همه احتمالات درباره رویارویی نظامی روسیه و اوکراین 

ساعد نیوز: تنش ها در مرز اوکراین و روسیه به نقطه جوش رسیده است و بسیاری از خبرگزاری ها از حمله تمام عیار روسیه به اوکراین خبر می دهند. نخستین سؤال ما از حضرتعالی این است که بفرمایید، اوکراین از چه جهاتی برای روسیه اهمیت دارد؟

میکائیل مدیرروستا: پاسخ به این سؤال مستلزم بررسی اهمیت اوکراین برای روسیه از جنبه ها و نقطه نظرهای مختلف است. وجه اول موضوع، پیشینه تاریخی روابط فیمابین روسیه و اوکراین و اهمیت اوکراین برای روس ها است. از نظر تاریخی، روس ها یک وابستگی و نگاه ویژه به اوکراین دارند. روس ها بر این باورند که ریشه حکومت روس ها به دوک نشین های کیف باز می گردد. در دوران پطر کبیر، کریمه و دریای سیاه همیشه نقشی حماسی را در حافظه تاریخی روس ها داشته است. بنابراین، به لحاظ تاریخی، روس ها از جهات مختلف، به اوکراین تعلق خاطر دارند. از جنبه امنیتی، اوکراین یک سرزمین حائل میان ناتو و روسیه است. البته نباید بحث ناتو و اتحادیه اروپا در اینجا خلط کرد چرا که دو مقوله کاملاً متفاوت هستند و طبیعتاً نوع نگاه روسیه به این دو مقوله اساساً متفاوت از همدیگر است. روسیه در این سال ها همواره نارضایتی خودش از طرح بحث پیوستن اوکراین به ناتو را اعلام کرده است. پیگیری روند پیوستن اوکراین به ناتو، همیشه با واکنش تند از سوی روسیه همراه بوده است. این نارضایتی روسیه به دلیل اهمیت ژئوپلتیکی اوکراین برای روسیه به عنوان سرزمین حائل میان ناتو و روسیه است. از منظر اقتصادی نیز اوکراین برای روس ها از اهمیت بالایی برخوردار است. بسیاری از صنایع مهم از زمان شوروی در اوکراین مستقر شدند و بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی این صنایع طبیعتاً در اوکراین باقی ماندند و در حال از بین رفتن هستند. خصوصاً صنایع فولاد اوکراین از اهمیت ویژه ای برای روس ها برخوردا است. از منظر کشاورزی، اوکراین دارای خاک سیاه است که بهترین خاک برای کشت غلات و گندم است. این خاک در محدوده شهرهای مرزی خصوصاً در شهر اودسا یافت می شود. و این برای روس ها اهمیت بالایی دارد. در مباحث بازدارندگی هسته ای نیز، اوکراین برای روسیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از این منظر، اوکراین سرزمین حائل میان روسیه و آمریکا است. روسیه، اوکراین را یک سپر دفاعی قوی در برابر حملات احتمالی هسته ای آمریکا می داند. احداث رادار برای ردیابی و رصد سریع و جلوگیری از حمله اولیه آمریکا از جمله مباحثی است که برای روسیه اهمیت دارد. از سوی دیگر، اوکراین از جهت ترانزیت انرژی نیز برای روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از اولویت های اصلی روسیه احداث کوریدورهای ترانزیتی جایگزین بوده و طرح های نورداستریم و نورداستریم 2 دقیقاً در همین راستا اجرا شده است.

ناتو ابزار آمریکا برای پیشبرد اهدافش در زمینه هایی فراتر از مسائل امنیتی و ژئوپلتیکی است. آمریکا از ناتو در رقابت اقتصادی اش با روسیه نیز بهره می برد.

ساعد نیوز: برخی تحلیلگران بر این اعتقاد هستند که روسیه با دامن زدن به تنش ها با اوکراین در صدد تثبیت هژمونی منطقه ای خودش در راستای ارتقای سلطه خود بر اوکراین در پی جدایی کریمه در سال 2014 است. نظر حضرتعالی درباره این موضوع چیست؟

میکائیل مدیر روستا: به نظر من، فروکاستن دلایل بحران فعلی به بحث تثبیت هژمونی منطقه ای درست نیست و باید دید فراختری به این رویداد داشته باشیم. برای داشتن چنین دید فراخی لاجرم باید به تحولات بین المللی مرتبط با این موضوع پرداخته و تعمق بیشتری داشته باشیم. افزایش تنش ها میان روسیه و اوکراین و استقرار هزاران نظامی روس در مرز دو کشور، با رقابت روسیه و آمریکا در ارتباط است. تحلیل روس ها این بود که با پیشرفت اقتصادی چشمگیر چین و اختصاص دادن جایگاه دوم اقتصاد دنیا به لحاظ بالاترین حجم تولید ناخالص ملی، آمریکا تمرکز خودش را بر روی رقابت با چین خواهد گذاشت. اما واقعیت این است که ظرفیت فعلی چینی ها به حدی است که باعث شده آمریکا محتاطانه تر رفتار کنند و از رقابت با روسیه غفلت نکنند. از نظر آمریکا، روسیه در وهله نخست، رقیب قدرتمند برای آمریکا و ناتو است. در وهله دوم، روسیه قدرت مکمل در کنار چین برای حفظ موازنه قدرت در عرصه بین الملل است. اگر ما گفته های مقامات آمریکایی درباره موضوع تنش اخیر، دقت کنیم، می بینیم که این موضوع را به بحث تایوان و طرح مسأله "دو چین" ربط می دهند. آمریکایی ها بر این باور هستند که اگر در اروپای شرقی از رقابت با روسیه غفلت کنند، همگرایی چین و روسیه در بحث تایوان بیش از پیش خواهد شد و طبیعتاً این موضوع به ضرر آمریکا است. از سوی دیگر، از نگاه آمریکایی ها، تنش با روسیه بسیار آسانتر از تنش با چین است. این عمده تحولات بین المللی است که به نظر من، باید در تحلیل بحران در روابط فیمابین روسیه و اوکراین مد نظر قرار بگیرد. از نظر منطقه ای نیز از منظرهای متفاوتی میتوان این بحث را پی گرفت. رابطه روسیه و کشورهای اروپای شرقی؛ رابطه روسیه و اوکراین؛ رابطه روسیه و ناتو؛ رابطه روسیه و اتحادیه اروپا؛ رابطه روسیه و لهستان؛ اتحادیه اروپا بعد از پایان دوران جنگ سرد، رقیب روسیه در منطقه است. روسیه و اتحادیه اروپا در تلاش هستند تا روابط اقتصادی خودشان را حفظ کنند. در بحث رابطه روسیه و ناتو محوریت بحث با آمریکا است. طبیعتاً در اینجا ما تقابل کامل را مشاهده می کنیم. ناتو ابزار آمریکا برای پیشبرد اهدافش در زمینه هایی فراتر از مسائل امنیتی و ژئوپلتیکی است. آمریکا از ناتو در رقابت اقتصادی اش با روسیه نیز بهره می برد. سلطه بر کریدورهای ترانزیتی بین المللی و حفظ هژمونی اقتصادی یکی از زمینه هایی است که آمریکا از ناتو در تقابل با روسیه از آن بهره می برد. تعامل چین، روسیه و اتحادیه اروپا برای آمریکا ناخوشایند است. در مورد رابطه اوکراین و روسیه نیز باید به رویکرد منفی دولت اوکراین اشاره کنیم که در تلاش است تا نوعی روسیه هراسی در نهادهای بین المللی نهادینه سازد. رابطه روسیه با لهستان نیز به همین صورت قابل تحلیل است. هرچند لهستان عضوی از اتحادیه اروپا است ولی اخیراً در مقاطعی در تلاش است مستقل عمل کند. به طور کلی، نگاه لهستان به روسیه یک نگاه منفی است ولی در عین حال، علاقه ای ندارد که به میدان جنگ نیابتی برای اتحادیه اروپا یا ناتو در تقابل با روسیه تبدیل شود. اما تقابل و رویکرد منفی خودش به روسیه را به انحاء مختلف نشان می دهد و در بحث پناهجویان، تقابل بلاروس و لهستان این موضوع را به صورت روشن نشان می دهد.

آمریکا خیلی علاقمند است تا روسیه را به عنوان شروع کننده جنگ معرفی کند در حالی که ناتو به صورت آرام و پنهان در حال افزایش حضور خود در منطقه اروپای شرقی است و این موضوعی است که به هیچ وجه خوشایند روسیه نمی باشد.

ساعد نیوز: گزارش های میدانی حاکی از آن است که روسیه 92 هزار نظامی خودش را به همراه تجهیزات لوجستیکی پیشرفته در مرز با اوکراین مستقر کرده است. برخی منابع اعلام کرده اند که روسیه تصمیم دارد در اواخر ماه ژانویه سال نو میلادی به اوکراین حمله کند. حتی سران اوکراین از ناتو برای دفاع از این کشور طلب کمک های نظامی کرده اند. آیا چنین جنگی می تواند به واقعیت تبدیل شود؟

میکائیل مدیر روستا: تنش مرزی فعلی میان روسیه و اوکراین ظرفیت تبدیل شدن به بحران و نهایتاً جنگ را دارد ولی در این مورد باید به نگاه روس ها بپردازیم. حقیقت این است که روس ها معتقدند که ناتو و آمریکا در حال محک زدن واکنش روسیه در برابر کنش های ناتو هستند. روس ها می خواهند محتاط باشند و در عین حال پاسخ ناتو را بدهند. البته به لحاظ اقتصادی روسیه تبدیل شدن این تنش ها به جنگ را سخت ارزیابی میکند و با توجه به موقعیت ناپایدار در مینسک و احتمال ایجاد اختلال گسترده در کوریدورهای ترانزیتی و تجاری بلاروس و روسیه، گزینه جنگ شاید واپسین گزینه ای باشد که روسیه به آن می تواند فکر کند. شاید افزایش تنش ها و قدرت نمایی برای تثبیت هژمونی ژئوپلتیک بیشتر از جنگ در دستور کار باشد. از سوی دیگر، در دوران پاندمی کرونا درباره جنگ محافظه کارانه عمل نمی کنند. طبیعتاً روسیه به دنبال جنگ نیست؛ ولی اگر مجبور به جنگ باشد، با تمام نیرو و قوا وارد میادان خواهد شد. خط قرمز روسیه، تبدیل شدن اوکراین به جولانگاه ناتو است. اگر ناتو به حضور در اوکراین اصرار ورزد، هر نوع واکنش تند نظامی از سوی روسیه محتمل است. آمریکا خیلی علاقمند است تا روسیه را به عنوان شروع کننده جنگ معرفی کند در حالی که ناتو به صورت آرام و پنهان در حال افزایش حضور خود در منطقه اروپای شرقی است و این موضوعی است که به هیچ وجه خوشایند روسیه نمی باشد. بنابراین، بحرانی تر شدن تنش ها بیش از وقوع جنگ محتمل است.

اوکراین به جای ایجاد تنش از طریق اصرار بر الحاق به اتحادیه اروپا یا تعامل بیشتر با ناتو، نگاه منطقی تر این است که رویکرد مثبت تری به روابط با روسیه داشته باشد.

ساعد نیوز: مقامات اوکراین روسیه را متهم به ایجاد بحران از طریق تبلیغات ضدواکسن در اوکراین می کنند و کرملین این موضوع را به جد رد می کند. تأثیر روسیه بر افکار عمومی اوکراین واقعاً تا چه حدی است؟

میکائیل مدیر روستا: واقعیت این است که بخش قابل توجهی از مردم اوکراین، نگاه شان به سمت اتحادیه اروپا است و فکر می کنند که اگر عضو اتحادیه اروپا بشوند، آنها هم سبک زندگی و سطح رشد لهستان یا کشورهای اسکاندیناوی را خواهند داشت. این دسته از مردم اوکراین به این موضوع توجه کافی ندارند که کشورشان به لحاظ ژئوپلتیک در جایی قرار گرفته است که پوتین از آن به خط قرمز روسیه تعبیر کرده است. نکته بعد به عدم توجه این افراد به شرایط اقتصادی فعلی حوزه یورو برمی گردد. خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا این موضوع را کاملاً نشان داد. پیوستن به اتحادیه اروپا نیز کار آسانی نیست؛ ترکیه یک نمونه زنده از این موضوع است. بنابراین، طرح الحاق به حوزه یورو عملاً با دشواری هایی روبرو است که با ظرفیت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اوکراین در شرایط فعلی قابل حل و فصل نیست. به نظر، اوکراین چاره ای جز توجه بیشتر به روابط مؤثر با روسیه ندارد. اوکراین در عمل پل ارتباط روسیه با اتحادیه اروپایی است و از این نظر، به نحو مؤثرتری می تواند عمل کند. اوکراین به جای ایجاد تنش از طریق اصرار بر الحاق به اتحادیه اروپا یا تعامل بیشتر با ناتو، نگاه منطقی تر این است که رویکرد مثبت تری به روابط با روسیه داشته باشد. طبیعتاً با شرایط فعلی، هیچ یک از طرف ها علاقه ای به تبدیل این تنش به بحران و در نهایت جنگ ندارند.