منظور از بیماری قوز کمر یا کیفوز چیست؟
کیفوز یا گوژپشتی یکی از مشکلات ستون فقرات است. در گوژپشتی ستون فقرات دچار انحنای بیش از حد معمول به سمت بیرون می شود. این مشکل معمولا در قسمت های بالایی ستون فقرات اتفاق می افتد. گوژپشتی ناشی از افزایش سن اغلب به دلیل ضعف در استخوان های ستون فقرات است که باعث فشرده شدن یا ترک خوردن آنها می شود. انواع دیگر گوژپشتی می تواند در نوزادان یا نوجوانان به دلیل ناهنجاری های ستون فقرات در طول زمان ظاهر شود.
گوژپشتی خفیف مشکلات کمی ایجاد می کند. منتها قوز شدید می تواند باعث درد و تغییر شکل ستون فقرات و به دنبال آن، بدشکل شدن اندام شود. درمان گوژپشتی به سن، علت و عوارض ناشی از آن دارد. بین ۲۰ تا ۴۰ درصد افراد مسن دچار گوژپشتی می شوند.
علل ایجاد قوز کمر یا قوزپشتی
استخوان های جداگانه ای (مهره ها) که ستون فقرات سالم را تشکیل می دهند شبیه استوانه هایی است که روی یک ستون چیده شده اند. قوز کمر زمانی اتفاق می افتد که مهره های بالای کمر به شکل گُوِه درمی آیند. ظاهر غیرطبیعی مهره ها می تواند به دلایل زیر اتفاق بیافتد:
- شکستگی: شکستگی یا له شدن مهره ها (شکستگی فشاری) ممکن است به انحنای ستون فقرات منجر شود. شکستگی های فشاری خفیف، اغلب نشانه یا علائم قابل توجهی ایجاد نمی کنند.
- پوکی استخوان: این اختلال ضعیف کننده استخوان ممکن است باعث انحنای ستون فقرات شود؛ به خصوص اگر مهره های ضعیف به شکستگی فشاری منجر شوند. پوکی استخوان بیشتر در زنان مسن و افرادی که به مدت طولانی از کورتیکواستروئیدها استفاده کرده اند شایع است.
- انحطاط دیسک: دیسک های نرم و دایره ای مثل بالشتکی بین مهره های ستون فقرات عمل می کنند. با افزایش سن، این دیسک ها خشک و کوچک می شوند که این شرایط اغلب باعث بدترشدن قوز کمر می شود.
- بیماری شوئِرمان: این بیماری، که سیفوز شوئرمان نیز نام دارد، معمولا در زمان جهش ناگهانی رشد که قبل از بلوغ رخ می دهد شروع می شود. پسران بیشتر از دختران به این بیماری مبتلا می شوند.
- نقص های بدو تولد: گاهی استخوان های ستون فقرات که قبل از تولد به درستی رشد نمی کنند باعث قوز کمر می شوند.
- سندرم ها: سیفوز در کودکان ممکن است با برخی سندرم ها مانند سندرم اهلرز-دنلوس (Ehlers-Danlos) و سندرم مارفان (Marfan) همراه باشد.
- سرطان و درمان های سرطان: سرطان در ستون فقرات ممکن است مهره ها را ضعیف و نیز آنها را مستعد شکستگی های فشاری کند. شیمی درمانی و پرتودرمانی سرطان نیز ممکن است باعث ضعف مهره ها شود.
عوارض ناشی از قوز کمر یا قوزپشتی
قوز کمر علاوه بر درد گاهی عوارض و مشکلات زیر را در مبتلایان ایجاد کند:
- مشکلات تنفسی: گوژپشتی شدید ممکن است به ریه ها فشار وارد کند.
- محدودشدن عملکردهای فیزیکی: قوز کمر با ضعف عضلات پشت و ایجاد مشکل در انجام کارهایی مانند راه رفتن و بلندشدن از صندلی همراه است. خمیدگی ستون فقرات همچنین ممکن است نگاه به بالا یا رانندگی را دشوار کند و هنگام درازکشیدن باعث درد شود.
- مشکلات گوارشی: قوز شدید کمر ممکن است دستگاه گوارش را تحت فشار قرار دهد و مشکلاتی مانند رفلاکس اسیدی و مشکل در بلع را ایجاد کند.
- مشکلات مربوط به ظاهر بدن: افراد مبتلا به قوز کمر، به ویژه نوجوانان، ممکن است از انحنای شدید کمر به خاطر بستن ارتوز (ابزارهای حمایت کننده) برای اصلاح این بیماری، از ظاهر جدید بدن خود ابزار نارضایتی کنند. برای افراد مسن، تغییر شکل بدن ممکن است به انزوای اجتماعی منجر شود.
انواع قوزپشتی یا قوز کمر
قوزپشتی به دو نوع کلی وضعیتی و ساختاری تقسیم بندی می شود. نوع وضعیتی از قوز کردن یا حالت اندامی نامناسب پشت بدن نشأت می گیرد، حال آن که نوع ساختاری از نقص های مادرزادی یا دیگر مشکلات ستون فقرات ناشی می شود.
قوزپشتی وضعیتی
اگر بتوان قوز را با تغییر وضعیت از بین برد، گوژپشتی به احتمال زیاد از نوع وضعیتی است. این نوع از بدشکلی همان طور که از نام آن مشخص است، پی آمد حالت اندامی نامناسب است. برآمدگی مربوط به قوز وضعیتی کاملاً گرد و هموار است.
گوژپشتی وضعیتی شایع ترین نوع کیفوز است که بیشتر دختران را درگیر می کند و معمولاً نخستین بار در دوران نوجوانی تشخیص داده می شود. این بدشکلی از حالت اندامی نامناسب و ضعیف شدن عضله ها و رباط های پشت بدن ناشی می شود. مهره های بیماران مبتلا به گوژپشتی وضعیتی معمولاً شکل طبیعی دارد. این عارضه غالباً به آهستگی ایجاد می شود و معمولاً تشدید نمی شود. این گروه از بیماران با علائم درد و خستگی مواجه می شوند. قوز وضعیتی به تحدب بسیار شدید تبدیل نمی شود و احتمال بروز ناراحتی های ریوی، قلبی یا عصبی پایین است.
گوژپشتی وضعیتی را می توان به روش های مختلف درمان کرد. برای مثال ورزش و تمرین هایی مانند حرکات یوگا، کشش قفسه سینه و تمرین با وزنه عضله های ستون فقرات، گردن و پشت بدن را تقویت می کند. فیزیوتراپی نیز برای درمان گوژپشتی وضعیتی به کار برده می شود. داروهای ضدالتهابی و مسکن های ضعیف نیز به برطرف شدن علائم کمک می کند. بریس طراحی شده برای اصلاح حالت اندامی علاوه بر این که درد را تسکین می دهد، اگر زود استفاده شود از ایجاد قوز نیز جلوگیری می کند. آخرین نکته در مورد گوژپشتی وضعیتی این است که درمان آن نیاز به جراحی ندارد.
قوزپشتی ساختاری
قوز ناشی از کیفوز ساختاری صرفاً با تغییر حالت اندامی قابل اصلاح نیست. در گوژپشتی ساختاری بخشی از ستون فقرات مشکلاتی مانند بدشکلی مهره ها دارد. این نوع قوز از گونه وضعیتی گوشه دارتر است و انحنا تیزی موسوم به بدشکلی گیبوس دیده می شود. پزشک قوزپشتی ساختاری را با توجه به این انحنا و برآمدگی قابل توجه تشخیص می دهد.گوژپشتی ساختاری خود به دو نوع تقسیم می شود:
قوزپشتی ساختاری اولیه
این نوع قوز پی آمد ابتلا به عارضه دیگری نیست و دارای دو گونه مادرزادی و شوئرمن است.
قوزپشتی مادرزادی
قوزپشتی مادرزادی نوعی کیفوز ساختاری اولیه است و بیمار با این نقص ستون فقرات متولد می شود. چون ستون فقرات، قلب و کلیه ها تقریباً همزمان با هم، در هفته سوم تا ششم بارداری، رشد می کنند، ناراحتی های قلبی و کلیوی غالباً همراه با قوزپشتی مادرزادی است.گوژپشتی مادرزادی در هفته های ششم تا هشتم رشد جنین ایجاد می شود و ستون فقرات در اثر این نقص با زاویه تیز رو به بیرون رشد می کند.ایجاد قوزپشتی مادرزادی دو دلیل دارد:
- تشکیل نشدن یک یا چند جسم مهره
- تقسیم بندی نامناسب هنگام جدا شدن دو مهره از یکدیگر
با استفاده زودهنگام از بریس می توان از پیشرفت و تشدید عارضه جلوگیری کرد. چنانچه از بریس در سنین پایین استفاده شود، قوز پیش از شدید شدن اصلاح می شود.
قوزپشتی شوئرمن
قوزپشتی شوئرمن، بیماری شوئرمن یا کیفوز نوجوانان، نوجوانان را درگیر می کند و هنگامی ایجاد می شود که پشت مهره ها سریع تر از جلوی مهره ها رشد کند. در این حالت مهره عوض آن که چهارگوش باشد، مثلثی شکل است و تحدب ستون فقرات به تدریج بیشتر و بیشتر می شود.متخصصان ، قوز شوئرمن را با توجه به معیارهای زیر تشخیص می دهند:
- تحدب بیشتر از 50 درجه
- حالت مثلثی شکل دست کم سه مهره با زاویه حداقل 5 درجه برای هر مهره
- وجود فتق های بین دیسکی کوچک موسوم به گره های اشمرول
گوژپشتی شوئرمن معمولاً در وهله نخست با ترکیبی از تمرین های فیزیوتراپی و داروهای ضدالتهابی و مسکن های ضعیف درمان می شود. اگر بیمار هنوز در سن رشد باشد، بریس تجویز می شود. بریس غالباً برای تحدب های با زاویه حداقل 45 درجه توصیه می شود و استفاده از آن تا زمان توقف رشد بیمار ادامه می یابد. متخصص در طول درمان با اسکن سه بعدی بر شدت عارضه نظارت دارد. بریس معمولاً برای بزرگسالانی که رشدشان متوقف شده است تجویز نمی شود.
قوزپشتی ساختاری ثانویه
این نوع قوز پی آمد ابتلا به عارضه دیگری است که خود به چهار نوع زیر تقسیم بندی می شود:
قوزپشتی دژنراتیو
ساییده شدن دیسک باعث می شود دیسک رو به جلو خم شود و به مرور زمان قوز ایجاد شود. متخصصان ما در صورتی که بیمار درد داشته باشد، ابتدا درمان های محافظه کارانه غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، درمان با دست، داروهای ضدالتهاب و تقویت عضله های مرکزی و پشت بدن را شروع می کنند.
قوزپشتی عصبی عضلانی
این نوع قوز در کودکان دچار مشکلات عصبی عضلانی مانند فلج مغزی و دیستروفی مشاهده می شود. بریس با توجه به شرایط بیمار توصیه می شود.
قوزپشتی تغذیه ای
این نوع قوزپشتی ممکن است در هر سنی به دلیل کمبود ویتامین به ویژه ویتامین دی رخ دهد. متخصص مکمل حاوی مواد اصلی مورد نیاز بدن را برای درمان تجویز می کند. بیماران دچار این نوع قوز باید سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرند و از پیشرفت عارضه جلوگیری کنند.
قوزپشتی مادرزادی
قوزپشتی مادرزاد یا یاتروژنیک نتیجه جراحی روی ستون فقرات برای درمان مشکلاتی نظیر فتق دیسک یا آرتریت (بیماری های التهابی مفصل) است. بریس، بسته به شدت عارضه، برای جلوگیری از شدیدتر شدن قوز تجویز می شود.
تشخیص قوز کمر یا قوزپشتی
پزشک برای تشخیص قوز کمر به طور کلی معاینه فیزیکی کاملی از جمله بررسی قد انجام می دهد. ممکن است طی روند تشخیص، از شما بخواهند از کمر به جلو خم شوید و پزشک، ستون فقرات شما را از پهلو مشاهده کند. پزشک همچنین ممکن است معاینه عصبی را برای بررسی رفلکس ها و قدرت عضلانی بیمار انجام دهد.
پس از ارزیابی علائم و نشانه ها، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- عکاسی با اشعه ایکس یا سی تی اسکن: اشعه ایکس میزان خمیدگی را مشخص می کند و تغییر شکل مهره ها را نشان می دهد. در صورتی که پزشک بخواهد تصاویر دقیق تری از شکل ستون فقرات داشته باشد، ممکن است سی تی اسکن هم توصیه کند.
- تصویربرداری MRI: این تصاویر عفونت یا تومور در ستون فقرات را تشخیص می دهند.
- آزمایش های عصبی: اگر دچار بی حسی یا ضعف عضلانی هستید، پزشک ممکن است آزمایش هایی را برای تعیین نحوه حرکت تکانه های عصبی بین نخاع و اندام ها توصیه کند.
- تست تراکم استخوان: استخوانی که چگالی کمی داشته باشد ممکن است قوز کمر را بدتر کند.
راه ها و روش های درمان قوز کمر یا قوزپشتی
روش درمانی مورد استفاده در این حالت بستگی به سن بیمار،اندازه انحنای کمر، علائم بیمار و دلیل اصلی ایجاد قوز کمر و پشت دارد.اکثر بیماران مبتلا به این مشکل در ابتدا از نظر افزایش قوز کمر با گذشت زمان مورد بررسی قرار می گیرند.در طول این مدت، از برنامه های حرکتی منظم برای بهبود وضعیت قرار گیری ستون فقراتو کمک به تقویت عضلات آن استفاده می شود. فیزیوتراپی و درمان دستی ستون فقرات ،درمان کیفوز با ورزش نیز می تواند برای درمان علائم ناشی از قوز کمر مورد استفاده قرار گیرند.
مشاهده قوز کمر یا قوزپشتی
تا زمانی که قوز کمر و کیفوز پشت شدید نشده باشد، به اکثر بیماران توصیه می شوداز یک دوره بررسی بیماری با انجام معاینات سالانه و عکس برداری رادیولوژی به منظور تشخیص افزایش انحنا در ستون فقرات استفاده شود. در این زمان، بهافراد بیمار اغلب توصیه می شود فعالیت هایی را انجام دهند که می تواند به تقویت عضلات ستون فقرات کمک کرده و نیز انحنای ستون فقرات را تا حد ممکنانعطاف پذیر نگه دارد. علاوه بر این انجام تمرین های کششی نیز می تواند در این شرایط مفید باشد.
برای مواردی که قوز کمر و پشت در حال پیشرفت باشد یا در ابتدا به صورت شدید در فرد مشاهده شود، می توان از قوزبند طبی یا بریس برای کمک به تقویت ستون فقرات و جلوگیری از پیشرفت آن در طول سال های رشد استفاده کرد. درمان قوز کمر با بریس فقط برای بیمارانی استفاده می شود که هنوز در سن رشد هستند زیرا این روش اثربخشی خاص بر بیماران میانسال ندارد. بریس درمانی برای بیمارانمبتلا به قوز کمر شوئرمن در سنین رشد و نوجوانی مشابه بریس درمانی برای بیماران مبتلا به اسکولیوز است، اما با این وجود محل قرارگیری و نوع بریس ممکن است بر اساس موقعیت ایجاد قوز کمر متفاوت باشد برایبیمارانی که نیاز به استفاده از بریس دارند، معمولاً از بریس های خاص سبک وزن استفاده می شود. این بریس ها به صورت سفارشی بر اساس قالب تهیه شده از بدن بیمار ساخته می شوند و امکان پوشیدن آنها در زیرلباس برای درمان قوز کمر وجود دارد. به این ترتیب بیمار می تواند در زمان استفاده از بریس اکثر فعالیت های روزانه و ورزش رفع قوز کمر مورد نظر خود را مشابه حالت عادی انجام دهد. این بریس ها از مواد پلاستیکی سبک وزن و با توجه به قالب تهیه شده از انحنای ستون فقرات ساخته می شوند. هدف از استفاده بریس حفظ انحنای عادی ستون فقرات و جلوگیری از بیشتر شدن این انحنا در طول سال های رشد است.
فیزیوتراپی قوز کمر یا قوزپشتی
هنگامی که از فیزیوتراپی و ورزش برای قوز یا کیفوز پشت به همراه بریس استفاده شود، این درمان می تواند به تقویت، انعطاف پذیری و افزایش دامنه حرکتی ستون فقرات و عضلات اطراف آن کمک موثر نماید. تاکید اصلی در این حالت بر انعطاف پذیری عضلات کمر و زردپی،افزایش قدرت عضلات کمر، و بهبود وضعیت قرارگیری ستون فقرات و درمان قوز کمر است.