بسياري از والدين در بدو تولد فرزندشان، خصوصا اگر براي اولين بار بچه دار شدن را تجربه مي كنند، در مورد حواس پنجگانه او دچار نگراني مي شوند و نمي دانند كه سطح اين حواس در چند ماهه اول زندگي، بايد به چه ميزان باشد. طي هفته هاي اوليه زندگي نوزاد، شما ممكن است در مورد خوردن، خوابيدن، گريه كردن و حتي اجابت مزاج او دچار سردرگمي شويد؛ اما در واقع تمامي احساسات كودك، وقتي كه او با صداها، تصاوير و بوهاي موجود در اطراف آشنا مي شود، عمل مي كنند. براي ما بسيار سخت است كه بدانيم يك نوزاد، در ابتداي زندگي دقيقا چه احساساتي دارد؛ اما اگر شما توجه بيشتري به پاسخ هاي كودكتان به نور، صدا و لمس كردن نشان دهيد، مي توانيد احساسات پيچيده اي را در او مشاهده كنيد.
در ادامه مقاله به این موضوع پرداخته شده است که در مورد رشد حواس پنج گانه در کودکان شیرخوار چه انتظاری می رود و والدین برای تحریک این حواس در فرزندشان چه کارهایی می توانند انجام دهند. تحریک حواس پنج گانه کودکان در تخیل و خلاقیت، پرورش مهارت های اجتماعی، رشد مهارت های حرکتی و همچنین آموزش ابراز خود در کودکان بسیار موثر است. در ادامه مقاله با حواس پنج گانه در کودکان شیرخوار و آشنایی کودکان با حواس پنج گانه آشنا می شوید.
نقش حواس پنج گانه در زندگی کودک
کودک از حواسش، برای یافتن غذایی که برای رشد به آن نیاز دارد، استفاده می کند. دقایقی پس از تولد، کودکان بوی شیر مادر را ترجیح می دهند. کودک برای جستجوی غذا سرش را می گرداند و به سمت سینه می چرخاند. حس چشایی کودک از همان روز های اول بسیار قوی است. در سه ماه اول زندگی، کودکان می توانند بین طعم شیرین و تلخ تمایز قائل شوند و طعم شیرین را ترجیح دهند.
لمس نقش مهمی در رشد کودک دارد، به خصوص اگر نوزاد زودرس باشد. کودکانی که زودتر از موعد به دنیا آمده اند، در صورتی که ماساژ داده شوند، زودتر وزن می گیرند و از بیمارستان مرخص می شوند. وقتی کودکان خوردن غذا های جامد را شروع می کنند، علاقه آن ها به طعم های مختلف تحت تاثیر دوران بارداری و تغذیه با شیر مادر قرار دارد. همانطور که کودک به کشف بافت ها، صدا ها و تصویر های جدید در غذاهای مختلف ادامه می دهد، تمام حواسش را به کار می گیرد. له کردن پاستا ها، غلتاندن نخود ها و تکان دادن آب میوه، هر چند ممکن است به قیمت کثیف شدن خانه تمام شود، اما راه خوبی برای تقویت حواس کودک است.
حواس پنج گانه و رشد فیزیکی
در ابتدا، دنیای کودکان آمیخته ای از بوها، صداها، طعم ها و نور های مختلف است و تنها با گذشت چند هفته، مسیر های عصبی آن ها رشد می کند و به مرور افراد، اشیاء و اتفاقات در ذهن کودک شکل می گیرد. نوزادان از حس لامسه برای کشف بافت و جنس اشیاء استفاده می کنند.
در اوایل تولد، انگشتان آن ها توانایی لازم را ندارد، به همین دلیل، از دهانشان هم کمک می گیرند. دهان کودک نسبت به سایر نقاط بدن او دارای پایانه های عصبی بیشتری در هر سانتی متر مربع است. او می تواند، از طریق مکیدن و لثه زدن، بسیاری از ناشناخته ها را کشف کند، به همین دلیل، تقریبا همه چیز را داخل دهانش می گذارد. با رشد و ارتقای حس بینایی کودک، هماهنگی دست و چشم او بیشتر می شود. یک کودک ۶ تا ۸ هفته ای می تواند با سر و چشمش جسمی را تعقیب کند. در سه ماهگی می تواند به شیئی که در دست دارد نگاه کند، در چهار یا پنج ماهگی قادر به درک فاصله است و می تواند سراغ اسباب بازی هایش برود و آن ها را بقاپد.
نقش حواس پنج گانه در رشد مهارت های ارتباطی کودک
حواس پنج گانه نقشی حیاتی در کمک به کودک برای یادگیری تعامل و برقراری ارتباط بازی می کند. کودک حتی قبل از تولد هم صدای شما را می شناسد و می تواند صدای همسرتان یا خواهر و برادرهایش را تشخیص دهد. پس از تولد نیز با برگشتن به سمت صداهای آشنا، شروع به بهبود مهارت شنوایی اش خواهد کرد. در سه ماهگی کودک ممکن است وقتی صدای شما را می شنود مستقیماً به صورتتان نگاه کند. او حتی ممکن است در پاسخ شروع به غان و غون کند یا سعی کند چیزی بگوید.
همهٔ ارتباطات کلامی نیست، بنابراین بینایی هم نقش مهمی بازی می کند. کودک خیلی زود یاد می گیرد که معنای حالات صورتتان را بخواند و آن را با تن صدایتان ارتباط دهد. از همان چهار ماهگی کودک انتظار دارد که صدای کلماتی که از دهان شخصی خارج می شود با حالت های صورتش تناسب داشته باشد و اگر این طور نباشد ممکن است ناراحت و گیج شود. وقتی کودکتان بزرگ تر می شود و صحبت کردن را یاد می گیرد، تجربیات حسی به او کمک می کند که دایرهٔ واژگانش را گسترش دهد. فهم کلماتی مثل نرم، زبر، لیز و نرم بدون اینکه کودک بتواند خودش آنها را تجربه کند غیرممکن خواهد بود.
مراحل ایجاد حواس پنج گانه در کودکان
حواس کودک از زمان جنینی شروع به رشد می کند. در سه ماه اول بارداری، جوانه های چشایی، گیرنده های لامسه و بویایی شکل می گیرند. گیرنده های لامسه ابتدا در اطراف دهان و گونه های کودک ایجاد می شوند و به زودی به سایر نقاط بدن گسترش پیدا می کنند. به همین دلیل، وقتی کودک به دنیا می آید، می تواند ببوید، بشنود، بچشد و بسیار به لمس حساس است. همچنین، توانایی دیدن نیز دارد، هرچند دید او تار است. نوزادان تازه به دنیا آمده هنوز قادر به درک تجربه های حسی جدید نیستند. چون خوشه های عصبی، که اطلاعات را از گیرنده های حسی به مغز کودک انتقال می دهند، هنوز به اندازه کافی رشد نکرده اند. برای تقویت مسیرهای عصبی، باید مدام تحریک شوند و از آن ها استفاده شود. هر چه از گیرنده های عصبی بیشتر استفاده شود و کودک تجربیات حسی بیشتری داشته باشد، آن ها بیشتر تقویت می شوند و اتصالات بهتری در مغز ایجاد خواهد شد.
حس بینایی در کودک
اولین حس از حواس پنج گانه در کودکان شیرخوار که به آن می پردازیم حس بینایی است. در ابتدای تولد، فرزند شما تنها می تواند تا فاصله 8 تا 12 اینچی خود را ببیند و دید او مبهم است. او بیشتر اشکال و سایه ها را می بیند چه بزرگ باشند چه کوچک، روشن یا تاریک. تا 4 ماهگی، نوزاد می تواند فاصله دورتری را ببیند و می تواند از چشمان خود برای دنبال کردن اشیاء در حال حرکت استفاده کند.
همچنین کودک در 5 ماهگی درک بیشتری از عمق پیدا می کند. بین 4 تا 6 ماهگی، نوزاد قادر به دیدن همه رنگ ها می شود و زمانی که او خزیدن و راه رفتن را شروع می کند یعنی بین 8 تا 12 ماهگی، او می تواند از درک عمق خود برای قضاوت در مورد مسافت هنگام کاوش در محیط استفاده کند.
برای تقویت حس بینایی کودک چه کارهایی می توانید انجام دهید؟
یکی از راه های پرورش حواس در کودکان این است که اتاق کودک را با رنگ های روشن و نقش های برجسته تزیین کنید. موقعیت گهواره نوزاد را تغییر دهید و از هر دو طرف به او شیر بدهید تا او به دیدن از زاویه های مختلف عادت کند. همچنین می توانید صورت خود را در خط دید کودک قرار دهید و سپس با او صحبت کنید یا لبخند بزنید. این کار به او کمک می کند وی صورت شما تمرکز کند و حرکات شما را تماشا کند.
وقتی نوزاد به 4 ماهگی می رسد برای کمک به هماهنگی چشم و دست او، بازی هایی مانند دالی موشه را انجام دهید. همچنین می توانید او را مکان های مختلفی ببرید تا مناظر مختلفی را ببیند. برای مثال می توانید نوزاد را به پارک، باغ وحش یا برای گردش در محله بیرون ببرید. از سوی دیگر، وقتی چیزی توجه فرزندتان را جلب کرد اجازه دهید آن را بررسی کند.
حس شنوایی
شنوایی کودک وقتی که هنوز در رحم مادر است شروع به رشد می کند. بنابراین، فرزندتان هنگام تولد با صدای شما آشنا می شود. نوزادان ممکن است هنگام محکم بسته شدن در ناگهان از جا بپرند زیرا آن ها به تغییرات صدا حساس هستند اما هنگامی که فرزندتان با وجود سر و صداهای زیاد در خانه خواب است زیاد تعجب نکنید.
در اوایل تولد نوزاد به راحتی حواسش با سر و صداها پرت می شود. تقریبا در 2 ماهگی، کودکان سعی می کنند با غان و غون کردن از صداها تقلید کنند. در حدود 6 ماهگی نیز کودک می تواند صداهای خاصی که شما تولید می کنید را تقلید کند.
برای تقویت حس شنوایی کودک چه کارهایی می توانید انجام دهید؟
صحبت کردن، کتاب خواندن و آواز خواندن می تواند در ساخت شخصیت کودک، رشد کلامی او و تقویت پیوند میان والد و کودک موثر باشد. برای تقویت حس شنوایی در کودکان، سعی کنید از صدای آهنگین و همراه با ریتم استفاده کنید تا کودک با آهنگ ها و الگوهای صدایی مختلف آشنا شود.
همچنین می توانید به کودک اجازه دهید که از صداهایی که به طور روزمره در محیط وجود دارد لذت ببرد و آنچه را می شنود برای او تعریف کنید. اگر نوزادتان در خوابیدن با مشکل مواجه است می توانید از برنامه های نویز سفید استفاده کنید. این برنامه ها آرامش بخش اند و صدای آرام و ثابت رحم را شبیه سازی می کنند.
حس لامسه
حس لامسه یکی از پیشرفته ترین حس ها از حواس پنج گانه در کودکان شیرخوار است. نوزادان در همان هنگام تولد قادر به تشخیص دماها، بافت ها، اشکال و حتی وزن اشیاء مختلف هستند. حس لامسه برای تقویت رابطه میان والد و کودک نیز بسیار حیاتی است. نوازش کودک باعث ایجاد احساس گرما و امنیت در او می شود. قنداق کردن نوزاد نیز می تواند احساس آرامش درون رحم را برای او شبیه سازی کند.
نوزادان از طریق لامسه اکتشاف می کنند و ابزاری که برای این کار ترجیح می دهند دهانشان است. بنابراین، اگر نوزادتان هر چیزی را به دهان می برد یا می جود نگران نباشید. مطمئن شوید که وسایلی که در اختیار او می گذارید تمیز و ایمن باشند. هنگامی که کودک، کنترل بیشتری بر روی دست ها و بازوهای خود پیدا کند دست های خود را دراز می کند تا هر چیزی که در دسترسش قرار دارد را بگیرد.
برای تقویت حس لامسه کودک چه کارهایی می توانید انجام دهید؟
یکی از تمرینات تقویت حس لامسه این است که کودک خود را خیلی زیاد در آغوش بگیرید. پزشکان بر این باورند که تماس پوست با پوست مادر و نوزاد می تواند تاثیرات درمان برای کودک داشته باشد. همچنین مالیدن لوسیون بر روی بدن کودک بعد از حمام، می تواند برای او آرامش بخش باشد. می توانید برخی حرکات ماساژ را هم برای او انجام دهید. همچنین اجازه دهید عروسک های حیوانات نرم و پرشده با پوست نوزادتان تماس داشته باشد. هنگامی که فرزندتان بزرگ تر شد به او اسباب بازی هایی با اشکال، اندازه ها و بافت های مختلف بدهید.
حس بویایی
یکی دیگر از حس های مهم از حواس پنج گانه در کودکان شیرخوار، حس بویایی است. نوزادان از همان ابتدای تولد حس بویایی خوبی دارند. نوزاد در همان روز اول با بوی شما آشنا می شود و احتمالا در هفته اول بوی افراد دیگر خانواده را نیز تشخیص می دهد. نوزادان به ویژه به بوی شیر مادر حساس هستند و حتی می توانند آن را از شیر خشک تشخیص دهند.
این مسئله می تواند باعث مشکلاتی در 3-4 ماهگی کودک، وقتی که او خواب شب را می خواهد شروع کند شود. در این موقعیت، اگر می خواهید فرزندتان را آرام کنید او بوی شما را متوجه می شود و ممکن است بخواهد شیر بخورد. کودک شما همچنین از حس بویایی استفاده می کند تا با محیط اطراف خود آشنا شود و راحتی و خطر احتمالی را تشخیص دهد.
برای تقویت حس بویایی کودک چه کارهایی می توانید انجام دهید؟
سعی کنید از محصولاتی یکسان به طور منظم استفاده کنید زیرا نوزادان، آشنا بودن چیزها را دوست دارند اما وقتی در حال شیر دادن هستید از محصولات معطر استفاده نکنید. سعی کنید از استفاده از شوینده های معطر و عطرهای تند خودداری کنید زیرا این مواد با پوشاندن فرومون هایی که تولید می کنید کودک را گیج می کنند. برای تقویت حس بویایی فرزندتان، او را در معرض انواع رایحه ها قرار دهید و به او بگویید هر کدام مربوط به چیست. این کار به تقویت رشد زبان فرزندتان نیز کمک می کند.
حس چشایی
جوانه های چشایی نوزاد از همان روز تولد شکل گرفته است. کودکان با علاقه به شیرینی متولد می شوند و می توانند طعم غذایی که مادر خورده است را از طریق شیر او تشخیص دهند. به همین دلیل ممکن است اگر شما بیسکویت نمکی خورده باشید او هیجان زده شود یا اگر کیک خورده باشید او از خوردن شیر شما سیر نشود.
برای تقویت حس چشایی کودک چه کارهایی می توانید انجام دهید؟
برای آموزش مزه ها به کودکان، هنگام شیردهی به نوزاد، غذاهای متنوع بخورید. از حدود 6 ماهگی فرزندتان را با انواع غذاها و طعم ها آشنا کنید. این کار باعث می شود که او تنوع طعم های مختلف را در رژیم غذایی خود بپذیرد. این نکته نیز لازم به ذکر است که اگر سابقه آلرژی غذایی در شما یا خانواده وجود دارد قبل از دادن هرگونه غذای جدید به فرزندتان با پزشک مشورت کنید.
در این مقاله به این موضوع پرداخته شد که حواس پنج گانه در کودکان شیرخوار چگونه شکل می گیرد و والدین برای تقویت آن ها چه کارهایی می توانند انجام دهند. در نهایت، اگر شک دارید که بینایی و شنوایی نوزاد دچار مشکل است او را به متخصص اطفال ببرید تا بررسی های لازم انجام شود. از دست دادن شنوایی رایج ترین مشکل مادرزادی است و تشخیص زودهنگام آن بسیار حیاتی است زیرا می تواند در یادگیری زبان تداخل ایجاد کند. همچنین اگر چشم های فرزندتان در بیمارستان معاینه نشده است، حتما تا 6 ماهگی او را نزد پزشک ببرید تا معاینات لازم انجام شود.
بازی ها و فعالیت هایی برای رشد بهتر حواس کودک از وقتی کودکتان به دنیا آمد می توانید با فعالیت هایی ساده نقش مهمی در رشد و بیشتر شدن رشد حواس او داشته باشید. بازی و فعالیت های زیر می تواند به شما در این زمینه کمک کند:
فعالیت هایی برای تقویت حس بینایی
اگرچه بینایی کودکتان در فاصلهٔ بیش از ۳۰ سانتی متر تار است، اما او می تواند جزئیات صورت شما را ببیند. در طول بازی بگذارید صورت شما را کامل ببیند. تماشای حالات صورت و رفتارهای شما نقشی حیاتی در رشد مهارت های اجتماعی او دارد. بین دو و چهار ماهگی، کودک شروع به برقراری ارتباط چشمی با شما می کند. پاسخ های شما به سیگنال های ریز او به ایجاد حس فردیت در کودک و ایجاد پیوند عاطفی بین شما کمک می کند.
فعالیت هایی برای تقویت حس لامسه
کودک ممکن است از حدود پنج ماهگی دستش را برای برداشتن اشیا دراز کند. شما می توانید با قرار دادن یک اسباب بازی در محدودهٔ دید کودک اما کمی دور از دسترش، به رشد فیزیکی او کمک کنید. وول خوردن، کش آمدن یا غلت خوردن کودک برای رسیدن به آن را تماشا کنید. آویزان کردن یک جغجغه یا آویز کودک، طوری که بتواند به آن ضربه بزند نیز به او در مورد رابطهٔ علت و معلولی آموزش می دهد.
فعالیت هایی برای تقویت حس شنوایی
وقتی با کودک صحبت می کنید به او فرصت بدهید که با یک لبخند، غان و غون یا خنده اش پاسخ دهد. وقتی پاسخی می دهد شما نیز به آن واکنش نشان دهید. این به کودک نشان می دهد که شما به آنچه او می گوید علاقه دارید و رشد زبانی و قدرت فهم او را نیز تشویق خواهد کرد.
