مراقبه چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟

شاید اکثر شما دوستان با شنیدن کلمه مراقبه به یاد حالتی در یوگا بیفتید که فرد در وضعیت چهار زانو با کمری صاف و چشمان بسته نشسته ، اما در اصل ، این تمرینی است که رابطه تنگاتنگی با زندگی ما دارد . ریشه مراقبه از مراقبت به معنای مواظبت از افکار , اعمال , گفتار ، دیدار ، شنیدار می باشد.خیلی از افراد زمانی که پا در عرصه عرفان و خودشناسی میگذارند ، در ذهن فکر میکنند که باید به معبدی و یا در کوهستان ها و یا یک مکان معنوی پا بگذارند، تا هنر مراقبه و خودشناسی را بیاموزند. اما در حقیقت معنی مراقبه کردن ، همان هنر زندگیست ، هنر پذیرش و تسلیم ، هنر رها کردن و عدم کنترل گری ، هنر ایمان به نور هستی و شعور هستی ست . درک یگانگی همه چیز در هستی ست . تعریف مراقبه کردن یعنی عدم دوگانگی نسبت به اتفاقات پیرامون خود ، یعنی عدم برچسب زدن بر پدیده ها ، و به خوب یا بد تقسیم نکردن آن ها.

مراقبه چیست؟

امروزه باتوجه به افزایش دغدغه ها و مشکلات لازم است که علاوه بر توجه به سلامت جسم، به سلامت روح و ذهن نیز توجه کرد. مراقبه مجموعه ای از فعالیت های فیزیکی و ذهنی برای آرام ساختن جسم و روان و افزایش تمرکز است؛ می توان آن را تمرینی برای مغز دانست. تفکر و درک ما از زندگی و وقایع اتفاق افتاده در طول زندگی مان به شکل گیری ساختار فیزیکی مغز کمک می کند تا بتواند مشکلاتی که با آن روبه رو می شود را به راحتی حل کند.
جالب است بدانید در تحقیقاتی که دانشمندان با استفاده از فناوری اف ام آر آی (fMRI)، درباره مراقبه داشته اند به اطلاعات دقیق و مهمی درباره اتفاقاتی که با انجام مراقبه در مغز می افتد و تأثیرات آن بر مغز دست یافتند. با انجام مراقبه، مغز پردازش سریع و فعال اطلاعات را که همیشه در حال انجام است متوقف کرده و شروع به کاهش عملیات پردازش اطلاعات در مغز می کند. در صورتی که قبلا مراقبه انجام نداده باشیم پس از ۲۰ دقیقه این تغییرات خود را نشان می دهد. در علوم اعصاب انعطاف پذیری مغز بار ها به اثبات رسیده است. انعطاف پذیری مغز چگونگی تغییر مغز و سازگار شدن آن با الگو های فکری، محیطی و تجربیات را تعریف و توصیف می کند.

مراقبه از چه طریقی روی مغز تاثیر می گذارد؟

در طی انجام مراقبه چند قسمت از مغز گرایش به خاموشی پیدا می کند و از فعالیت سریع آن ها کاسته می شود. یکی از این نواحی مغز، لوب پیشانی است. لوب پیشانی را می توان یکی از مهم ترین و تکامل یافته ترین بخش های مغز، استدلال، برنامه ریزی و خودآگاهی نامید. در طی انجام مراقبه، این قسمت گرایش زیادی به خاموشی پیدا می کند.یکی دیگر از قسمت های مغز که در طی مراقبه تاثیراتی را می پذیرد، لوب آهیانه ای است. این قسمت از مغز، مسئول پردازش اطلاعات حسی درباره ی دنیای اطراف است و همچنین جهت یابی در فضا و زمان را تشخیص می دهد. در طی انجام مراقبه، این قسمت از مغز هم به حالت انفعال می رود.

قسمتی در مغز وجود دارد به نام تالاموس، که به آن می توان لقب «دروازه بان عواطف» داد. تالاموس یا نهنج با هدایت برخی داده های احساسی به اعماق مغز، مانع ورود سیگنال های دیگر به این مسیر می شود. مراقبه این سیگنال ها را به طور قابل توجهی کاهش می دهد.آخرین بخشی مغز که در هنگام مراقبه بیشترین تاثیراث روی آن گذاشته می شود، ساخت شبکه ای است که به عنوان «نگهبان مغز» فعالیت می کند و مغز را آماده ی پاسخگویی نگه می دارد. در هنگام انجام مراقبه تاثیرات واضحی را روی این بخش می توان مشاهده کرد، به طوری که شدت سیگنال های انگیختگی را به طور قابل توجهی کاهش خواهد داد.

تفاوت مراقبه با مدیتیشن

حتما تا به حال متوجه شده اید که همراه لفظ مراقبه از مدیتیشن نیز استفاده می شود. اینکه مراقبه را با مدیتیشن یکی می دانند، به خاطر نزدیک بودن معنای این دو لفظ است نه یکی بودن معنا و مفهوم آن. برای روشن کردن مفاهیم این دو کلمه لازم است تا با توجه به معنای تمرکز با مدیتیشن و مراقبه بیشتر آشنا شویم.

مدیتیشن (Meditation)

به معنای تلاش برای رسیدن به وضعیتی آرام و تأثیر پذیر در ذهن و بدن است. با ریلکس کردن جسم و بعد از آن خالی کردن فکر از مسائل پیرامون، دغدغه ها و فکر مشغولی ها می توان به این حالت ایده آل دست یافت. انجام مدیتیشن به خاطر دلایل متفاوتی صورت می گیرد که می توان از مهم ترین دلایل انجام آن به کم کردن تنش و استرس های روزانه اشاره کرد. می توان گفت، نقطه مقابل مدیتیشن، تمرکز (Concentration) است. در تمرکز کردن تلاش بر این است تا ذهن را مجبور کنیم فکر، رویا و یا تصویری را در خود نگه داشته و روی آن قفل کند، به گونه ای که این امر باعث شود ذهن از جسم و محیط اطراف دور شود. در صورتی که در مدیتیشن سعی در این است تا افکار، دغدغه ها و هر آنچه در ذهن است را از آن خارج کنیم.

مراقبه (Contemplation)

حد وسط تمرکز و مدیتیشن است. از نظر ذهنی و جسمی نه مانند مدیتیشن راحت و تأثیرپذیر است و نه مانند تمرکز سخت و طاقت فرساست. مراقبه جهت دادن ذهن در مسیری خاص و بطور پیوسته فکر کردن و پرداختن به نوعی ایده، احساس و فکر است؛ آن هم در شرایط آرام و راحت. در مراقبه فرد ذهن را به روی یک چیز محدود و متمرکز نمی کند و یا آن را آنقدر رها نمی کند تا ذهن از هر چیزی خالی شود بلکه به ذهن اجازه آزادانه فعالیت کردن را می دهد و هر زمان که ذهن منحرف شد آن را باز می گرداند. این حالت باعث توسعه و پیشرفت نیروی تخیل می شود که می توان آن را از نقاط قوت مراقبه دانست.

شرایط انجام مراقبه

شما به راحتی قادر خواهید بود در خانه و هر زمانی که خودتان نیاز دارید، در هر لحظه از شبانه روز، این کار را انجام دهید. برای انجام مراقبه هیچ محدودیت زمانی و مکانی وجود ندارد و فرد می تواند در هر ساعت از شبانه روز که وقت آزاد دارد و در هر مکانی که در آن احساس آرامش می کند و مناسب سلامت جسمی و وضعیت ذهنی است تمرینات مراقبه را انجام دهد. مهمترین نکته ای که افراد باید به آن توجه کنند این است که حتما تمرینات خود را زیر نظر مربیان باتجربه انجام دهند؛ به خصوص افرادی که تازه کار هستند. طبق توصیه اساتید این رشته، بهترین زمان مراقبه قبل از طلوع و قبل از غروب خورشید است، زیرا در این زمان طبیعت در بالاترین و بهترین سطح انرژی قرار دارد و بهتر می توان انرژی زیادی را جذب کرد.

فواید مراقبه

انجام مراقبه تأثیرات مثبتی بر روی روح و جسم فرد دارد و باعث بهبود سلامتی ذهن و جسم می شود. طی آزمایش های انجام شده پزشکان به تأثیرات مثبت مراقبه بر بدن پی برده اند که به چند مورد آن اشاره می کنیم:

1. افزایش عملکرد ذهنی و تمرکز: مراقبه تمرینی است برای بهبود بخشیدن به تمرکز حواس که با انجام منظم آن، یک تأثیر پایدار خواهد داشت.
2. تقویت و بهبود عملکرد حافظه: یکی از نتایج مراقبه بهبود عملکرد حافظه و بازیابی سریع آن است. افرادی که مراقبه انجام می دهند می توانند عواملی که باعث حواس پرتی آنان می شود را نادیده گرفته و حقایق و مطالب جدید را سریع تر یاد بگیرند. آنان توانایی بالایی در یادآوری مسائل پیدا می کنند.
3. مبارزه با استرس و اضطراب: بخشی در مغز به نام «پریفرونتال کورتکس یا مرکز من» (Me Center) وجود دارد که اطلاعات و تجربیاتمان را پردازش می کند؛ مسیر های عصبی که از قسمت های ترس و حس های بدنی منشعب می شود در این قسمت بسیار قوی هستند. زمانی که احساس ترس یا ناراحتی داریم یک واکنش قوی در بخش Me Center به وجود می آید و ما احساس ترس یا در معرض خطر قرار گرفتن می کنیم. به هنگام مراقبه این ارتباطات عصبی ضعیف می شود در نتیجه به احساس ترس و پیام های منفی که به Me Center انتقال می یابد، واکنش شدید نشان نمی دهیم و استدلال بهتری از شرایط پیدا می کنیم.
4. پیشگیری از افسردگی و تقویت احساسات مثبت در فرد مانند حس خوشبخیتی، همدردی، خلاقیت: با مراقبه میزان ماده خاکستری مغز افزایش می یابد و این امر سبب می شود احساسات مثبت و تمرکز فرد افزایش یابد. همچنین اثرات سالخوردگی را بر این ماده کاهش داده و باعث کندتر شدن فرآیند زوال مغز می شود.
5. جلوگیری از اضافه وزن و رسیدن به تناسب اندام
6. بهتر کردن کیفیت خواب
7. کاهش درد و انواع سردرد

معایب مراقبه

باید توجه داشت هر چیزی در صورتی که درست و اصولی انجام نشود، قطعا مضرات و اثرات منفی نیز به دنبال خواهد داشت؛ به خصوص برای کسانی که به تنهایی مراقبه را انجام داده و از مشورت مربیان و اساتید خبره استفاده نمی کنند. منظور از اثرات منفی چیز هایی است که باعث می شود زندگی فرد در مدت طولانی مختل شده و فرد را از زندگی عادی دور کند.

1. تحقیقات انجام شده نشان می دهد افراد افسرده با مراقبه حالشان بدتر شده و بیشتر درونگرا می شوند. این افراد اگر علاقه به انجام مراقبه دارند می توانند از نوع شادی زای آن استفاده کرده و از مراقبه هایی که باعث سکون شده و بیشتر آن ها را به عالم درونی می برد دوری کنند.
2. حس بی خیالی و پوچی از دیگر اثرات منفی مراقبه است که امکان دارد بر روی فرد تأثیر بگذارد.
3. عده ای هم ممکن است وقتی در حال انجام مراقبه هستند با خاطرات و تجربه های تلخ خود روبه رو شوند و به جای آن که نظاره گر باشند، شروع به سرکوب احساسات خود کنند. سرکوب کردن احساسات منفی باعث از بین رفتن آن ها نمی شود بلکه به ایجاد و تشدید افسردگی کمک می کند.
4. تنبلی از دیگر مشکلاتی است که ممکن است بر اثر مراقبه های طولانی پیش بیاید و فرد را به یک جا نشستن و سکون عادت می دهد.
5. از دیگر مشکلاتی که ممکن است مراقبه برای فرد به وجود بیاورد، عدم دلبستگی به هر چیز یا هر کسی است.
6. به وجود آمدن بی خوابی در فرد
7. ایجاد تنش و اضطراب در فرد
   آشنایی با مدیتیشن حمام صوتی