معرفی مراسم سنتی گرگیعان در اهواز

دست روی هر نقطه ایران که می گذاریم، دلمان برای فرهنگ و آداب و رسوم رنگارنگش قنج می رود. به هر جا سفر می کنیم، اگر چشممان را خوب باز کنیم و کنجکاو هم باشیم، به اندازه چندین کتاب، به دانسته هایمان اضافه می شود امّا این دانسته ها، جنسش از مردم است و باورهایی که در فرهنگشان جاری شده است. آیین ویژه ای در خوزستان ایران برگزار می شود که مخصوص شب پانزدهم رمضان، همزمان با تولد امام حسن مجتبی(ص) است. اهمیت این رسم قدیمی به اندازه ای است که در سال 1395 به ثبت میراث ملّی رسید تا حواسمان باشد فراموشش نکنیم. نام این مراسم گرگیعان یا قرقیعان است.

مراسم گرگیعان

گرگیعان یا قرقیعان نام یک آیین سنتی رایج بین عرب های خوزستان، استان هرمزگان، عراق، بحرین، کویت و شرق عربستان (احساء و قطیف) و امارات متحده عربی است که در شهریور ماه ۱۳۹۵ به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران به ثبت ملی رسید. این آیین که ریشه ای تاریخی دارد در نیمهٔ ماه رمضان در مناطق عرب نشین توسط کودکان اجرا می شود. برای ریشه این مراسم روایات مختلفی ذکر شده اما برجسته ترین آن، به مناسبت میلاد حسن بن علی امام دوم شیعیان ذکر شده است. این آئین در همه ساله در بسیاری از شهرهای ایران برگزار می شود، اما به صورت رسمی تاکنون دو بار در بخش جنبی نمایشگاه قرآن در موزه هنرهای معاصر اهواز به صورت نمادین برگزار شده است.

رسوم جشن گرگیعان

در شب پانزدهم ماه رمضان، بچه های کوچک عرب خوزستان پس از افطار، لباس های محلی خود را پوشیده، پسران دشداشه پوشیده و دختران چادر عربی بر سر می کنند و با شور و شعف به کوچه پس کوچه های شهرها و روستاهای عرب نشین می روند و با آویختن کیسه هایی از پیش تهیه شده بر گردن، برای جمع آوری عیدی و شیرینی ماه رمضان به در خانه ها می روند. این نکته قابل تأمل است که برای عرب های خوزستان عید فطر از جمله عیدهای باشکوه معنوی محسوب شده و از عید ملی نوروز مهم تر بوده، بر آن بیشتر ارج می نهند. اجرای مراسم گرگیعان همچون نام آن با سرودخوانی های مختلفی در بین عرب های مسلمان همراه است؛ برای نمونه کودکان کویتی با شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان» (قرقیعان و قرقیعان بین شعبان و رمضان) و کودکان اماراتی با شعارهای «انطونه حق الله یرضی علیکم الله» (حق خداوند را بدهید خداوند از شما راضی باشد) و کودکان دیگر کشورهای عربی با شعار «عطونا الله یعدیکم بیت مکه یودیکم» (به ما عیدی بدهید که خدا عیدی سفر مکه به شما بدهد) به کوچه ها روانه می شوند.

کودکان عرب خوزستانی پشت در خانه ها شعر می خوانند:
«ماجینه یا ما جینه حل الکیس و انطینا» (آمدیم و آمدیم در کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده) و اگر اهالی خانه در پشت بام باشند کودکان خطاب به آن ها می گویند:
«یا اهل سطوح تنطونه لو نروح» (ای افرادی که بالای پشت بام ایستاده اید، به ما عیدی می دهید یا برویم؟).

ممکن است کودکانی که دست جمعی برای گرفتن عیدی به کوچه ها می روند، دو گروه شوند و گروه نخست بگوید: «گرگیعان و گرگیعان» و گروه دوم جواب دهد: «الله یعطیکم رضعان» (خدا به شما بچه دهد) یا این که «گرگیعان و گرگیعان؛ الله ایخلی اولیدکم» (خدا پسر کوچک تان را نگه دارد). این دو گروه ممکن است به دو گروه دختر و پسر نیز تقسیم شود. در این مراسم، اهالی خانه ها به بچه ها که هر یک سبدی را در دست دارند، باسورک (بادام)، شیرینی و عیدی می دهند این مراسم تا پاسی از شب نیمهٔ ماه رمضان ادامه می یابد.

شعر گرگیعان

شعرهای آئین گرگیعان انواع متفاوتی دارند. هر کدام از شهرهای جنوبی که این مراسم را برگزار می کنند، یک متن جداگانه برای خواندن شعر گرگیعان دارند. اما اگر به مفهوم اصلی آن دقت کنید، به اشتراکاتی میان آن ها می رسید. وجه مشترک شعرهای گرگیعان این است که کودکان در انتهای شعر خود، برای صاحب خانه ها، آرزوی سلامتی و رزق روزافزون می کنند. این آرزوها چه در شهرهای داخل کشور و چه در کشورهای حاشیه خلیج فارس به همین ترتیب است. کودکان به خوبی نمی توانند احساسات خود را پنهان کنند و به سرعت احساس خوشحالی و یا ناراحتی را بروز می دهند. این موضوع در خصوص جشن گرگیعان نیز صدق می کند. در واقع اگر صاحب خانه به کودکان عیدی و شیرینی بدهد، در نهایت با آرزوی سلامتی و روزی زیاد مواجه می شود، اما اگر صاحب خانه با کودکانی که مراسم گرگیعان را انجام می دهد رفتار خوبی نداشته باشد، با واکنش منفی کودکان همراه خواهد شد.

ریشه گرگیعان

در مورد ریشه و معنی کلمهٔ «قرقیعان» نظرات متفاوتی وجود دارد؛ برخی معتقدند این کلمه از «قرع الباب» به معنای درب زدن گرفته شده است؛ به خاطر این که کودکان در خانه ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می کوبند. نظر دیگری که در باب معنی «گرگیعان» آمده است این است که می گویند از کلمهٔ «قرّةالعین» گرفته شده که به معنای شادی و سرور انسان است و از آن جایی که مراسم گرگیعان مصادف می شود با تولد حسن بن علی (مجتبی) و خوش حالی پدربزرگ وی، محمد بن عبدالله برای تولد اولین نوه اش، می گویند که مردم برای عرض تبریک به علی بن ابی طالب و همسرش فاطمه زهرا «قرة عین! قرة عین!» گویان به در منزل شان می رفتند و کم کم به صورت مناسبتی هرساله در میان مسلمانان رواج گرفت؛ اما گویا در محدودهٔ تولد حسن بن علی و برخی مناطق مجاور و از جمله خوزستان باقی می ماند.

سخن آخر

ایران را بگردیم، هر گوشه و کنارش یک رسم ناب و بکر نفس می کشد که از آن غافل شده ایم. در گذشته همدلی و همراهی مردم به اندازه ای بود که به بهانه های مختلف دور هم جمع می شدند و جشن می گرفتند که اوقاتشان را به بودن کنار یکدیگر خوش آب و رنگ کنند. در میان آداب و رسومشان، حواسشان به کوچکترها هم بود. بدون شک کودکان هم از اینکه مرکز توجه قرار گیرند و رسمی را اجرا کنند، لذت می بردند. امیدواریم این رسوم به فراموشی سپرده نشوند و با آگاهی، بیشتر بشناسیمشان و به دیگران بشناسانیم. شما هم اگر در منطقه خود رسم خاصی در ماه رمضان دارید، برایمان بنویسید.

معرفی فستیوال های جذاب و شگفت انگیز روسیه