پرورش کنگر فرنگی
نام انگلیسی : Cynara scolymus L
خانواده : ASTERACEAE – کاسنی
بومی : مدیترانه
- گیاه آرتیشو، کنگر فرنگی یا ارده شاهی با نام علمی Cynara scoolymus شناخته می شود این گیاه عمر ۱ الی ۳ ساله داشته و در انواع خاردار و وحشی نیز پراکنده می باشد.
- اسم این گیاه برگرفته از کلمه ایتالیایی Articiocco گرفته شده است و از خانواده ASTERACEAE کاسنی ها جزو گروه سبزیجات می باشد بومی منطقه جنوب اروپا و کناره مدیترانه می باشد و ارتفاع آن بین ۱٫۵ الی ۲ متر رشد می کند.
- قسمت کله گی خوراکی بوده قطری حدود ۵ سانتی متر دارد همین قسمت در زمان گل دهی گلهای فوق العاده زیبا به رنگ بنفش می دهد. غنچه این گیاه خوراکی بوده وباید قبل از گل دهی مصرف و بصورت آب پز و سالاد در غذاها استفاده شود همچنین در کشور ایتالیا از این گیاه برای پیتزای چهار فصل استفاده می شود.این گیاه در طب نیز بسیار کاربرد دارد و بصورت آمپول یا قطره بنام کوفیتول استفاده می شود
- این گیاه علفی، چندساله و یکی از فراوان ترین گیاهان مناطق کو هستانی و استیپی ایران می باشد. برگ این گیاه پهن وسیع، چرمی، محکم، با رگبرگ های ضخیم و برجسته و مشبک، کم و بیش شامل بریدگی های عمیق، قطعات آن در حاشیه دارای دندانه های سخت خاری شده، پایینی ها در قاعده باریک، ساقه ای ها بدون دمبرگ و تقریباً ممتد و کشیده بر روی ساقه، بالایی ها در برگیرنده کپه و بلندتر از آن برگ ها شیرابه دار و متقابل شانه ای یا بن رست است.
- ساقه در آن ضخیم، ساده، یا منشعب و با شاخه های کم، کوتاه و به صورت دیهیم است.
- گل صورتی و سبز و زرد و سفید و یا ارغوانی و به صورت مجتمع در کپه های بزرگ متراکم (کپه ها دارای هم جنس و لوله ای ( در نمونه های ایرانی) هستند و به طور فشرده در کنار هم به صورت کپه های مرکب قرار دارند). کپه ها تخم مرغی پر از خارهای دراز عنابی رنگ می باشد.
- نهنج پوشیده از پولک های کاهکی است که معمولاً به برگک های گریبان متصل بوده و چوبی می شوند. گل ها دارای رنگ های متنوع اند. خامه پهن و در نیمه بالایی نسبتا پوشیده ازکرک های ضخیم کوتاه و در انتها دارای دو شاخه کوتاه است. موسم گل اردیبهشت- خرداد است.
- فندقه ها زاویه دار، بدون منقار و جقه آنها مرکب از پولک های کاهکی است. به صورت مجموعه ای با راس تخم مرغی، براکته های واقع در قاعده کپه های، فرعی، تقریباً ارغوانی – قهوه ای، چرمی، سرنیزه ای، محدب، ناودانی شکل و منتهی به خاری محکم و سخت و بلندتر از گلچه ها می باشد. قسمت خوراکی این گیاه، انتهای دمبرگ های جوان آن است و در برخی منابع جوانه های برگ آن قسمت خوراکی می باشد که در زیر خاک روئیده و سفید می شوند.
خواص درمانی کنگر فرنگی :
خواص درمانی کنگر فرنگی که تاکنون شناخته شده اند عبارتند از:
- ضد تومور: پلی فنلهای آرتیشوی خاردار از رشد سلولهای سرطانی جلوگیری و پتانسیل حمله مجدد را کم می کند.
- ضد افزایش کلسترول خون: در سال ۲۰۰۹ در مطالعه ای نشان داده شد که عصاره برگی آرتیشو می تواند کلسترول خون را کاهش دهد .
- ضد سوء هاضمه و صفرا آور
- مقابله با اکسیداسیون LDL
- مقابله با تنشهای اکسیداتیو
در مطالعه ای نشان داده شد که برگها و دانه های Cynara cardunculus به میزان مشابه و دو برابر گلهای این گیاه دارای ترکیبات پلی فنلی است. چنین وضعیتی درباره فلاونوئیدها و تاننهای این گیاه هم مشاهده شد. علاوه بر این نشان داده شد که برگهای آرتیشوی خاردار رشد پاتوژنهایی مانند Staphylococcus aureus و Escherichia coli را محدود می کند.
در مطالعه دیگری نشان داده شد که میزان پلی فنلها و اسید هیدروسینامیک( hydroxycinnamic acids ) در میان کالتیوارها و همچنین قسمتهای مختلف گیاه متفاوت است که نشاندهنده زمینه مناسب برای انجام مطالعات اصلاح نژادی است.
شرایط نگهداری و پرورش کنگر فرنگی :
آبیاری کنگر فرنگی :
آرتیشو نیاز به آب کافی در طول دوره رویش دارد. رطوبت کم خاک بویژه در زمان تشکیل جوانه باعث کوچک شدن و کاهش تعداد آن می شود. آبیاری زیاد باعث پوسیدگی ریشه می شود. دفع علف های هرز باید پس از آبیاری انجام گیرد و بوته آرتیشو را باید در اواخر پائیز قبل از فرا رسیدن سرما و یخبندان، با مقداری کاه پوشاند و با طناب آنرا بست. بدین ترتیب می توان گیاه را برای سال بعد حفظ نمود.
خاک مناسب کنگر فرنگی :
اگر کنگر فرنگی در مناطقی با زمستان معتدل کاشته شود به صورت چندساله رشد می کند، بنابراین با توجه به این مساله که گیاه تا ۵ سال در منطقه وجود خواهد داشت مکان کاشت را باید انتخاب کرد. بوته کنگر فرنگی می تواند ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متر طول و ۱۲۰ سانتی متر عرض داشته باشد.
این گیاه برای رشد به یک خاک سبک، حاصلخیز با زهکشی خوب نیاز دارد. خاک های لومی شنی ایده آل هستند. قبل از کاشت باید خاک را به عمق ۲۰ سانتی متری با کمپوست مخلوط کرد. در طول تابستان گیاه کنگر فرنگی ممکن است دچار خشکی و پژمردگی شود.
نور مناسب کنگر فرنگی :
کنگر فرنگی باید در یک مکان با آفتاب کامل یا سایه جزیی کاشته شود. گیاه کنگر فرنگی برای جوانه زنی به نور نیاز دارد. و همچنین در طول زمستان نیز خاک اشباع از آب می شود و باعث پوسیدگی ریشه کنگر فرنگی می شود. اضافه کردن کمپوست باعث می شود خاک در طول تابستان مرطوب بماند و در طول زمستان به زهکشی خاک کمک می کند.
دمای مناسب کنگر فرنگی :
دمای مناسب برای جوانه زنی ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی گراد است. بعد از جوانه زنی و بزرگ شدن نهال ها، کنگر فرنگی بهترین رشد را در دمای ۲۴ درجه سانتی گراد در طول روز و دمای ۱۳ درجه سانتی گراد در طول شب دارد. آرتیشو ، گیاه زمستان های معتدل و تابستان های خشک می باشد .
این گیاه در مناطقی که دارای سرمای شدید باشند به صورت گیاه یک ساله کاشته می شود ریشه آرتیشو ، به سرما مقاوم بوده ولی قسمت هوائی آن بیش از چند درجه زیر صفر را تحمل نمی کند و دراثر سرمای شدید و یخبندان خشک شده ازبین خواهد رفت .گرمای زیاد نیزموجب بازشدن برگچه هائی که قسمت خوراکی گل را تشکیل می دهند می شود و از مرغوبیت محصول می کاهد .
تکثیر کنگر فرنگی :
تکثیر گیاه از طریق کاشت بذر و پاجوش است .جهت کاشت بذر،ابتدا بذر ها در خزانه کاشته شده و زمانی که گیاه برگه شد آن را به محل اصلی منتقل می کنند.به این منظور خزانه را در پائیز زیر و رو کرده خاک آن را نرم میکنند و به مقدار کافی کود حیوانی پوسیده می دهند ( ۲۰ تن در هکتار یا ۲ کیلوگرم در متر مربع ) در اوایل بهار روی پشته هایی که از قبل آماده کرده اند و فاصله آنها از یکدیگر ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر باشد به دنبال هم می کارند .پس ازرشد کافی بوته ها را به فاصله ۵ سانتیمتراز یکدیگرتُنُک میکنند. بذرآرتیشو، قدرت رویش (قوه نامیه) خود را حدود ۵ سال حفظ میکند .
برای تهیه ۱۵۰ تا ۳۰۰ بوته آرتیشو حدود ۶ تا ۱۲ گرم بذر کافی است که می توان در ۱۰۰ متر مربع زمین کاشت .پس از آن که بوته ها به رشد مناسب رسیدند ( حدود یک ماه بعد از کاشت ) آنها را به محل اصلی که قبلا آماده شده است منتقل می سازند .
کاشت کنگرفرنگی در گلدان :
امروزه کاشت سبزیجات درگلدان یکی از روش هایی است که توانسته است در بین مردم جایگاه خود را پیدا کند. آرتیشو نیز جزو سبزیجاتی می باشد که میتوان آن را در گلدان کاشت. در این پاراگراف روش صحیح کاشت کنگر فرنگی در گلدان را بررسی میکنیم.
برای اینکه بتوانید آرتیشو های درشت و خوشمزه در گلدان تولید کنید حتما گلدان بزرگی انتخاب کرده و از خاکی استفاده کنید که واقعا قوی باشد. برای تقویت خاک از برخی کودهای رایج در منطقه خود استفاده کنید. میزان مواد غذایی لازم برای آرتیشو را در خاک تامین کنید. بدین منظور بذر یا نشای آرتیشو را از مراکز فروش معتبر بذر تهیه کرده و آن را در عمق ۲ سانتیمتری بکارید و با مخلوط قارچ کش و آب، آبیاری کنید. دمای مناسب جوانه زنی کلم آرتیشو ۱۵ درجه سانتیگراد می باشد.
بعد از ۴ روز بذور آرتیشو جوانه میزنند و بر اساس قدرت و ویژگی های ظاهری نشاها دو یا سه مورد را حفظ کرده و بقیه را تنک کنید. آرتیشو را در جای گرم و پر نور قرار دهید. آرتیشو عاشق تابش آقتاب مستقیم است. آبیاری منظم را فراموش نکنید.
برداشت و ذخیره سازی کنگر فرنگی :
جوانه های گل در اوایل تابستان در بالای ساقه ها که از مرکز گیاه صعود می کنند، تشکیل می شوند . هر ساقه چندین جوانه گل تشکیل می دهد و بالاترین جوانه زودتر رسیده می شود. جوانه های گل زمانی قابل برداشت هستند که کاملا سفت شده باشند و قطر آن ها حداقل ۷ سانتی متر شده باشد. اگر جوانه های خیلی دیر برداشت شوند، جوانه شروع به باز شدن می کند و لطافت خود را از دست می دهد و سخت و چوبی می شود. جوانه های کاملا باز غیر قابل خوردن هستند اما یک گل بنفش بزرگ و جذاب تولید می کنند.
آفات و بیماری های کنگر فرنگی :
حلزون ها می توانند به کنگر فرنگی آسیب برسانند و برگ های جوان گیاه را از بین ببرند و قارچ ها هم باعث ایجاد سوختگی روی برگ های مسن تر می شوند. حلزون ها را می توان به وسیله طعمه و یا تله به دام انداخت. اگر فقط چند برگ توسط قارچ دچار سوختگی شده باشد می توان آن ها را از بوته جدا کرد ولی اگر میزان آلودگی زیاد باشد باید از قارچ کش مانند قارچ کش های حاوی روغن چریش استفاده کرد.
نحوه پرورش و نگهداری ازگیل
