند؛ عفونت استاف یک مشکل شایع ناشی از یک نوع باکتری است که معمولا بر روی پوست پیدا می شود. چنانچه پوست در معرض آفتاب باشد، این باکتری به نام استافیلوکوک ضایعات (راش) پوستی ایجاد خواهد کرد.
نحوه مصرف آنتی بیوتیک در کودکان
گاهی اوقات بهترین آنتی بیوتیک برای فرزند شما، طعم بسیار ناخوشایندی دارد، بهتر است آن را همراه با یک قاشق غذاخوری پودینگ یا سس سیب به فرزندتان بدهید. می توان آنتی بیوتیک را درون شیشه شیر به کودک داد اما باید مراقب بود تمام دوز تجویز شده به طور کامل خورده شود. جذب اکثر آنتی بیوتیک ها با معده خالی بهتر است، برای برخی از انواع آنتی بیوتیک ها نیز پزشکان یا داروسازان، مصرف را همراه با غذاهای چرب مانند بستنی توصیه می کنند. علاوه براین در برخی داروخانه ها، طعم دهنده های خاصی برای بهتر کردن طعم دارو وجود دارند، می توانید به هنگام ارائه نسخه از آنها در این خصوص بپرسید.
واکنش های حساسیت زا به مصرف آنتی بیوتیک در کودکان
از یک تا 10 درصد افراد به پنی سیلین حساسیت دارند، اما کمتر از 01/0 آنها تجربه واقعی آنافیلاکسی (بیش دفاعی) آلرژیک مرگ زا نسبت به پنی سیلین دارند. شایعترین شاخص آلرژی به آنتی بیوتیک، بثورات پوستی است. البته، بثوراتی که در طول مصرف آنتی بیوتیک ایجاد می شوند اغلب بخشی از خود بیماری بوده و نشانۀ واکنش آلرژیک به دارو نیستند.از آنجا که بثورات پوستی نشانۀ خیلی از بیماری ها در دوران کودکی به شمار می آیند اما وقتی همزمان با مصرف آنتی بیوتیک مشاهده می شوند، نگران کننده و گیج کننده هستند.
بثورات پوستی مربوط به آنتی بیوتیک تقریبا به صورت لکه های برجسته قرمز رنگ، مجموعه خوشه مانندی از دانه های کوچک، پوست متورم و کندو شکل بروز می کنند، این لکه ها ممکن است در طول مدت درمان و یا حدود یک هفته بعد از آن مشاهده شوند. اگر در خلال مصرف آنتی بیوتیک در کودک شاهد بروز بثورات پوستی بودید، بهتر است با پزشک متخصص کودکان و نوزادان تماس بگیرید، ایشان مشخص خواهند کرد که آیا آلرژی موجب تشکیل این بثورات شده است یا خیر و لذا کودک در آینده نیز می تواند از مصرف همان نوع آنتی بیوتیک خودداری کند.
همانطور که در این مقاله روشن شد نباید از مصرف تمامی انواع آنتی بیوتیک ترسید و نیز نمی توان کورکورانه اقدام به مصرف این دارو ها به محض بیماری کرد. وقتی آنتی بیوتیک ها خردمندانه مورد استفاده قرار می گیرند به ویژه زمانی که اطلاعات کاملی از آنها دارید در واقع ابزار مهمی برای مبارزه با بیماری هستند.
والدین باید مراقب کدام عوارض آنتی بیوتیکی باشند؟
- اسهال آبکی
- اسهال با خون
- حالت تهوع
- دل درد
- بثورات خارش دار یا کهیر (جوش های قرمز)