در جرم کلاهبرداری سوء نیت مجرم و اغفال شدن مال باخته به وسیله تقلب محرز باشد تا جرم کلاهبرداری محقق شود.
بنابراین رکن فریب خوردگی مال باخته به وسیله تقلب، جرم کلاهبرداری را از سرقت متمایز می کند، یعنی فرد مالباخته حتماً باید به جهت تقلب صورت گرفته توسط کلاهبردار اغفال شده و به دلیل فریب خوردگی مال خود را از دست بدهد و در اختیار متقلب و کلاهبردار قرار دهد.
جرم کلاهبرداری مصادیق متعددی دارد اما در یک تقسیم بندی کلی قانونگذار کلاهبرداری را به دو نوع ساده و مشدد تقسیم نموده است.
کلاهبرداری مشدد : چنانچه کلاهبردار از کارمندان دولت یا موسسات دولتی و شهرداری ها باشد و یا به طور غیرقانونی خود را به عناوین دولتی معرفی کند و یا به طور عمومی و از طریق تبلیغ عمومی به وسیله رسانه های جمعی مردم را فریب دهد، کلاهبرداری مشدد واقع شده است
کلاهبرداری ساده : در غیر مواردیی که به آن اشاره نمودیم جرم کلاهبرداری محقق شده باشد در اینصورت کلاهبرداری ساده می باشد، که هر یک مجازات متفاوتی دارند.
مرور زمان در قانون مجازات اسلامی که صرفا برای جرایم تعزیری در نظر گرفته شده است.
به این معناست که در هر مرحله از وقوع جرم، تعقیب متهم و رسیدگی به جرم و صدور حکم، چنانچه ظرف مدت زمان خاصی اقدامی صورت نپذیرد یا در جرایم قابل گذشت شاکی ظرف مدت زمان خاصی اقدام قانونی مبنی بر پیگیری جرم و پرونده نکند آن جرم مشمول مرور زمان شده و دیگر به آن رسیدگی نمی شود.
قانون مجازات اسلامی نیز در خصوص مرور زمان مقرر کرده است که مرور زمان، در صورتی تعقیب جرایم موجب تعزیر را موقوف می‌کند که از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا حقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد:
جرایم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای 15 سال
جرایم تعزیری درجه چهار با انقضای 10 سال
جرایم تعزیری درجه پنج با انقضای 7 سال
جرایم تعزیری درجه شش با انقضای 5 سال
جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای 3 سال
با توجه به موارد فوق نکته حائز اهمیت اینجاست که جرایم تعزیری، جرایمی هستند که مجازات آنها را قانون گذار تعیین کرده است نه شرع و اسلام.
پس باید توجه داشت که تنها جرایم تعزیری شامل قانون مرور زمان می شوند.
نکته دیگر اینکه در مجازات های تعزیری جرایم به هشت درجه تقسیم میشود که درجه 1 شامل سنگین ترین مجازات های حبس و جزای نقدی میشود و به همین ترتیب تا درجه 8 مجازات ها کمتر می‌شوند.
بنابراین با توجه به ماده ذکر شده جرایم تعزیری نسبت به درجه مجازات آنها شامل مرور زمان می شوند. البته‌ماده مورد اشاره در خصوص مرور زمان تعقیب متهم و شروع به رسیدگی به جرم می باشد.
بدینصورت جرمی که شامل درجه 6 مجازات تعزیری می شود چنانچه شاکی و زیان دیده تا 5 سال اقدام قانونی نسبت به تعقیب مجرم نکند و یا از آخرین اقدام تعقیبی و تحقیقی نسبت به مجرم 5 سال بگذرد، دیگر نمی‌تواند ادعایی نسبت به آن جرم داشته باشد و شکایت او در مراجع قضایی مسموع نیست.
اما اگر رسیدگی به جرم صورت گرفته باشد و حتی به صدور حکم قطعی نیز منتهی شده باشد اما شاکی در خصوص اجرای حکم اقدامی نکرده باشد، با گذشت مدت زمان خاصی دیگر نمی تواند تقاضای اجرای حکم داشته باشد.
قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است مرور زمان اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می‌کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به قرار زیر است:
جرایم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای 20 سال
جرایم تعزیری درجه چهار با انقضای 15 سال
جرایم تعزیری درجه پنج با انقضای 10 سال
جرایم تعزیری درجه شش با انقضای 7 سال
جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای 5 سال
مجازات حبس جرم کلاهبرداری ساده که 1 تا 7 سال و کلاهبرداری مشدد 2 تا 10 سال می باشد.
باید در نظر داشت که بر طبق مرور زمان کلاهبرداری در قانون جدید، اگر ارزش ریالی مال کلاهبرداری شده تا سقف یک میلیارد ریال باشد در اینصورت به دلیل اینکه بر طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری این جرم از جرایم قابل گذشت محسوب می شود متضرر می‌بایست ظرف یکسال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم اقدام به طرح شکایت نماید، در غیر اینصورت حق شکایت ساقط خواهد شد مگر اینکه این فرد تحت سلطه متهم یا به دلیلی خارج از اختیار قادر به طرح شکایت نباشد. در صورتی که قبل از انقضای این مدت شخص متضرر فوت کند ورثه وی می توانند ظرف شش ماه از تاریخ فوت فرد طرح شکایت نمایند. در صورتی که کلاهبرداری از نوع ساده باشد مجازات از نوع درجه 4 بوده و در فرضی که کلاهبرداری مشدد به وقوع پیوسته باشد مجازات آن درجه 3 می باشد.
در نتیجه چنانچه میزان مال کلاهبرداری بیش از یک میلیارد ریال ارزش داشته باشد در اینصورت مرور زمان آن متفاوت خواهد بود.
به موجب قانون مجازات اسلامی جرایم ذیل مشمول مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات نمی شوند:
جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
جرایم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرایم موضوع تبصره ماده 36 این قانون با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده
جرایم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر
بنابر این در صورتی که میزان مال کلاهبرداری بیش از یکصد میلیون تومان باشد، این جرم مشمول مرور زمان نبوده و با گذشت زمان حق شکایت از شخص شاکی ساقط نخواهد شد.
