هر خودرویی برای حرکت نیاز به یک عامل تولید کننده نیرو و یک عامل انتقال دهنده آن دارد. تولید کننده نیرو در آن موتور یا پیشرانه است. انتقال دهنده هم سیستمی متشکل از بخش های مختلف است که عمل انتقال نیرو را در کنار هم و به صورت پیوسته انجام می دهند. در حقیقت نیروی تولید شده توسط پیشرانه، باید توسط یک سیستم انتقال دهنده، به چرخ ها منتقل شود. سه بخش اصلی این سیستم انتقال دهنده شامل کلاچ، جعبه دنده و دیفرانسیل هستند که در میان آنها جعبه دنده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. جعبه دنده را اصطلاحا گیربکس هم می گویند.
گیربکس سمند Ef7
گیربکس سمند Ef7 تنها جعبه دنده ایرانی محصولات ایران خودرو می باشد که روی سمندهای ال ایکس و سریر موتور ملی نصب شده است . از این قطعه برای انتقال قدرت موتور به محورهای خودرو جهت اعمال حرکت و شتاب در خودرو استفاده می شود . گیربکس ها در کل در دو مدل دستی و اتوماتیک با حالت های 5 و یا6 ۶ سرعته می باشند که یکی از حالت ها مربوط به دنده عقب و مابقی به تریب از کم به زیاد تعیین کننده میزان سرعت خودرو هستند .در خودروهای نسل جدید از گیربکس های اتومات 7 حالته هم بهره برداری شده است .اما گیربکس سمند ملی یک جعبه دنده دستی 6 حالته است که در ظاهر و باطن تفاوت چندانی با گیربکس های پژو و Xu7 ندارد . کیت کلاچی که در درون این گیربکس قرار می گیرد دقیقا همان کیت کلاچ مورد استفاده در خط تولید Xu7 است در حالی که چرخ دنده های گیربکس کمی متفاوت هستند .ظاهر پوسته گیربکس Ef7 اگرچه بی شباهت به پوسته کلاچ Xu7 نیست اما از نظر اندازه و وزن و حجم متفاوت است این تفاوت در حدی است که امکان جانمایی گیربکس Xu7 بر روی Ef7 در شرایط استاندارد وجود ندارد .
تشریح نحوه کارکرد گیربکس سمند ef7
گیربکس سمند ef7 در ظاهر یک پوسته آلومینومی است که یک سر آن گرد و کاسه ای شکل می باشد و دنباله آن یک تونل یا استوانه مخروطی شکل است . در قسمت کاسه ای شکل آن کیت کلاچ متشکل از دیسک و صفحه و بلبرینگ کلاچ قرار می گیرد و در تونل استوانه ای شکل آن چرخ دنده های گیربکس در دو ردیف روی هم قرار گرفته اند .چرخ دنده های ردیف بالا مستقیما با دنده و چرخ دنده های ردیف پایین مستقیما با چرخ دنده های ردیف بالا درگیر هستند .در واقع چرخ دنده های ردیف پایین کشویی های همان چرخ دنده های بالای خود هستند که چرخش اولی دومی را هم به چرخش وا می دارد .
این دو ردیف چرخ دنده ها به دو شفت جداگانه متصل هستند که یکی از شفت ها شفت ورودی گیربکس از قسمت متصل به موتور بوده و دیگری شفت خروجی گیربکس از سمت متصل به پلوس می باشند . در واقع نیروی تولید شده از موتور خودرو به وسیله شفت ورودی گیربکس به شفت خروجی منتقل شده و شفت خروجی به واسطه اتصال به میله های پلوس چرخ های خودرو و کل شاسی خودرو را از طریق واسطه های خود به حرکت وا می دارد .
نحوه کار به این صورت است که به تعداد شماره های روی سردنده که می تواند عددی از پنج تا شش و یا حتی هفت باشد چرخ دنده هایی روی ردیف اول داخل تونل گیربکس تعبیه شده اند .ترتیب قرارگیری این چرخ دنده ها به این صورت است که از عدد 1 به بالا به ترتیب از سمت موتور این چرخ دنده ها در فاصله ای معین از همدیگر روی یک میله که یک سر آن به داخل کاسه گیربکس و متصل به کیت کلاچ است نصب شده اند .
روی این چرخ دنده ها میل تعویض دنده یا اهرم تعویض دنده که اصطلاحا به آن لیور دنده می گویند قرار گرفته است که با تعویض دستی دنده این میله که مستقیما از زیر اتاق به سردنده متصل است چرخ دنده مربوط به دنده موردنظر را با چرخ دنده زیرین خود که از طریق یک میله فولادی به نام میل ماهک به هم متصل هستند درگیر می کند .
میل ماهک ها میله هایی با قطر حدود دو تا سه سانتی متر و طول تقریبا بیست سانتی متر هستند که روی آن شیارهایی تعبیه شده است تا هنگام انتخاب هر دنده چرخ دنده مربوط به دنده موردنظر از طریق فنر و ساچمه روی شیاری که روی میل ماهک وجود دارد در جای خود ثابت شود و از این طریق مانع از پرش دنده در جای خود شود .چرخش چرخ دنده بالایی باعث چرخش چرخ دنده پایینی و چرخش چرخ دنده پایینی باعث چرخش دیسک و صفحه کلاچی می شود که مستقیما به میل لنگ موتور متصل شده و به این صورت میزان وسرعت چرخش میل لنگ و نهایتا دور موتور تعیین می شود .
از طرف دیگر و از طریق شفت خروجی گیربکس میل پلوس می چرخد میل پلوس هم مستقیما به محورهای جلو و عقب خودرو متصل است بنابراین کل خودرو از این طریق در مسیر حرکتی قرار می گیرد که میزان سرعت این حرکت را چرخش چرخ دنده های گیربکس معین کرده و جهت آن را چرخش میل فرمانی معین می کند که به غربیلک فرمان خودرو در اتاق خودرو متصل است .
در زمانی که یکی از چرخ دنده ها درگیر است سایر چرخ دنده ها آزاد هستند ترتیب قرارگیری این چرخ دنده ها همانطور که می دانید ، به ترتیب از 1 تا 5 و بعد ازآن دنده عقب است که چرخ دنده مربوط به دنده یک نزدیک ترین چرخ دنده به سمت کیت کلاچ و موتور خودرو می باشد .چرخ دنده های مربوط به دنده های سنگین تر مثل دنده یک و دو قطر و ضخامت بیشتری نسبت به چرخ دنده های دنده های سبکتر مثل دنده 4 و 5 دارند این موضوع به خاطر دو ویژگی قدرت و سرعت در این دنده هاست که دنده های سنگین تر قدرتی تر و دنده های سبکتر را سرعتی تر می سازد .
اهمیت گیربکس
گیربکس بعد از موتور مهم ترین و حساس ترین بخش فنی یک خودرو است که عامل اثر گذاری در کیفیت بخشی به یک خودرو محسوب می شود . سرعت و نرمی گیربکس دو عامل مهم و تعیین کننده در ارزیابی کیفی یک گیربکس خوب هستند . امروزه در صنعت خودروسازی پیشرفته دنیا کمتر گیربکس های دستی مورد استفاده قرار می گیرد و روز به روز ذائقه مصرف کنندگان به سمت گیربکس های اتوماتیک میل بیشتری پیدا می کند .
یک مزیت بزرگ استفاده از گیربکس های اتوماتیک کاهش تاثیر عامل انسانی در انتخاب دنده هاست زیرا تعداد رانندگان زبردستی که دنده ها را به طور دقیق و اصولی در زمان و مکان مناسب و در بهترین حالت استاندارد خودرو تعویض می نمایند زیاد نیست و همین امر یعنی تعویض اشتباه یا بدهنگام دنده آسیب جدی اولا به گیربکس و ثانیا به موتور خودرو وارد می سازد .
تفاوت گیربکس اتومات با دستی
در گیربکس های اتومات شما به عنوان راننده خودرو فقط میزان سرعت خودرو را آن هم از طریق فشار دادن پای خود روی پدال گاز تعیین می کنید و تعویض دنده را به عنوان یک عمل فنی تر و حساس تر به گیربکسی می سپارید که با هوشمند سازی آن طبق شرایط خودرو و جاده و میزان سرعت درخواست شده این کار را به بهترین نحو انجام می دهد .شاید به همین خاطر در خودروهای اتومات ،گیربکس ها کمتر دچار ایراد می شوند در چنین شرایطی احتمالا موتور هم فشار و استهلاک کمتری متحمل خواهد شد .
با خبر تولید موتور ef7 که قبل از شروع پروژه طراحی نام آن را موتور ملی نهادند انتظار می رفت گیربکس سمند ef7 که کنار این موتور قرار می گیرد حداقل در حالت های دستی و اتومات طراحی شود تا در کنار ویژگی های منحصر به فرد این موتور ( در میان تولیدات داخلی ) شاهد یک خودروی به روزتر با مزیت رقابتی تری نسبت به تولیدات داخلی و حتی خارجی باشیم . با این وجود هنوز هستند عده بیشماری از رانندگان با تجربه و یا حتی جوان که حاضر نیستند طعم حس تعویض های دستی دنده و سبک و سنگین کردن آن را با دست های آزاد و رها روی فرمان خودرو عوض کنند .گیربکس یا همان جعبه دنده ، قطعه ای حیاتی بوده و از انواع چرخ دنده ها در خودرو به حساب می آید . این قطعه اندازه مشخصی از دور موتور را به کمک چرخ دنده های خود ، به چرخ ها منتقل می کند . در واقع مسئولیت گیربکس به تنظیم سرعت چرخش چرخ ها مربوط می شود . گیربکس در انواع مختلفی همچون گیربکس cvt وجود دارد .
در مواقعی از رانندگی ، مانند زمان پیچیدن ، هر یک از چرخ ها به دلیل طی مسافت متفاوت ، سرعت های متفاوتی نسبت به همدیگر دارند ؛ در اینجا این دیفرانسیل است که توان لازم را به چرخ ها می رساند و اندازه چرخش آن ها را تعیین می کند . برای درک بهتر این موضوع باید توان خروجی از خودرو را مانند یک انشعاب تکی تصور کنید که به وسیله دیفرانسیل به دو بخش تقسیم شده و هر بخش برای گردش یک چرخ ، به صورت مستقل عمل می کند . در واقع این دیفرانسیل است که کمک می کند سر پیچ ها با موفقیت پیچیده و میزان چرخیدن چرخ ها ، به صورت مجزا از یکدیگر ، تنظیم شود .
نکاتی درباره نگهداری از گیربکس اتوماتیک
