نحوه پرورش و نگهداری کنجد
پرورش کنجد
نام انگلیسی : SESAMUM INDICUM
خانواده : PEDALIACEAE – کنجد
بومی : آفریقا
- موطن اصلی کنجد آفریقا است ولی به سرعت از طریق آفریقا در هندوستان و چین پراکنده و به مراکز ثانوی ، انتشار پیدا کرده است .
- البته شواهد و دلایلی وجود دارد که منطقه افغانستان و ایران را به موطن گونه هایی از کنجد معرفی می نماید.
- کنجد در منطقه ایران از حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یک محصول با اهمیت بوده و با کشت آن این منطقه ، مرکز عمده انتشار آن ، به عنوان یک گیاه اهلی بوده است .
- كنجد گياهي گرمادوست و روز كوتاه است و به هواي گرم و نور فراوان احتياج داشته و به حرارت پايين حساس است.با اين حال، هواي بسيار گرم بيش از ۴۰ درجه سانتي گراد موجب نقصان تشكيل كپسول ها مي شود و در واقع حرارت مطلوب رشد كنجد حدود ۲۷ درجه سانتي گراد است.
- توليد كنجد در نواحي با حداقل ۱۵۰ روز بدون يخبندان امكان پذير است. اين گياه اساسا يك محصول خاص مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري تلقي مي شود.
- كنجد به عنوان يك محصول مقاوم به خشكي و گرما شناخته شده است ولي براي توليد و عملكرد بالا به رطوبت احتياج دارد. به زيادي رطوبت خاك و عدم تهويه نسبتاً حساس است و به همين جهت كنترل آبياري كنجد ضرورت دارد. كنجد مقاوم به خشكي است.
- در انواع خاك ها رشد مي كند مشروط بر آنكه از نظر تهويه و زهكشي محدوديتي وجود نداشته باشد. با اين حال خاك هاي داراي بافت متوسط را ترجيح مي دهد. كنجد به شوري خاك غيرمقاوم است و اسيديته خنثي را ترجيح مي دهد.
- ریشه کنجد مستقیم ، قوی و بسیار توسعه یافته است که به طور متوسط حدود ۱ متر در خاک فرو می رود .ریشه های فرعی بیشتر در طبقه سطح الارض خاک گسترده می شوند و نمو آنها معمولاً تا موقع گل کردن ادامه می یابد و بعد از آن کم و بیش متوقف می شود.هرچه ریشه بهتر رشد کند به همان نسبت نبات قوی تر و سالم تر خواهد بود. خاک و رطوبت موجود نیز بر میزان و نوع ریشه مؤثر می باشد .
- ویژگی مقاومت کنجد در مقابل خشکی نیز ناشی از سیستم گسترده ریشه آن در خاک است .
- ساقه کنجد راست و ارتفاع آن بین ۵۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر واکثراً ۷۰ سانتیمتر است. مقطع ساقه معمولاً مربع شکل و گاه مستطیلی و پهن و دارای شیار های عمودی است و ممکن است صاف ، کمی کرکدار یا زیاد کرکدار باشد ، که مقدار کرک روی ساقه با مقاومت در برابر خشکی مربوط می باشد .
- رنگ ساقه از سبز روشن تا ارغوانی متغیر و معمولاً سبز تیره است .
- بر روی ساقه اصلی شاخه های فرعی به وجود می آیند. معمولاً ارقام زودرس ، ساقه کوتاه و ارقام ساقه بلند ، دیررس می باشند .
- برگ کنجد در واریته های مختلف و حتی در یک بوته از نظر شکل و اندازه بسیار متنوع است .
- معمولاً برگ های پایین بوته ، پهن با حاشیه دندانه دار و برگ های میانی ، نوک تیز و گاهی کمی دندانه دار و برگ های بالایی ، باریک تر و نوک تیز هستند.
- سطح برگ نیز گاهی صاف و گاهی چین خورده و چسبناک و تا حدی کرک دار است و با یک دمبرگ نسبتاً بلند به ساقه متصل می گردد.
- آرایش برگ نیز از یک بوته به بوته دیگر متفاوت است و در یکی ممکن است متناوب و در دیگری متقابل باشند و در برخی ، برگ های پایین متقابل و برگ های بالایی متناوبند.
- رنگ برگ ها سبز تیره و کدر و اغلب کرکدار می باشند . طول برگ بین ۳ تا ۱۷ سانتیمتر و عرض ۱ تا ۵/۱ سانتیمتر و طول دمبرگ بین ۱ تا ۵ سانتیمتر است .
- گلها از کنار برگ ها روی قسمت بالای ساقه و شاخه ها می رویند . گل ها به صورت منفرد ظاهر می شوند اما تا ۸ عدد گل در هر گل آذین نیز گزارش شده است و ممکن است از کنار برگ های پایین تر به صورت منفرد و در قسمت بالای ساقه و شاخه ها به صورت مجتمع دیده شوند.
- رنگ جام گل معمولاً سفید یا صورتی بسیار کمرنگ می باشد و گاهی ممکن است تیره تر و یا ارغوانی نیز دیده شود و ممکن است سطح داخلی آن خالهای قرمز ، سیاه یا زرد داشته باشد . کاسه گل کوچک با کرک های زیاد و دارای ۵ تا ۸ دندانه است . جام گل ، لوله ای و دارای ۵ گلبرگ به هم پیوسته و نا منظم است .
- هر گل ۴ پرچم دارد که در دو سطح قرار دارند . پرچم های جلویی کوتاه تر از پرچم های عقبی است و دارای بساک تخم مرغی و سبز رنگ می باشد .
- مادگی از تخمدان باریک تر می باشد. گل ها صبح زود باز می شوند که ۹۵ درصد بین ۵ تا ۷ صبح می باشد و بعد از ظهر پژمرده شده و اکثر آنها بین ساعت ۵/۴ تا ۶ بعد از ظهر می ریزند .
- میوه کنجد کپسولی است با مقطع مستطیل شکل و شیاردار . اندازه کپسول بسیار متغیر و شکل و اندازه کپسول ویژگی خاصه واریته ها است که محیط و تغییرات آن نیز در این تغییرات مؤثرند و روی یک بوته هم ، ممکن است چند شکل مختلف کپسول دیده شود .
- کپسول معمولاً ۳ تا ۸ سانتیمتر طول داشته و قطرآن بین ۰٫۵ تا ۲ سانتیمتر است و تعداد حفره ها از ۴ تا ۱۲ عدد متغیر است .
- کپسول ها معمولاً کرکدار و معمولاً ابتدا کپسول های پایین و در آخر کپسول هایی که به نوک ساقه نزدیک هستند می رسند . در هر کپسول حدود ۸۰ دانه معمولاً وجود دارد .
- تعداد کپسول ها در هر بوته ، به تعداد گل های بارور بستگی دارد و معمولاً شرایط محیطی و تراکم بوته در آن مؤثرند .
- تراکم زیاد و فاصله کم بوته ها ، تعداد کپسول و تعداد بذر در هر کپسول را کم میکند.
خواص گیاه کنجد :
ضد سرطان
کنجد به دلیل داشتن مقدار زیادی آنتی اکسیدان لیگنان، اثر بازدارنده ای در فعالیت رادیکال های آزاد داشته و مانع شکل گیری سرطان سینه و روده بزرگ می شود.
تنظیم قند خون
استفاده از کنجد قند خون را در حد تعادل نگه می دارد و از افت یا افزایش ناگهانی آن جلوگیری می کند.
تنظیم کلسترول خون
در صورت استفاده از روغن کنجد در رژیم غذایی کلسترول خوب در بدن شما افزایش و در مقابل، کلسترول بد کاهش می یابد. این روغن سرشار از امگا ۳ و اولئیک اسید است که برای سلامتی بسیار مهم هستند.
تنظیم فشار خون
کنجد به واسطه منیزیم، فشار خون را در حد تعادل نگه می دارد و از افزایش ناگهانی آن جلوگیری می کند.
تقویت سیستم ایمنی بدن
مقادیر بالای آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها و مواد معدنی موجود در دانه کنجد به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری ها را کاهش می دهند.
درمان آرتروز
دانه کنجد به دلیل مقادیر بالای آنتی اکسیدان ها و خواص ضد التهاب قوی که دارد، می تواند غضروف ها را از آسیب محافظت کرده و خطر ابتلا به آرتروز (استئو آرتریت) را کاهش دهد.
استرس و افسردگی
تیامین (ویتامین B1) موجود در دانه کنجد دارای خواص آرام بخش طبیعی است که به درمان خستگی و افسردگی کمک می کند.
شرایط پرورش گیاه کنجد :
آبیاری گیاه کنجد :
مقاومت کنجد در برابر خشکی از مزایای عمده آن محسوب می شود زیرا می توان آن را در مناطق نسبتاً خشک کشت نمود.
گیاهچه کنجد در برابر کمبود آب بسیار حساس است و اگر رطوبت خاک کافی نباشد ناچار نیاز به آبیاری خواهد بود و در صورتیکه امکان آبیاری باشد مسلماً با مصرف بیشتر انواع کود های شیمیایی و تکنیک های کشاورزی پیشرفته می توان انتظار محصولی بیشتر نیز داشت .
نور مورد نیاز گیاه کنجد :
کنجد برای تولید حداکثر بذر به شرایط بسیار گرم احتیاج دارد و حدود ۲۷۰۰ واحد گرما ( درجه روز ) نیاز دارد . گرمایی معادل ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتیگراد جوانه زدن را سریع و رشد اولیه و تشکیل گل را تشدید می کند.
کنجد یک گیاه روز کوتاه است و با روز ۱۰ ساعته معمولاً در ۴۲ تا ۴۵ روز گل خوهد داد ، اما بسیاری از واریته ها با فتوپریود های مختلف سازگار شده اند .
زمان کاشت گیاه کنجد :
کنجد برای جوانه زدن به یک بستر گرم و مرطوب و دمای نسبتاً بالا نیاز دارد . زمان کاشت هنگامی که درجه حرارت خاک به ۲۰ درجه سانتیگراد رسیده باشد .
بهتر است دمای بستر بذر ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتیگراد باشد . دمای زیر ۱۸ درجه سانتیگراد رشد گیاهچه را به تعویق خواهد انداخت و زیر ۱۰ درجه سانتیگراد جوانه زدن به طور طبیعی متوقف می شود .
كوددهی کنجد :
- براي كنجد كمتر از ساير محصولات گرمسيري ديگر كود مصرف مي شود .
- مقدار مورد نياز در اراضي و نواحي مختلف متفاوت است . ولي بطور كلي مي توان گفت احتياجات كودي كنجد شبيه پنبه مي باشد .
- اين گياه براي رشد مطلوب نياز به ازت ، فسفر و پتاس دارد . كود شيميايي مورد نياز ۲۰۰-۱۵۰ كيلوگرم فسفات آمونيوم و ۱۰۰ كيلوگرم اوره در هكتار بصورت عمومي در ايران توصيه مي شود .
روش کاشت گیاه کنجد :
- بعلت اينكه دانه كنجد در مراحل اوليه رشد و جوانه زدن خيلي حساس و ضعيف مي باشد در اماده كردن زمين قبل از كاشت بايد نهايت دقت را معمول داشت . زمين بايد كاملا عاري از گياهان هرز بوده گرم و مطلوب باشد .
- چنانچه كشت با آبياري باشد زمين بايد بخوبي تسطيح گردد .
- شيب طوري تعبيه گردد كه آب در هيچ قسمتي از زمين روي بستر بذر را نگيرد و خطر سله بستن در مرحله جوانه زدن و رويش گياه وجود نداشته باشد .
- بسته به نوع خاك عمق كاشت تغيير مي كند و معمولا بين ۲ تا۵ سانتيمتر متغيير است .
- عمق كاشت همچنين بسته به زمان كاشت و ميزان رطوبت خاك تغيير مي نمايد . به منظور پيشگيري از شيوع امراض و الودگيهاي قارچي ضدعفوني بذر با قارچكشهاي نظير كاپتان مؤثر خواهد بود.
- بذر كارهايي كه مخصوص ريز دانه ها نظير سبزي و پياز هستند در كشت مكانيزه كنجد كاربرد دارند .
خاک مناسب گیاه کنجد :
برای انتخاب مناسب ترین خاک برای کاشت کنجد، دنبال این ویژگی ها بگردید:
- خاک باید به خوبی زهکشی شد باشد، اما خیس از آب نباشد.
- از پایین شیارها و تورفتگی ها استفاده نشود.
- زمین حاصلخیز با خاک کشاورزی (لوم) شنی، بدون تراکم مناسب ترین است.
- کنجد می تواند در تناوب، پس از محصولاتی چون ذرت، ذرت خوشه ای، ارزن یا پنبه کاشته شود. همچنین میتوان آن را به شکل ترکیبی با ارزن، ذرت خوشه ای و دیگر انواع غلات کاشت.
نحوه تکثیر گیاه کنجد :
چون بذر کنجد کوچک است برای افزایش حجم ، بذر ها را با شن ، خاک یا خاکستر مخلوط می نمایند تا یکنواخت تر پراکنده شود.
در اراضی دیم روی زمین مسطح یا در درون جوی ها با فاصله ۴۰ تا ۴۵ سانتیمتر و ۸ تا ۱۵ سانتیمتر روی ردیف ها می کارند و در شرایط آبی آن را روی پشته ها و با فاصله ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر و فاصله ۴ تا ۶ سانتیمتر روی ردیف ها کشت می نمایند.
عمق کاشت بسته به نوع خاک بین ۲ تا ۵ سانتیمتر و می تواند تا ۱۰ سانتیمتر هم باشد.