نحوه پرورش و نگهداری درختچه داز یا نخل ایرانی

خصوصیات گیاه شناسی درختچه داز

گیاه داز، نخلی درختچه مانند و پاکوتاه، با چندین ساقه فرعی و یک تنه اصلی است. ساقه ها به کندی رشد کرده و اغلب رشدشان به طور همزمان می باشد. این ساقه ها به یک تا دو متر طول می رسند. این نخل از جمله نخل های بادبزنی به شمار می آید که دارای برگ های طویل، دمبرگ هایی بدون خار و برگچه هایی که شکل بادبزن را ایجاد می کنند، می باشد. هر برگ دارای 20 تا 30 برگچه به طول 12 تا 30 سانتیمتر است. رنگ برگ ها به رنگ سبز مایل به زرد، سبز – آبی تا سبز – خاکستری است.

گل ها در گل آذین های خوشه ای، طویل به طول بیش از 3 متر و در انتهای ساقه ها ظاهر خواهند شد. این گیاه معمولاً دوپایه بوده که گل های نر و ماده به صورت جدا از هم و روی پایه های جداگانه ای تشکیل می شوند. میوه ها به رنگ قهوه ای و از نوع شفت می باشند. ساقه های فرعی این گیاه مونوکارپیک هستند. بدین معنی که این ساقه ها پس از گلدهی از بین خواهند رفت. در این صورت گیاه رشد خود را با تولید جوانه های ساقه ای جدید و تولید ساقه های گلدهنده جدید ادامه می دهد.

کاربردها:

داز در ایرافشان، سراوان، ایرانشهر و بیشه های انبوه به ویژه در بستر رودخانه ها می روید. داز یکی از چهار هزار نوع نخل جهان است که برای تزیین بکار می رود. در مکران ایران، داز چندین نوع است که مردم بومی آن را از برگ آن، استحکام و نوع آن را تشخیص می دهند.

میوه درخت داز در شهریور ماه می رسد که به آن کونَل می گویند و دارای مزه ای شیرین و مانند خرمالو قدری گس می باشد.

از برگ این درخت وسایل و ابزار حصیری مختلفی در ۹۸ قلم تهیه می کنند، از جمله پَربُند که ریسمانی کلفت و محکم برای بالا رفتن از درختان خرما است. چیلِک یا هُژبُر که به عنوان ریسمان از آن استفاده می کنند و کَتِل که ظرفی است برای جاسازی خرما با فشار و برای جلوگیری از کرم زدگی و نمازی که جانمازی حصیری است از دیگر فراورده های دازی هستند.

از دانه های گرد آن نیز در تهیه تسبیح استفاده می کنند.

گیاه داز در جنوب ایران از جهت استفاده آن در تولید پای افزار، سفره، ریسمان و ... نیز در سطح محلی روستایی کاربرد دارد.

شرایط محیط رشد درختچه داز

این گیاه یکی از انواع نخل های مقاوم به سرما می باشد که می تواند دمای تا کمتر از منفی 12 درجه سانتیگراد را تحمل کند، اگرچه برای رشد بهتر تابستان های بسیار گرم را ترجیح می دهد.

گیاه داز به صورت درختچه در بخش وسیعی از اراضی آبراهه ای استان های سیستان و بلوچستان تا هرمزگان پراکنش دارد. وسعت این جامعه گیاهی تنها در استان سیستان و بلوچستان به بالغ بر 300000 هکتار می رسد.

توضیحات:

این درخت در زندگی مردم منطقه نقش به سزایی دارد و استفاده از مصنوعات درخت داز به مناطق روستایی و عشایری منحصر شده و ا از آن در مناطق شهری فقط برای مصارف تزئینی استفاده می شود.

روستائیان و عشایر منطقه از برگ های درخت داز انواع سبد ، حصیر و زیر انداز ، کَپر، کفش و طناب می سازند. سرسبز بودن این درخت در طول سال این فرصت را به مردم منطقه می دهد تا برای ساخت انواع مصنوعات همواره به برگ های سبز و تازه داز دسترسی داشته باشند.

دهواری کارشناس میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی سراوان می گوید آموزش بافت انواع مصنوعات درخت داز در منطقه از نسل های گذشته به نسل های کنونی منتقل شده و کودکان نیز این آموزش ها را از بزرگترها می آموزند.

هنوز هم زیرانداز اغلب خانه های روستایی و عشایری بلوچستان ، از حصیرهای بافته شده این درخت است.

مردم این مناطق هنوز در فصول گرم سال از پاپوش های ساخته شده از درخت داز که درزبان محلی به آن "سَواس" گفته می شود استفاده می کنند و این پاپوش موجب خنک نگه داشتن پاها در گرمای سوزان منطقه می شود.

همچنین سبدهای بافته شده از درخت داز برای حمل و نگهداری کالاها بسیار کاربرد دارد . نوعی سبد هم از درخت داز بافته می شود که در زبان محلی به آن " سُند " می گویند. سند در نخلستان های منطقه کاربرد فراوانی دارد. نخلداران، خوشه های خرما را قبل از برداشت داخل سند قرار می دهند تا از گزند حشرات و پرندگان و گردو غبار در امان بمانند.

همچنین برای این که خوشه های خرما بر اثر سنگین شدن از خوشه ها جدا نشوند نیازمند تکیه گاهی هستند که کشاورزان ،خوشه های خرما را با طناب هایی به شاخه ها می بندند ، این طناب از درختان داز بافته می شود. برای بالا رفتن از درختان خرما هم به ریسمان هایی مقاوم و محکم نیاز است که این ریسمان ها هم از برگ های درختان داز ساخته می شود و تمامی کشاورزان ترجیح می دهند از طناب های بافته شده از درختان داز استفاده کنند و این طناب ها در مقابل گرمای سوزان منطقه دچار پوسیدگی نمی شود.

در واقع مصنوعات درخت داز را می توان به وسعت 38هزار و 551 هکتار نخلستان های بارور استان مشاهده کرد که از این بابت سودی هم عاید بافندگان می گردد. برخی از صنعتگران منطقه علاوه بر ساخت موارد کاربردی ، از شاخ و برگ داز وسائل تزئینی مانند قاب ، دستبند، سبد و جعبه های کوچک و از هسته های آ تسبیح می سازند که مشتریان خاص خود را دارد.

نحوه پرورش و نگهداری درختچه توری