زندگینامه سید محمدعلی جمال‌زاده نویسنده و مترجم معاصر 

سید محمدعلی موسوی جمال زاده اصفهانی (۲۳ دی ۱۲۷۰ در اصفهان – ۱۷ آبان ۱۳۷۶ در ژنو) نویسنده و مترجم معاصر ایرانی بود. او را پیشتاز قصّه نویسی معاصر، پدر داستان کوتاه در زبان فارسی و آغازگر سبک واقع گرایی در ادبیات فارسی می دانند. او نخستین مجموعهٔ داستان های کوتاه ایرانی را با عنوان یکی بود و یکی نبود در سال ۱۳۰۰ در برلین منتشر ساخت. جمال زاده در سال ۱۹۶۵ نامزد جایزه نوبل ادبیات شد. او و زین العابدین رهنما و حسین قدس نخعی و ابوالقاسم اعتصام زاده تنها چهار فارسی زبانی هستند که آکادمی سوئد نامزد این جایزه اعلام کرده است و هیچ یک جایزه را نبرده اند. وی در سال ۱۹۶۹ نیز در یک قدمی جایزه بود. داستان های وی انتقادی (از وضع زمانه)، ساده، طنزآمیز و آکنده از ضرب المثل ها و اصطلاحات عامیانه است. وی در سال ۱۳۷۶ در ۱۰۵ سالگی در یک آسایشگاه سالمندان در ژنو، سوئیس درگذشت.

خانواده محمدعلی جمال زاده

پدرش سید جمال الدین واعظ اصفهانی ملقب به صدرالواعظین از رهبران جنبش مشروطه ایران بود. او همچنین واعظ هم بود و برای سخنرانی دائما سفر می کرد. او گاهی محمدعلی را همراه خود به سفر می برد. پدر محمدعلی جمال زاده او را زمانی که حدود 12 سال داشت برای تحصیل به بیروت فرستاد؛ اما در این زمان که او در ایران نبود وضعیت سیاسی کشور به هم ریخته بود. محمدعلی شاه قاجار مجلس را به توپ بست و پدر محمدعلی که جزو آزادیخواهان بود مشکلاتی گریبان گیرش شد. به همین دلیل تصمیم گرفت خود را به همدان برساند و از آنجا به شهر نجف در عراق فرار کند؛ اما دستگیر و سرانجام اعدام شد.

دوران کودکی محمدعلی جمال زاده

جمال زاده در خانواده ای مذهبی در اصفهان به دنیا آمد. او فرزند سید جمال الدین واعظ اصفهانی بود. واعظ اصفهانی در اصفهان زندگی می کرد، اما غالباً برای وعظ به شهرهای مختلف سفر می کرد. جمال زاده پس از ۱۰ سالگی پدر خود را در برخی از سفرها همراهی می کرد. وی به همراه خانواده در سال ۱۳۲۱ ه‍.ق به تهران مهاجرت کرد. جمال زاده که اصالتا لبنانی و از سادات صدر بود، حدود دوازده سال داشت که پدرش او را برای تحصیل به بیروت فرستاد. در دوران اقامت او در بیروت؛ اوضاع سیاسی ایران تغییر کرد، در آن زمان محمد علی شاه قاجار مجلس را به توپ بست و هر یک از آزادی خواهان با مشکلاتی مواجه شدند. پدر جمال زاده خود را به همدان رساند تا از آنجا به عتبات فرار کند، ولی در آن جا دستگیر شد و به بروجرد برده شد. امیر افخم، حاکم بروجرد دستور اعدام او را صادر کرد.

دوران جوانی محمدعلی جمال زاده

جمال زاده در بیروت با ابراهیم پور داود و مهدی ملک زاده فرزند ملک المتکلمین چندین سال هم دوره بود. در سال ۱۹۱۰ تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل به اروپا برود. سپس از راه مصر عازم فرانسه شد. در آنجا ممتازالسلطنه سفیر ایران به وی پیشنهاد کرد که برای تحصیل به لوزان سوئیس برود. سید محمدعلی تا سال ۱۹۱۱ در لوزان بود، پس از آن به شهر دیژون در فرانسه رفت و دیپلم حقوق خود را از دانشگاه آن شهر گرفت.

تحصیلات محمدعلی جمال زاده

در سال ۱۹۱۰ جمالزاده برای ادامه تحصیل از لبنان عازم فرانسه شد. در آنجا به سفارش ممتازالسلطنه سفیر ایران برای تحصیل به لوزان سوئیس رفت و در رشته ی حقوق تحصیل کرد. جمال زاده تا سال ۱۹۱۱ در لوزان سوئیس ساکن بود، بعد از آن به شهر دیژون در فرانسه رفت و تحصیلات خود را در این شهر ادامه داد.

فعالیت های سیاسی و ادبی جمالزاده

در زمان جنگ جهانی اول، در برلین کمیته ای به نام کمیته ملّیّون به رهبری سید حسن تقی زاده برای مبارزه با روسیه و انگلیس تشکیل شد. این کمیته جمالزاده را به همکاری دعوت کرد؛ بنابراین دعوت جمالزاده در سال ۱۹۱۵ به برلین رفت و تا سال ۱۹۳۰ نیز در آن جا اقامت داشت. پس از اقامت کوتاهی در برلین، برای مأموریت از طرف کمیته میلیون به بغداد و کرمانشاه رفت و شانزده ماه در این مناطق اقامت داشت. در بازگشت مجدد به برلین، مجله کاوه (۲۴ ژانویه ۱۹۱۶ اولین شماره آن به چاپ رسید) او را به همکاری دعوت کرد. جمالزاده این همکاری را پذیرفت و تا تعطیلی مجله کاوه (۳۰ مارس ۱۹۲۲) به همکاری خود با آن ادامه داد. پس از تعطیلی مجله، سرپرستی محصلین ایرانی در سفارت ایران در برلین را به عهده گرفت و به مدت هشت سال این مسئولیت را بر عهده داشت، تا اینکه در سال ۱۹۳۱ به دفتر بین المللی کار وابسته به جامعه ملل در ژنو پیوست. جمالزاده پس از بازنشستگی از آنجا در سال ۱۹۵۶ تا پایان عمر همچنان در ژنو اقامت داشت. جمال زاده بیشتر عمر خود را در خارج از ایران سپری کرد. اما می توان گفت که تمام تحقیقاتش دربارهٔ ایران، زبان فارسی و گسترده کردن دانش ایرانیان بود. با وجود اینکه تحصیلات او در رشته حقوق بود، اما دربارهٔ حقوق مطلبی ننوشت و به ادبیات و تاریخ علاقه بیشتری نشان داد.

سبک نگارش محمدعلی جمال زاده

محمدعلی جمال زاده را همراه با صادق هدایت و بزرگ علوی سه بنیانگذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی می دانند. داستان کوتاه «فارسی شکر است» را که در کتاب یکی بود یکی نبود او چاپ شده است، عموماً به عنوان نخستین داستان کوتاه فارسی به شیوهٔ غربی می شمارند. این داستان پس از هزار سال از نثرنویسی فارسی نقطه عطفی برای آن به شمار می رود. به علاوه، مقدمهٔ جمال زاده بر کتاب یکی بود یکی نبود سند ادبی مهم و در واقع بیانیه نثر معاصر فارسی است. در این مقدمه جمال زاده مؤکداً بیان می کند که کاربرد ادبیات مدرن نخست بازتاب فرهنگ عامه و سپس انعکاس مسائل و واقعیت های اجتماعی می باشد.

آثار محمدعلی جمال زاده

• گنج شایان (چاپ برلین، ۱۳۳۵ ه‍.ق)
• تاریخ روابط روس با ایران (چاپ برلین، چاپ تهران ۱۳۷۲)
• پندنامهٔ سعدی یا گلستان نیکبختی (۱۳۱۷)
• قصه قصه ها (از روی قصص المعمای تنکابنی، ۱۳۲۱)
• بانگ نای (داستان های مثنوی معنوی، ۱۳۳۷)
• فرهنگ لغات عوامانه (۱۳۴۱)
• طریقهٔ نویسندگی و داستان سرایی (۱۳۴۵)
• سرگذشت حاجی بابای اصفهانی (۱۳۴۸)
• اندک آشنایی با حافظ (۱۳۶۶)
• یکی بود، یکی نبود (۱۳۰۰)
• عمو حسینعلی (جلد اول شاهکار) (۱۳۲۰)
• سر و ته یه کرباس (۱۳۲۳) (۱۹۴۴)
• دارالمجانین (۱۳۲۱) (۱۹۴۲)
• زمین، ارباب، دهقان
• صندوقچه اسرار (۱۳۴۲) (۱۹۶۳)
• تلخ و شیرین (۱۳۳۴) (۱۹۵۵)
• شاهکار (دوجلدی) (۱۳۳۷)
• فارسی شکر است
• راه آب نامه
• قصه های کوتاه برای بچه های ریش دار (۱۳۵۲) (۱۹۷۳)
• قصهٔ ما به سر رسید (۱۳۵۷) (۱۹۷۸)
• قلتشن دیوان (۱۳۲۵) (۱۹۴۶)
• صحرای محشر
• هزار پیشه (۱۳۲۶) (۱۹۴۷)
• معصومه شیرازی (۱۳۳۳) (۱۹۵۴)
• هفت کشور
• قصه های کوتاه قنبرعلی (۱۳۳۸) (۱۹۵۹)
• کهنه و نو
• یاد و یاد بود
• غیر از خدا هیچ کس نبود (۱۳۴۰) (۱۹۶۱)
• شورآباد(کتاب) (۱۳۴۱) (۱۹۶۲)
• خاک و آدم
• آسمان و ریسمان (۱۳۴۳) (۱۹۶۴)
• مرکب محو (۱۳۴۴) (۱۹۶۵)
• آزادی و حیثیت انسانی (۱۳۳۸)
• خاک و آدم (۱۳۴۰)
• زمین، ارباب، دهقان (۱۳۴۱)
• خلقیات ما ایرانیان (۱۳۴۵)
• تصویر زن در فرهنگ ایران (۱۳۵۷)
• قهوه خانه سورات یا جنگ هفتاد و دو ملت (برناردن دو سن پیر) (۱۳۴۰ق)
• ویلهلم تل (شیللر) (۱۳۳۴)
• داستان بشر (هندریک وان لون) (۱۳۳۵)
• دون کارلوس (شیللر)
• خسیس (مولیر)
• داستان های برگزیده
• دشمن ملت (ایبسن)
• داستان های هفت کشور (مجموعه)
• بلای ترکمن در ایران قاجاریه (بلوک ویل)
• قنبرعلی، جوانمرد شیراز (آرتور کنت دو گوبینو)
• سیر و سیاحت در ترکستان و ایران (هانری موزر)
• جنگ ترکمن (آرتور کنت دو گوبینو)
• کباب غاز
• کشکول جمالی
• صندوقچهٔ اسرار

ازدواج محمدعلی جمال زاده

جمال زاده در سال ۱۹۱۴ در شهر دیژون فرانسه با ژوزفین، دانشجوی سوئیسی هم دانشگاهی خود، ازدواج نمود. وی بار دیگر در سال ۱۹۳۱ در دوران اقامتش در ژنو با یک آلمانی به نام مارگرت اگرت ازدواج کرد.

درگذشت محمدعلی جمال زاده

جمال زاده در پاییز ۱۳۷۶ پس از آن که از آپارتمانش در خیابان «رو دو فلوریسان» ژنو به یک خانه سالمندان منتقل شد درگذشت. بنا بر نوشتهٔ ثبت شده در کنسولگری ایران، پس از درگذشت او ۲۶ هزار برگ از نامه ها، دستنوشته ها و عکس های او در خانه اش به سازمان اسناد ملی تحویل داده شده است. جمال زاده روز هفدهم آبان ۱۳۷۶ در شهر ژنو کنار دریاچه لمان درگذشت. مقبره وی در بلوک ۲۲ قبرستان پتی ساکونه در شهر ژنو قرار دارد.

یادبودهای جمالزاده

در اصفهان و تهران خیابان هایی به نام جمالزاده و به قصد بزرگداشت این شخصیت تاثیرگذار ادبی و فرهنگی نامگذاری گردیده است. همچنین یکی از جوایز ادبی که در کشور برگزار می شود جایزه ادبی جمالزاده است. سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان ، در زمستان ۱۳۹۷ اولین دوره جایزه جمالزاده را در بخش های داستان کوتاه و زندگی نگاره های اصفهان برگزار کرد. این جایزه ادبی هرسال قرار است برگزار گردد.