معرفی فیلم فرش باد

شنبه، 25 اردیبهشت 1400 زمان مطالعه 9 دقیقه

فرش باد فیلمی به کارگردانی کمال تبریزی، نویسندگی محمد سلیمانی و تهیه‌کنندگی علی‌رضا شجاع‌نوری ساخته سال ۱۳۸۱ است. این فیلم در تیر ماه ۱۳۸۲ بر روی پرده سینما رفت است

خلاصه داستان فرش باد

در شهر تاکایامای ژاپن قرار است کارناوال سالانه راه بیفتد.یک طراح زن ژاپنی به قالی بافان اصفهان سفارش بافت یک قالی را می دهد، اما مرگ او در تصادف باعث ناتمام ماندن سفارش می شود. شوهرش ماکوتو و دخترش ساکورا برای اینکه قالی حتماً بافته شود به ایران می آیند و مهمان اکبر و همسرش فریبا می شوند

نکاتی درباره فیلم فرش باد

فیلمنامه فرش باد داستان ساده و در عین حال سنجیده ای دارد، استفاده درست و موفقی است از الگوهای شناخته شده. گره اصلی داستان که بعد از مقدمه ای نسبتاً طولانی به آن می رسیم، این است: فرش سفارشی ماکوتوی ژاپنی آماده نشده و باید آن را در زمان کوتاهی بافت. این فرش برای ماکوتو بسیار مهم است، چون به نوعی نماد وفاداری به همسری است که تازه از دست داده است. این گره اصلی داستان است؛ هرچه پیش از این هست مقدمه چینی برای رسیدن به این نقطه است و هرچه پس از این می آید شرح چگونگی گشوده شدن این گره (بافتن فرش با بسیج همه امکانات). البته پیش و پس از این گره اصلی گره های کوچک تری نیز هستند که به تنوع ماجرا کمک می کنند و راه حل هایی کوچکی که بدون آنها فیلم نمی توانست به زمان یک فیلم سینمایی بلند برسد. گره فرعی پیش از نقطه عطف اصلی فیلم، ناتوانی اکبر در گفتن حقیقت به مهمان ژاپنی اش است. امّا گره های که در کار بافتن فرش می افتند: مشکل خشک کردن نخ ها (راه حل: گرداندن نخ ها در خیابان ها اوّل توسط بچه ها و بعد توسط اکبر و ماکوتو)، عوض شدن رنگ نخ های مشکی به خاطر ندانم کاری اکبر و بالا کشیدن فتیله چراغ (راه حل: رفتن رضا سراغ فروشنده نخ در نماز جمعه و استفاده از نخ لباس مرد همسایه)، …
آنچه تا اینجا گفتیم به خط اصلی قصه مربوط می شد. امّا فیلمنامه یک خط فرعی هم دارد: قصه عشق نوجوانانه روزبه (پسربچه اصفهانی) و ساکورا (دخترک ژاپنی). گم شدن و پیدا شدن ساکورا در گردش سی وسه پل که یکی از گره های فرعی فیلم است، به همین خط فرعی مربوط می شود. بعد از اینکه فیلم در سراشیبی گشودن گره اصلی می افتد نیز این قصه فرعی ادامه پیدا می کند. ماجرای عشق روزبه به ساکورا خوب در خط اصلی تنیده شده و به پیشبرد آن کمک می کند. در واقع فکر اصلی بافتن فرش با بسیج همه امکانات فکر رزوبه است و انگیزه او بیش از هر این است که ساکورا را مدّتی در ایران و در کنار خود نگاه دارد. بافتن فرش در خانه بزرگی که همه در آن جمعند فرصتی است برای تعمیق هرچه بیشتر این عشق.
از نگاه دیگر روایت فرش باد از الگوی ورود آدمی به محیط جدید و آثار آمدن او تبعیت می کند. در اینجا تازه وارد اصلی نه مرد ژاپنی، بلکه دخترش ساکورا است. ورود او از یک طرف زمینه ساز غلیان عشق نوجوانی روزبه است و از سوی دیگر عواطف فریبا زن اکبر را که در آرزوی بچه دار شدن است، برمی انگیزد. و این هر دو موضوعات مناسبی برای تأکید بر تم اصلی فیلم هستند: ساکورا ژاپنی است، امّا این امر مانع از این نمی شود که روزبه به او دل ببازد و از عشق مادرانه فریبا به او نمی کاهد. فیلم می خواهد بگوید چیزهایی در زندگی بشر هستند که ملیت و فرهنگ نمی شناسند و در واقع فرهنگ های گوناگون صرفاً شکل های متفاوتی هستند برای پاسخ دادن تمایلات بنیادینی مانند عشق به جنس مقابل و غریزه جنسی و عشق زن به داشتن فرزند که در ذات بشر هستند.
این طرح کلّی یکی دو جا لنگ می زند. نخست اینکه مقدمه، بخصوص قسمتی که در ژاپن می گذرد طولانی است. طول می کشد تا فیلم راه بیفتد. البته در این مقدمه اطلاعاتی به بیننده داده می شود تا رفتار تودار ساکورا توجیه شود و اهمیت فرش برای مرد ژاپنی برجسته تر گردد. مرگ مادر ساکورا طبعاً وضعیت روحی او و پدرش را حساس تر می سازد و در مجموع موقعیت عاطفی حادّتری به وجود می آورد. امّا نیازی به آن همه تفصیل نبود. همان فلاش بک ها و اطلاعاتی که از دیالوگ ها استنباط می شود برای این مقصود کفایت می کرد. (شاید هم برای اینکه پروژه کاملاً ایرانی نشود، اصرار بوده که حتماً بخش قابل توجهی از فیلم در ژاپن بگذرد). تأکید بر مناسبات مرد طبقه بالا و ماه باجی هم از حدّ تعادل خارج می شود و حتی استفاده از نخ پلیور مستعمل او برای بافتن فرش معقول به نظر نمی آید.
خوب که فکرش را بکنیم می بینیم میزان اهمیتی که فرش برای ماکوتو می یابد با منطق صرفاً واقع گرایانه چندان معقول نمی نماید. امّا این امر در فضا نیمه واقعی-نیمه تخیلی ای (درست تر است بگوییم نیمه واقعی-نیمه کلیشه ای؛ چون کلیشه های فرهنگی ما درباره فرهنگ های دیگر در واقع تخیلات و توهمات ما درباره آنها هستند) که فیلم می سازد، باورپذیرند. این شکل باسمه ای در مورد فرهنگ ژاپنی خیلی آشکارتر است (به سبب ناآشنایی نویسندگان به ریزه کاری های آن فرهنگ) تا در مورد فرهنگ ایرانی. در حقیقت مهم ترین دستاورد فیلم این است که توانسته است بین تصویرهای کلیشه ای از عناصر فرهنگ ایرانی و نگاهی واقع گرایانه به محیط اجتماعی و فرهنگی واقعی، تعادل ظریفی حفظ کند. زندگی ایرانی تا حدودی در فیلم استرلیزه (بهداشتی) و تمیزتر و دلنشین تر از آنچه هست وانمود شده است، امّا در این زمینه جانب اعتدال رعایت شده و همه جا حال وهوای فرهنگی غلیظ حاکم بر روابط و محیط با نشان دادن گوشه هایی از زندگی اجتماعی، تعدیل شده و باورپذیرتر گشته است. اصلاً دوستی ماکوتو و اکبر در تجارت وسائل صوتی شکل گرفته و انگیزه سفر علاوه بر قضیه فرش انگیزه تجاری است. اشاره به تجارت وسائل صوتی و قطعات کامپیوتری خود در امروزی کردن فضای فیلم نقش بازی می کند. کاری که حاجی با انگیزه سودجویی در تخریب میراث فرهنگی می کند نمونه دیگری از زندگی اجتماعی معاصر است. و جالب اینجاست که این حاجی با تمام وجودش، با شیرین زبانی و مکاری اش، با نشستنش پشت دار قالی، با زندگی دو زنه اش، راهی که برای خلاص شدن از شر زنگ های تلفن همراه پیدا کرده، کمتر از بناهایی که تخریب می کند جزو میراث فرهنگی این مملکت نیست. در کوچه پس کوچه های اصفهان با ماشین های آخرین مدل پارک شده اند. شغل درشکه رانی پسرک هم تنها از وجه رمانتیک ملاحظه نشده و به نداری پسرک و اجبار اقتصادی اشاره شده است. عشق پسرک به ساکورا هم عشق صرفاً فرهنگی یا معنوی نیست و وجه زمینی و مادّی نیرومندی دارد. حتی پایان بندی فیلم نیز پایان بندی خوش بی قید وشرط نیست. هرچند فرش بافته می شود (از این نظر فیلم پایان خوش دارد) امّا عشق روزبه به ساکورا ارضا نشده باقی می ماند و فیلم با تأکید بر گره هایی که روزبه و ساکورا بر قالی زده اند بسته می شود که نمونه خوبی است از مفهوم فرویدی هنر به مثابه تصعیدِ (متعالی سازی) امیال جنسی ارضا نشده.
بخش دیگری از جذابیت فرش باد لحظات عاطفی گرم آن هستند و همین طور طنز موفق آن. لحظات عاطفی فیلم، بخصوص احساسات فریبا نسبت به ساکورا، البته تا حدودی معلول بازی ها و کارگردانی فیلم اند، امّا زمینه آنها در فیلمنامه فراهم شده است. موقعیت های طنزآمیز فیلمنامه هم اکثراً جذاب هستند و براستی بیننده را می خندانند. یکی از زیباترین نمونه ها جایی است که رضا می گوید می خواهد به مرد ژاپنی بگوید اگر کسی مشکلی داشته باشد و بیاید زیر سی وسه پل بخواند مشکلش حل می شود. در واقع او می خواهد این را به عنوان یک باور سنتی ایرانی به دوست ژاپنی اش بیاندازد. فیلم اینجا با موضوع خودش هم شوخی می کند. حضور روحانی در مجلس عقد تحمیلی، بخصوص انگلیسی حرف زدن او و سفارش خرید قطعات کامپیوتر برای بچه ها، همه هم خنده دارند، هم از آمیختگی سنت و زندگی امروزی حکایت می کنند، و در ضمن هرگز موضوع خود را تحقیر نمی کنند، از آن کاریکاتور نمی سازند. کمااینکه این رفتار مرد روحانی باعث نمی شود که دعا خواندن او بر دار قالی و آب نبات دادنش به ساکورا را گرم و محبت آمیز نیابیم.
لحظات عاطفی گرم، طنز موفق، بازی روی مرز کلیشه و واقع گرایی، هریک از اینها به تنهایی می توانند به یک فیلمنامه اعتبار ببخشند. فرش باد همه اینها را با هم دارد. موفقیت حرفه ای فیلمنامه نویسان واقعاً جای تحسین دارد. لفظ حرفه ای را اینجا به این سبب به کار می برم که فرش باد در بنیاد خود یک کار سفارشی است؛ درونمایه اصلی آن سیاست رسمی گفت وگوی تمدن هاست. اینکه از یک موضوع سفارشی بتوان اثری گرم آفرید دست مریزاد می خواهد. در این فیلم فرهنگ ایرانی در حدّ بناها و حتی فرش باقی نمانده است و در شیوه زیست، روحیات، عواطف و کلام آدم ها جا خوش کرده است.