ابوالهول غول افسانه ای مصر باستان و اسطورهٔ ادیپ، مخلوطی از انسان و حیوان با پیکری از شیر، مزیّن به بال های عقاب و دارای سری شبیه سر انسان با پوشش زنان زمان مصر باستان است. این موجود افسانه ای کسانی را که موفق به حل معمّای او نمی شدند می کشت و در نظر مصریان باستان مظهر آفتاب محسوب می شد. مجسمه های زیادی از این موجود ساخته شده و معروفترین آن ها ابوالهول بزرگ که در مصر قرار دارد از صخره ای یکپارچه تراشیده شده است و ۲۰ متر ارتفاع و ۷۰ متر طول دارد.باور بر این است که ابوالهول نزدیک به ۱۸۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده.مکان این تندیس در متنی نوشته شده دربارهٔ مجموعه آرامگاه های نزدیک به هرم دوم، دیده می شود. این متن را اغلب مصرشناسان به خفرع نسبت می دهند. تندیس کوچکی از جنس دیوریت از خفرع نیز، که در ویرانه های معبد درون دره پیدا شده است، از دیگر دلایلی است که ساخت ابوالهول را به او ربط می دهد.
راز مجسمه ابوالهول
مجسمه ابوالهول که رو به شرق و محل طلوع آفتاب در منطقه قرار دارد در فلات جیزه، در حدود 10 کیلومتری غرب قاهره و سواحل غربی رود نیل واقع شده است. در گذشته پادشاهان و فرعون های مصر به عنوان نمادی از خدای آفتاب، این مجسمه را پرستش می کردند و آن را «هورِم آخت» (Hor-Em-Akhet) به معنای هوروس افق می نامیدند. هوروس (Horus) یکی از خدایان مصر باستان با بدنی انسانی و سری مانند شاهین بود که به عنوان خدای پادشاهی، آفتاب و آسمان شناخته می شد. مجسمه ابوالهول در بخشی از قبرستان شهر تاریخی ممفیس، مرکز قدرت و فرمانروایی فراعنه مصر و در فاصله ای کوتاه از اهرام بزرگ ثلاثه قرار گرفته است.این بنا بزرگ ترین بنای باقی مانده از دنیای باستان است که طول آن 73.5 متر و ارتفاع آن در برخی جاها به 20 متر می رسد. بخش هایی از اورائوس (uraeus) -مار کبرای مقدسی که از نیروهای شیطانی محافظت می کرد- بینی و ریش معروف مجسمه از بین رفته اند؛ این ریش اکنون در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است.پهن شدگی های صورت گرفته در ناحیه سر مجسمه بخشی از دستمال سر سلطنتی است. اگر چه مجسمه ابوالهول به دلیل هزاران سال فرسایش آسیب جدی دیده است، رگه هایی از رنگ اولیه را می توان در نزدیکی یکی از گوش های آن دید. باور باستان شناسان بر این است که صورت ابوالهول در ابتدا به رنگ سرخ تیره بوده است. مقبره کوچکی که بین دست های مجسمه قرار دارد حاوی چندین لوحه سنگی حکاکی شده است که توسط فراعنه و برای ادای احترام به خدای خورشید در این مکان قرار داده شده اند.
رویای فرعون
اما شاید بپرسید که راز مجسمه ابوالهول چیست یا هدف از ساخت مجسمه ای با این ابعاد چه بوده است. ابوالهول به دلیل قدمت زیاد خود و در نتیجه گذر زمان، آسیب های انسانی و آلودگی های امروزی خسارات زیادی دیده است. در واقع، چیزی که این بنای خارق العاده را از نابودی کامل نجات داده این بود که برای بخش بزرگی از عمر خود در زیر شن های صحرا دفن شده بوده است. در هزاره های اخیر تلاش های زیادی برای بازسازی ابوالهول صورت گرفته که اولین آن ها در سال 1400 قبل از میلاد مسیح توسط فرعون توثموسیس پانزدهم (Tuthmosis IV) صورت گرفت. بعد از خوابیدن در زیر سایه مجسمه ابوالهول در جریان یک شکار، فرعون در خواب می بیند که این غول عظیم الجثه سنگی، به دلیل شن هایی که اطراف آن را فرا گرفته اند در حال خفه شدن است و در خواب به فرعون می گوید که اگر او را از دل شن ها بیرون بیاورد حکومت مصر علیا و سفلی را به طور کامل بدست خواهد آورد. در میان دست های مجسمه سنگ نوشته ای از جنس گرانیت قرار دارد که داستان خواب فرعون مذکور روی آن نقش بسته است. در پایان سال 2010 میلادی در جریان یک خاک برداری روتین در منطقه اطراف مجسمه، باستان شناسان مصری یک بخش بزرگ متشکل از دیوارهای آجری گلی را یافتند که بخشی از یک دیوار بزرگ تر به طول 132 متر در اطراف مجسمه ابوالهول بود. باستان شناسان بر این باورند که این دیوار توسط توثموسیس پانزدهم پس از خواب معروفش و برای محافظت از ابوالهول در برابر بادهای بیابان ساخته شده است. بعد از بیرون کشیدن کامل مجسمه از دل شن ها و به دستور فرعون توثموسیس پانزدهم و علیرغم دیوار بلندی که اطراف آن ساخته شده بود، این مجسمه بار دیگر به زیر شن رفت. وقتی که ناپلئون در سال 1798 میلادی به مصر رسید، ابوالهول را بدون بینی یافت. اما سوال این است که چرا مجسمه ابوالهول بینی ندارد؟ نقاشی های مربوط به قرن هجدهم از این مجسمه نشان می دهد که بینی ابوالهول مدت ها قبل از فتح مصر بدست ناپلئون از بین رفته بود و برخی این نقص را نتیجه تیراندازی های تفریحی و تمرینی به مجسمه در دوران حکومت ترک ها بر منطقه می دانند. اما محتمل ترین و منطقی ترین گمانه زنی در مورد علت از بین رفتن بینی مجسمه می تواند این باشد که بینی مجسمه در قرن هشتم میلادی و توسط یک صوفی که ابوالهول را یک بت و توهین کننده به مقدسات می انگاشت از بین برده شده است. در سال 1858 میلادی، برخی از شن های اطراف مجسمه توسط آگوست ماریت، موسس سرویس عتیقه های مصر و بین سال های 1925 تا 1936 میلادی نیز توسط یک مهندس فرانسوی به نام امیل بارایز از طرف همین کمپانی پاکسازی شد. بدین ترتیب شاید برای اولین بار پس از مصر باستان، مجسمه ابوالهول بار دیگر به طور کامل از زیر شن بیرون آورده شد.
مجسمه ابوالهول نماد چه چیزی است؟
توضیح و گمانه زنی عمده در مورد این مجسمه اسرار آمیز محبوب مصر شناسان این است که در حدود سال 2540 قبل از میلاد مسیح، خفرن (Chephren)، چهارمین فرعون مصر، همزمان با ساخت هرم خفرن (هرم خفرن یکی از اهرام ثلاثه مصر است) در همان نزدیکی ها، دستور ساخت یک مجسمه سنگی از بدن یک شیر و سر خودش را از طریق کنده کاری یک تکه سنگ بزرگ داد. اما هیچ سنگ نوشته ای در این مجسمه وجود ندارد که ارتباط آن را این فرعون مصر را نشان دهد و در هیچ نقطه ای از مجسمه به این موضوع اشاره نشده، موضوعی که علیرغم غول پیکر بودن مجسمه امری غیر قابل درک و گیج کننده به نظر می رسد. با این وجود بسیاری از باستان شناسان مصری بر این باورند که هیچ کس در مورد سال ساخت و یا عامل سازنده مجسمه ابوالهول چیزی نمی داند.در سال 1996 میلادی، یک کارآگاه نیویورکی و متخصص در زمینه شناسایی افراد به این نتیجه رسید که ظاهر مجسمه ابوالهول با هیچ کدام از خصوصیات ذکر شده در مورد صورت خفرن همخوانی ندارد. او همچنین در بررسی های خود به این نتیجه رسید که مجسمه ابوالهول شباهت های بسیار بیشتری به برادر بزرگ تر خفرن، جِدِفرَع، دارد اما تفاوت عقیده در این مورد هنوز هم ادامه دارد. راز منشأ مجسمه ابوالهول و هدف از ساخت آن به گمانه زنی ها و توضیحات رازآلودی منتهی شده است؛ از جمله مورد پل برونتون، محقق انگلیسی در دهه 1940 میلادی و ادگار کایس، پیامبرنما و چهره غیرطبیعی آمریکایی. مجسمه ابوالهول از درون یک بافت سنگی آهکی طبیعی و نرم که از ساخت اهرام مصر باقی مانده بود بیرون کشیده شد؛ دست های مجسمه نیز به طور جداگانه از تکه هایی از سنگ آهک ساخته شده اند. یکی از عجایب و موضوعات بسیار غیرمتعارف در مورد این مجسمه این است که سر مجسمه از لحاظ اندازه تناسبی با دیگر اندام های آن ندارد. برخی بر این باورند که این موضوع شاید به دلیل حکاکی های متعدد صورت گرفته روی این قسمت از مجسمه پس از نمونه اولیه است که در سال های بعد توسط دیگر فرعون ها انجام شده، هر چند محققان بر این باورند که این تغییرات پس از عصر پادشاهی قدیم مصر (که در حدود سال 2181 پیش از میلاد به پایان رسیده) صورت نگرفته است. همچنین شاید سر اصلی مجسمه شبیه یک گوسفند نر یا عقاب بوده و بعدها به شکل سر انسان حکاکی شده است. مرمت ها و بازسازی های مختلف در طول قرن ها نیز باعث به هم خوردن توازن اندازه بخش های مجسمه و تغییر یافتن ظواهر صورت آن شده است. همه این توضیحات می تواند برای کوچکتر بودن اندازه سر مجسمه نسبت به باقی بدن آن قابل قبول باشد به خصوص اگر مجسمه ابوالهول بسیار قدیمی تر از آن چیزی باشد که فکر می کنیم.
تاریخ ساخت و سن مجسمه ابوالهول
در سال های اخیر بحث بر سر تاریخ ساخت و قدمت مجسمه ابوالهول به شدت در جریان بوده است. جان آنتونی وست، نویسنده مشهور، اولین کسی بود که متوجه الگوهای فرسایشی روی مجسمه ابوالهول شد که بیشتر در اثر فرسایش آبی صورت گرفته بود تا فرسایش بادی و شنی. این الگوها تناسبی با ساختار مجسمه نداشته و در دیگر سازه های باستانی فلات جیزه دیده نمی شد. وست از یک زمین شناس و استاد دانشگاه بوستون به نام پروفسور رابرت شوک خواست که این موضوع را بررسی کند و او نیز پس از تحقیقات بسیار این موضوع را تایید کرد.اگر چه مصر امروز بسیار خشک و کم باران است اما در حدود 10.000 سال پیش این منطقه بسیار پرباران و پر از آب بوده است. شوک و وست نیز به این موضوع اشاره کردند که تنها در صورتی می توان از فرسایش آبی روی مجسمه سخن گفت که ابوالهول بین 7.000 تا 10.000 سال پیش ساخته شده باشد. مصر شناسان اما تئوری و گمانه زنی شوک در این مورد را دارای اشکالات بسیار می دانند و تصریح می کنند که طوفان ها و باران های سهمگینی که در تاریخ مصر رخ داده بسیار پیش تر از ساخت مجسمه ابوالهول پایان یافته اند. علاوه بر این چرا هیچ مدرکی دال بر صحت تئوری این دو در دیگر سازه های فلات جیزه وجود ندارد؟ بارندگی و فرسایش آبی نمی توانسته تنها مختص و محدود به این سازه بوده باشد. همچنین وست و شوک به خاطر نادیده گرفتن آلودگی های صنعتی و اتمسفری گسترده محلی در یک قرن اخیر مورد انتقاد قرار گرفته اند که سهم قابل توجهی در فرسایش این مجسمه داشته است.یکی از دیگر افرادی که در مورد سن مجسمه ابوالهول تئوری پردازی کرده نویسنده ای به نام رابرت باوال است. او در سال 1989 میلادی مقاله ای منتشر کرده و در آن به این نکته اشاره می کند که اهرام ثلاثه مصر و موقعیت نسبی آن ها نسبت به رود نیل، نوعی هولوگرام سه بعدی را روی زمین تشکیل می دهد، هولوگرامی از 3 ستاره کمربند شکارچی (Orion’s belt) و موقعیت نسبی آن ها نسبت به راه شیری. او با استفاده از نوشته های گراهام هانکوک یک تئوری بسیار دقیق و پرجزییات را ترسیم می کند که بر اساس آن، مجسمه ابوالهول، اهرام ثلاثه مجاور آن و سنگ نوشته های مختلف باستانی، نوعی نقشه نجومی را شکل می دهند که با صورت فلکی شکارچی در ارتباط است. آن ها بهترین دوره مناسب برای این نقشه را به جایگاه ستارگان در سال 10.500 قبل از میلاد مسیح منتسب می کنند و بدین ترتیب قدمت این مجسمه را بسیار عقب تر می برند. این زمان نیز به شدت توسط مصر شناسان مورد انتقاد قرار گرفته زیرا هیچ اثر تاریخی دست سازی متعلق به چنین دورانی تاکنون در این منطقه یافت نشده است.
راهروهای مخفی مجسمه ابوالهول
افسانه های زیادی در مورد راهروها و دالان های مخفی متعلق به مجسمه ابوالهول وجود دارد. تحقیقات صورت گرفته توسط محققان دانشگاه ایالتی فلوریدا، دانشگاه واسدا در ژاپن و دانشگاه بوستون، به شناسایی ناهنجاری های گسترده ای در اطراف مجسمه منتهی شده است، اگر چه این ناهنجاری ها می توانند کاملاً طبیعی باشند. در سال 1995 میلادی، گروهی از کارگران که در حال بازسازی یک پارکینگ در مجاورت مجسمه بودند، یک سری راهرو و تونل مخفی را یافتند که دو مورد از آن ها در نزدیکی مجسمه ابوالهول قرار داشتند. رابرت باووال بر این باور است که این تونل ها و دالان ها نیز همزمان با ساخت مجسمه ساخته شده اند. بین سال های 1991 تا 1993، تیم آنتونی وست در حال تحقیق و گرد آوردن شواهد برای ثابت کردن فرسایش آبی مجسمه با استفاده از دستگاه های لرزه نگاری، شواهدی از ناهنجاری هایی به شکل فضاهای خالی که به شکل دالان یا فضای باز بودند را در چند متری زیر زمین، بین دست های مجسمه و پهلوهای آن یافتند. پس از این کشف، اجازه تحقیقات و کاوش های بیشتر به تیم داده نشد.امروزه این بنای غول پیکر و باارزش به دلیل وزش باد، رطوبت و دودی که از شهر قاهره متصاعد می شود در حال ویرانی است. از سال 1950 تاکنون یک پروژه مرمت و نگهداری پرهزینه و بزرگ روی این مجسمه آغاز شده اما در سال های اولیه از سیمان برای مرمت استفاده می شد که به هیچ عنوان با بافت سنگ آهکی اصلی مجسمه همخوانی نداشته و باعث صدمات بیشتر به آن شده است. در طی 6 سال، بیش از 2.000 قطعه سنگ آهکی به سازه اضافه شده و مواد شیمیایی به درون آن تزریق شده است اما این تلاش ها همگی با شکست مواجه شده اند. در سال 1988 میلادی، شانه چپ مجسمه ابوالهول در چنان شرایط بدی از فرسایش قرار داشت که تکه های سنگ روی آن شروع به افتادن کردند. اکنون مرمت های متعددی روی شانه مجسمه در حال انجام بوده و تلاش می شود که بخشی از خاک درون مجسمه بیرون کشیده شود. علاوه بر این، امروزه تمرکز اصلی بر روی مرمت بنا بوده و کمتر به کاوش ها و حفاری های باستان شناسی پرداخته می شود. به همین دلیل برای کشف برخی از اسرار مجسمه ابوالهول باید سال های زیادی صبر کنیم.
مجسمه بزرگ ابوالهول (Great Sphinx) که بخش زیادی از عمر خود را در زیر شن های بیابان های مصر گذرانده، همواره با رمز و رازهایی حول خود دست به گریبان بوده و گمانه زنی های زیادی در مورد قدمت و هدف از ساخت، روش ساخت، سالن ها و دالان های مخفی درونی، نقشش در پیشگویی ها و ارتباط با اهرام ثلاثه مصر که به اندازه خودش اسرار آمیز بوده، روبرو بوده است.این مجسمه که یکی از مهمترین دیدنی های مصر و یکی از مشهورترین دیدنی های جهان است، دلیل اصلی سفر بسیاری از افراد به سرزمین شگفت انگیز مصر محسوب می شود.البته که کشف راز ساخت اهرام ثلاثه مصر نیز پای بسیاری از افراد ماجراجو را به قاهره می کشاند. بسیاری از این تئوری پردازی ها نتیجه درماندگی و پاسخ نداشتن مصر شناسان و باستان شناسانی بوده که برای تئوری های خود از کوچکترین شواهد و مدارک استفاده کرده اند.امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید با ساعد نیوز همراه باشید.
آشنایی با مجسمه آزادی
