معرفی فیلم تیغ و ابریشم

تیغ و ابریشم (مسعود کیمیایی، ۱۳۶۴) جزو معدود آثار سینمای ایران در زمینه ی قاچاق مواد مخدر و معتادان به این بلیه ی خانمان سوز است که با فیلم های پیش از خودش تفاوتی اساسی دارد و سعی سازنده اش بر این بوده است که مسأله ی مواد مخدر را توطئه ای جهانی نشان دهد که کشورهای پیشرفته برای نابودی کشور های در حال رشد تدارک دیده اند.مهم ترین معضل فیلم را باید در داستانش جست وجو کرد که از خود فیلم جلو می زند؛ به این معنا که در ابتدا و با صدای منوچهر انور که متنی انگلیسی را می خواند و به شکل زیرنویس فارسی آن را می بینیم، فیلم به ما نوید داستانی پرکشش را می دهد. محموله ای از مرفین قرار است وارد تهران شود و یک تیم تروریست هم آن را اسکورت می کنند. طبق حرف های مرد قوی هیکل (جمشید هاشم پور) زیر این محموله آن قدر تی ان تی جاسازی شده است که تا شعاع هزارمتری همه را پودر می کند.این شروع کوبنده ما را به داستانی گره می زند که از این انرژی ابتدایی به تدریج فاصله می گیرد. وارد فضای زندان می شویم و جمشید اختری (محمد صالح علا) را همراه نامزدش سوسن مکاشی (فریماه فرجامی) می بینیم که به جرم همراه داشتن مواد مخدر زندانی شده اند. بازرس پرونده ی آن ها به نام محمدیان کشته می شود (در تیتراژ نام این بازیگر حسین حسین آمده است و نقش دیگری هم در فیلم دارد. نقش یک زندانی - با دوبله ی ایرج رضایی - که نمی دانیم کیست و چه گونه به قول خودش مانند یک پرنده پر می زند و از زندان می گریزد و دست آخر سرنوشتش نامشخص باقی می ماند)؛ و در ادامه بازرس محمدیان (با دوبله ی ناصر نظامی) و بازرس جلالی (فرامرز صدیقی) را می بینیم که تلاش دارند از زیر زبان سوسن یا جمشید اصل ماجرا را بشنوند.به این ترتیب، فیلم از ضرباهنگ سریع ابتدایی اش دور می شود و استراتژی روایی آن تغییر می کند. از این بعد به شکل روایت موازی شاهد حرکت تریلی و همراهانش هستیم و ادامه ی بازجویی از سوسن که درهم شکسته است و جمشید که چهره ی معصومش اجازه نمی دهد بدانیم چه رازی را پنهان ساخته. از طرف دیگر، درگیری میان قاچاقچی ها را داریم. راننده (جلال پیشواییان) که نمی دانیم چه گونه با این جمع پریشان همراه شده است، روی فردی معتاد (اکبر معززی) سلاح می کشد. ما نمی دانیم او در این میان چه سمتی دارد و کارش چیست. یکی از بومی های منطقه (مجید مظفری) سوار بر موتور کاروان را همراهی می کند و راننده ای دیگر (سیروس گرجستانی) که استیشنی را می راند و هیچ حرفی نمی زند.در تمام مدت، روایت موازی و برش به زندان و کاروان راهی تهران را شاهدیم که یک دوگانگی سراسری در فیلم ایجاد کرده است. فضای زندان به شدت واقعی است (فیلم، نماهایی از فضای درون زندان و زندانیان و کارهای روزانه شان و مثلاً نحوه ی استحمام شان دارد که در نسخه ی به نمایش درآمده حذف شده اند). از آدم های واقعی استفاده شده است. فضای سردخانه، بند زنان و هواخوری زندانی ها همه و همه واقعی هستند. حضور جمشید در میان مردان زندانی و سوسن در میان زنان پذیرفتنی است. اما رویکرد فیلم در بخش کاروان به شدت «آرتیستی» است. از خواندن رمان آرواره ها از سوی مرد سفید پوش تا اسلحه کشیدن همه برای همدیگر و حرکت تریلی در جاده ها و البته تمامی سکانس های ماقبل آخر فیلم که این یکی، بزرگ ترین ضربه را به تیغ و ابریشم زده است.این فیلم یکی از معدود آثار کیمیایی است که این همه ضدقهرمان دارد و شاید بتوان بازرس جلالی را به نوعی قهرمان فیلم دانست. از این منظر تیغ و ابریشم یکی از فیلم های نامتعارف کیمیایی است؛ فیلم سازی که به شهادت آثاری مانند دندان مار (۱۳۶۸)، رد پای گرگ (۱۳۷۰)، اعتراض (۱۳۷۸) و جرم (۱۳۸۹) - به عنوان مشت نمونه ی خروار - همواره ضدقهرمانانش را چندان دنبال نمی کند. در آثار نام برده این قهرمانان هستند که بیش ترین فضا را به خود اختصاص می دهند. صادق خان (منوچهر حامدی)، عبدل (نرسی گرگیا) و حتی قاتل امیرعلی (علی اصغر طبسی) را می کشد، اگرچه در نمود نهایی ضدقهرمان نیست اما همچنان در سایه است و شخصیت هایی مثل قاسم خان (مسعود رایگان) کم تر در آثار کیمیایی آفتابی می شوند. با این همه بخش اعظمی از تیغ و ابریشم صرف کسانی شده است که ضدقهرمان هستند و سرانجام نیز ابتر می مانند.کیمیایی همواره در آثاری که پیش از این فیلم و حتی بعد ها ساخت، تأکید بر فرد به جای اجتماع داشته است. فیلم های او همواره قهرمانانی رانده شده دارند که در تیغ و ابریشم قدوقامت ضدقهرمان پیدا کرده اند. جمشید می توانست یکی از قهرمانان فیلم باشد اما سرنوشتش او را به سوی خماری پیش رانده و زندگی اش را دود کرده و به هوا فرستاده است؛ و به قول خودش برای این که بقیه ی عمرش را نشئه باشد، سراغ حمل مواد مخدر رفته است. از سوی دیگر برخی دیالوگ های جلالی یکسره به بد بودن جهان آن سوی آب ها اشاره دارند که اکنون و با گذشت سالیانی طولانی از ساخت فیلم به نوعی شعاری جلوه می کنند. تحولی که در جمشید رخ می دهد - و پیش از آن به داشتن تاریخ مصرف همه اشاره می کند - و با دیدن جنازه ی سوسن ناگهان به حرف می آید و بساط پدرش (نرسی گرگیا) را درهم می پیچد، اکنون دیگر باسمه ای به نظر می رسد.دوبله ی فیلم مانند بسیاری از آثار دوبله شده ی کیمیایی، شاهد بهترین های دنیای دوبله است؛ از ایرج ناظریان (به جای هاشم پور) و منوچهر اسماعیلی (هم به جای صدیقی و هم به جای پیشواییان) تا جلال مقامی (مظفری)، سعید مظفری (معززی) تا صداهایی که نقش های اصلی را ندارند مانند ناصر نظامی و اکبر منانی و البته مرحوم مهدی آژیر به جای مرحوم علی محزون و عطاالله کاملی (به جای نرسی) و خسروشاهی (به جای صالح علا) که خود وی مدیریت دوبلاژ فیلم را نیز بر عهده داشت؛ این ها دست به دست هم داده و یکی از آثار شاخص در زمینه ی دوبله را رقم زده اند.مرحوم گیتی پاشایی با موسیقی الکترونیکی که برای تیغ و ابریشم ساخت، بسیار به فضاسازی های فیلم یاری رسانده است. برای نمونه نگاه کنیم به صحنه ای از فیلم که ناگهان گنجشک ها دسته جمعی از روی شاخه ها می پرند و موسیقی نیز همراهی شان می کند. هر کجا که فیلم به قاچاقچیان بازمی گردد، موسیقی ناگهان با دلهره به یادمان می آورد که با چه جمع شومی روبه رو هستیم.

جلال پیشواییان ،جمشید هاشم پور،فرامرز صدیقی ،فریماه فرجامی ،محمد صالح علا ،واختانگ نرسی کرکیا ،مجید مظفری ،علی اکبر حبیبی کیا ،سیدحسین حسینی ،علی افسرمنش ،سعید پیردوست ،کامران باختر ،سیروس گرجستانی ،نیکپور،مردوخ

سایر عوامل فیلم تیغ و ابریشم

• کارگردان: مسعود کیمیایی
• تهیه کننده:مسعود کیمیایی
• نویسنده: مسعود کیمیایی
• مدیرفیلمبرداری:مهرداد فخیمی،حسن قلی زاده
• منشی صحنه:شهلا بهاری
• موسیقی: گیتی پاشایی،ناصر چشم آذر