محمود حسابی (زاده ۳ اسفند ۱۲۸۱ – درگذشت ۱۲ شهریور ۱۳۷۱) با نام اصلی محمود خان میرزا حسابی، فیزیک دان، سناتور، یکی از وزیران فرهنگ در زمان سلطنت پهلوی و بنیان گذار فیزیک و مهندسی دانشگاهی در ایران بود. وی از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۱ وزیر فرهنگ ایران در کابینه نخست وزیر محمد مصدق بود.
زندگی نامه محمود حسابی
محمود حسابی در ۳ اسفند سال ۱۲۸۱ هجری خورشیدی (۱۳۲۱ ه.ق) در تهران، از پدر و مادر تفرشی زاده شد. پدرش سید عباس معزالسلطنه شغل دولتی داشت و از طرف وزارت امور خارجه به ماموریت هایی می رفت. پدربزرگش حاج میرزا علی حسابی (یمین الملک) در کابینه فرمانفرما وزیر مالیه بود. پس از سپری شدن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده عازم شامات گردیدند. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت های دور از وطن در مدرسه کشیش های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادر فداکار و متدین خود (خانم گوهرشاد حسابی) فرامی گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می دانست. او همچنین بر کتب بوستان سعدی، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشآت قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت.
تحصیلات محمود حسابی
شروع تحصیلات متوسطه او همزمان با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه کشی و راه سازی، به امرار معاش خانواده کمک می کرد. حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشتهٔ فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکتری فیزیک خود را، با ارائهٔ رساله ای تحت عنوان «حساسیت سلول های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.
- لیسانس مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه فرانسوی بیروت (۱۳۰۱ ه.ش)
- دکتری فیزیک از دانشگاه سوربن فرانسه (۱۳۰۵ ه.ش)
فعالیت های شغلی و اجتماعی محمود حسابی
حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه گذاری علوم نوین و تأسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده ها کتاب و جزوه و راه اندازی و پایه گذاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.
جوایز و افتخارات محمود حسابی
محمود حسابی به زبان های عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی تسلط کامل داشت. او در مطالعات و پژوهش های خود از زبان های سانسکریت، لاتین، پهلوی یونانی، ایتالیایی، روسی و ترکی استفاده کرده است. دکتر حسابی در سال ۱۹۹۰ میلادی، به عنوان "مرد اول علمی جهان" برگزیده شد و در سال ۱۳۴۹ عنوان "استاد برجسته دانشگاه تهران" را دریافت کرد. در سال ۱۳۶۶ در کنگره ۶۰ سال فیزیک ایران که به مناسبت بزرگداشت استاد برگزار شد از خدمات وی به عنوان پدر فیزیک ایران قدردانی شد. در نهایت می توان به این موضوع اشاره کرد که این فرد نشان لژیون دونور فرانسه را که بالاترین نشان علمی فرانسه است، دریافت کرد
- ۱۳۴۹ - دریافت عنوان «استاد برجسته دانشگاه تهران»
- ۱۳۶۵ - برگزاری کنفرانس سالانه فیزیک در ایران
- نشان لژیون دونور فرانسه
همچنین وزارت راه و ترابری یکی از کشتی های ناوگان ایران را به نام محمود حسابی نام گذاری کرده است.
طرح تأسیس دانشگاه تهران محمود حسابی
حسابی نخستین رئیس دانشکده فنی، پس از تأسیس دانشگاه تهران بود. در مورد نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران عقاید مختلف و متفاوتی وجود دارد و برای نمونه علی اکبر سیاسی در کتاب خود با نام گزارش یک زندگی طرح تأسیس دانشگاه تهران را به طور کامل توضیح می دهد و مشخص می شود که محمود حسابی هیچ نقشی در تأسیس دانشگاه تهران نداشته است. ضیاء موحد در مصاحبه ای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض می داند. دربارهٔ محمود حسابی غُلُوهای بسیار شده است، این غلوها در حدی است که عده ای از مقامات ایران تقاضا کرده اند نام وی را از کلیه مکان ها و مؤسسات برداشته شود. هیچ سندی وجود ندارد که محمود حسابی شاگرد اینشتین بوده است، به احتمال بسیار زیاد وی حتی یک ساعت هم شاگرد اینشتین نبوده است. محمود حسابی هیچ تعریفی هم از جهان سوم نکرده است. تعریفی که به وی نسبت می دهند اولین بار توسط محمدحسین پاپلی یزدی استاد دانشگاه تربیت مدرس که مدتی در دانشگاه سوربن تدریس می کرده است در فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره ۶۱ تابستان ۱۳۸۰چاپ شده است. گرچه باز هم عده بسیاری هستند که گفته های بالا را رد کرده و گفته اند وی سزاوار تمام این تقدیرها و حتی بسیار بیشتر از آن نیز هستند و مصاحبه های بسیاری با پسرش (ایرج حسابی) شده و او نیز از پدرش بسیار دفاع کرده است.
آثار محمود حسابی
آثار به جای مانده از محمود حسابی در زمینه های فیزیک، زبان فارسی و پژوهش های فرهنگی شامل ۲۱ کتاب و مقاله است. برخی از مهم ترین آثار وی عبارتند از:
کتاب ها
- کتاب های فیزیک دبیرستان ۱۳۱۸.
- کتابی در تفسیر امواج دوبر در شش رساله، دانشگاه تهران ۱۹۴۶.
- کتاب دیدگانی فیزیک دانشگاه تهران ۱۳۴۰.
- کتاب قانون تأسیس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲
- کتاب نام های ایرانی، ۱۳۱۹
- کتاب آیین نامه امور مالی دانشگاه تهران، ۱۳۳۳
- کتاب دیدگانی فیزیکی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۰
مقاله ها
- مقاله ذرات پیوسته، در نشریه آکادمی علوم آمریکا ۱۹۴۷.
- مقاله اثبات نظری بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون (پیشنهاد تفسیر قانون جاذبهٔ عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول)، گزارش نشریه انجمن فیزیک آمریکا ۱۹۴۸.
- مقاله مدل ذرات بی نهایت گسترده، نشریهٔ فیزیک فرانسه ۱۹۵۷.
- «وندها و گهواژه های فارسی» ۱۳۶۸
- «فرهنگ حسابی» (انگلیسی به فارسی) ۱۳۷۲
درگذشت محمود حسابی
محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.
بیوگرافی بیل گیتس کارآفرین آمریکایی
