پرورش رازک
نام انگلیسی : HUMULUS LUPULUS
خانواده : CANNABACEAE – شاهدانه
بومی : مناطق غربی آسیا و شمال آمریکا
- رازک گیاهی علفی، چند ساله ۲ پایه (جدا بودن گیاه نر و ماده از یکدیگر) ، بالا رونده و دارای اعضای پوشیده از تارهای خشن است به حالت خودرو در جنگلها و اماکن پوشیده از درختچه ها و انبوه بوته ها می روید از اختصاصاتش اینست که به سهولت تحت تاثیر عوامل محیط قرار می گیرد و شکل متفاوت پیدا می کنند مانند آنکه در مناطق معتدله ساقه گیاه دارای دسته های فراوان فیبر می شود.از این نظر در صنعت مورد استفاده قرار می گیرد در حالیکه در آب و هوای خشک و گرم ، تارهای فیبری آن کاهش پیدا کرد. به صورت غیر قابل استفاده در می آید ولی در عوض گیاه دارای ماده رزینی فراوان می شود.
- رازک دارای برگهای متقابل ، دانه دار و مرکب از ۳ تا ۵ لوب نامساوی است. پایه نر آن ، گلهای کوچک به وضع مجتمع به صورت خوشه های مخصوص دارد. هر گل نر آن را پوششی مرکب از ۵ کاسبرگ آزاد فرا میگیرد و در داخل پوشش ، ۵ پرچم به وضع منطبق بر کاسبرگها جای دارد.
- در پایه های ماده رازک ، گلهای به رنگ سفید مایل به حنائی به حالت مجتمع به صورت مخروطهای تقریباً کروی ظاهر می شود این مخروطهای از فلسهای نازکی تشکیل یافته اند که در کنار هر یک ، ۲ تا ۶ گل ماده همراه با براکته های کوچک جای دارد.
- میوه این گیاه فندقه هایی است که در سطح و قاعده آنها تارهای ترشحی فراوان بوجود می آید. چون قسمت مورد استفاده این گیاه مجموعه گلهای ماده آن می باشد که گیاه پرورش یافته بدست می آید از این جهت در زمین های زراعتی منحصراً پایه ماده گیاه را می کارند و حتی اگر پایه های نر در مزرعه بوجود آمده باشند.آنها را از بین می برند تا از آمیزش گل ممانعت بعمل آید زیرا گلهای آمیزش نیافته از نظر کیفیت بر گلهای آمیزش یافته ترجیح داده می شود در بعضی نواحی نیز خلاف آنچه که ذکر شد در مقابل هر ۱۰۰ پایه ماده یک پایه نر پرورش می دهند زیرا به این نتیجه رسیده اند که عمل آمیزش دوران رشد را سریع تر و مقدار محصول را زیادتر می کند.
- در صنایع داروسازی از مواد موثره گلهای این گیاه داروهایی آرام بخش و خواب آور مانند لگاتین و هوالتا تولید می شود . از گلهای رازک در صنایع غذایی ، کنسروسازی و نوشابه سازی به عنوان طعم دهنده استفاده می شود .
- در حال حاضر بیش از ۹۵ درصد رازکهای تولید شده در سراسر جهان در صنایع نوشابه سازی به خصوص تولید آب جو (ماءالشعیر) به عنوان طعم دهنده کاربرد دارد. مواد موثره گلهای رازک (اسانس و عصاره آن) خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد . این مواد در صنایع بهداشتی و آرایشی کاربرد داشته و از آنها در تهیه شامپو ، کرم و محلولهای آرایشی جهت حفاظت پوست و مو استفاده می شود .
نحوه پرورش و نگهداری گل ماهورشرایط پرورش رازک :
از آنجا که گیاه رازک چندساله است ، برنامه ریزی فضای رشد آنها بسیار مهم است. رازک ها به مقداری فضای صعودی نیاز دارند و مکان مورد نظر باید طوری باشد که در طول روز در معرض نور آفتاب باشد ( جهت جنوب ایده آل است) و خاک باید سست و سبک باشد. برای جلوگیری از سوختن گیاه سعی کنید مکانی پیدا کنید که در ساعات گرم بعد از ظهر سایه داشته باشد.
رازک ها در جهت عقربه های ساعت و به صورت صعودی رشد می کند. برای پشتیبانی از بوته ها یا ساقه ها شما باید آنها را با استفاده از ریسمان پشتیبانی کنید تا به سمت بالا حرکت کنند. بسیاری از افراد از چارچوب فلزی یا داربست برای بستن ریسمان و برای صعود گیاه استفاده می کنند. برای روش افقی، ساقه ها را ۸ تا ۱۰ فوت بچینید بعد آنها را به صورت افقی به ریسمان ببندید.
مکان مناسب کاشت رازک :
در نحوه پرورش و کاشت رازک، مکان کاشت گیاه بسیار مهم است. بهتر است رازک را به نحوی بکارید که کاملا نورگیر باشد و فاصله ردیف ها مناسب باشد تا سایه اندازی رو هم نداشته باشند. بعضی از گونه های رازک در مناطق آب و هوایی خاص رشد می کنند به عنوان مثال گونه Chinook به خوبی در هوای خشک و گرم رشد می کند در حالیکه گونه Golding در مناطق معتدل و مرطوب خوب رشد می کند. اطلاعات گونه ای که برای پرورش انتخاب کرده اید را به خوبی بررسی کنید.
خاک مناسب برای رشد رازک :
نحوه پرورش و کاشت رازک می گوید شما باید قبل از کاشت، خاک خود را آماده کنید. رازک ها در خاکی که دارای PH ، ۶.۰ و ۷.۵ است رشد خواهند کرد. سطح PH به طور مستقیم بر مواد مغذی موجود در گیاه تاثیر می گذارد.
اگر PH درست نباشد، خاک می تواند محکم شود و باعث عدم رشد گیاه شود (شما می توانید برای بهبود زه کشی کمی خاک اضافه کنید و سعی کنید برای کاهش نمک از آبیاری عمیق استفاده کنید. سعی کنید از خاک کمی اسیدی (PH ، ۶.۷ تا ۶.۹) استفاده کنید.
هنگام قرار دادن ریزوم در خاک، مطمئن شوید که ریزوم ها ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر از هم فاصله دارند تا از به هم پیچیده شدن ریشه ها جلوگیری شود. بعد از قرار دادن ریزوم ها در زمین ۳ سانتیمتر دیگر کومپوست بالای خاک بریزید و بعد ۶ سانتیمتر مالچ بریزید، علف های هرز را بکنید و گیاهان جوان را از هر گونه یخ زدگی محافظت کنید.
رازک ها مواد مغذی را از کربن، هیدروژن و اکسیژن هوا جذب می کنند. دیگر مواد مغذی که می توانید خریداری کنید نیتروژن، فسفر و پاستیم است ( که به طور کلی N-P-K نامیده می شود). به طور معمول ۲.۵ کیلوگرم کود برای ۱۰ متر مربع کافی است. برنامه های کود ممکن است متفاوت باشند، اما به طور کلی شما باید با دیدن اولین جوانه (بعد از سه هفته)، یکبار در وسط تابستان و یک بار در مراحل اولیه گلدهی به گیاه کود دهید.
هرس رازک :
رازک ها ابتدا خوابند، سپس شروع به خزیدن می کنند و در نهایت جهش پیدا می کنند. در سال اول شما حتما گل مخروطی زیادی نخواهید داشت چون عمدتا سیستم تاج و ریشه ایجاد می شود. همانطور که در طول سال های متمادی رشد پیدا می کنند گیاه برزگ به طور متوسط شروع به تولید گل های مخروطی سبز می کند.
گیاهان بالغی که بیش از ۳ سال سن دارند در اوایل بهار باید ریشه هایشان هرس شود. اگر این کار انجام نشود ریزوم ها در سراسر باغ گسترش پیدا می کنند. شما می توانید برای رشد ساقه های سالم، ساقه های ضعیف و شکسته را هرس کنید.
بعد از اینکه جوانه های رازک شروع به رشد کردند شما باید پایین ترین برگ ها و شاخه ها را برای کمک به گردش هوا و کاهش بیماری ها هرس کنید. بریدن برگ های پایینی باید با دقت انجام شود تا از صدمه زدن به پایه گیاه جلوگیری به عمل آید. در اواخر تابستان، برای مقاومت گیاه در برابر طوفان اجازه رشد به قسمت پایینی گیاه را بدهید تا گیاه قدرت خود را برای سال بعد حفظ کند.
آبیاری رازک :
رازک ها مخصوصاً در سال اول نیاز به آب زیادی دارند اما گیاهان پیرتر نیاز به آب کمتری دارند. در مناطقی که آبیاری لازم است هرگز از سیستم آبیاری بارانی استفاده نکنید چونکه یک محیط خیس را ایجاد می کند که مستعد بیماریست. یک سیستم آبیاری قطره ای روشی کارآمدتر برای آب دادن است. در نظر داسته باشید که سیستم آبیاری قطره ای ارزانتر است.
کاشت بذر رازک در گلدان :
یک گلدان ۷ سانتی متری را با خاک استریل حاوی پیت ماس پر کنید و بذر را به عمق ۳ میلی متر در خاک بکارید سپس گلدان را به مدت ۶ تا ۸ هفته در یخچال (دمای ۵ درجه سانتی گراد) قرار دهید. در تمام این مدت خاک را مرطوب نگه دارید. بعد از گذشت این مدت گلدان را از یخچال خارج کنید، دمای مناسب برای جوانه زنی بذر ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتی گراد می باشد.
جوانه زنی معمولا ۲ تا ۵ هفته طول می کشد. نهال را در اوایل بهار در زمین در یک خاک دارای زهکشی خوب بکارید. بعد از کاشت در زمین، خاک را مرطوب کنید و در اطراف نهال مالچ اضافه کنید و از یک کود آهسته رهش برای گیاه استفاده نمایید. خاک را مرطوب نگه دارید ولی آن را خیس نکنید.
برداشت رازک :
شما در فرآیند نحوه پرورش و کاشت رازک برنامه ریزی کردید، هرس کردید، مراقبت های لازم را انجام دادید و الان وقت آن رسیده است که گلهای مخروطی را برداشت کنید. اشتباه رایجی که وجود دارد این است که گلهای مخروطی شکل زود چیده می شوند. بسته به موقعیت شما برداشت محصول می تواند از اواسط مرداد تا اوسط شهریور و در برخی مناطق در مهر ماه باشد. چند روش برای برداشت مخروط وجود دارد که لازم است آنها را بررسی کنید.
- گاهی اوقات مخروط را کمی فشار دهید و زمانی که احساس کردید خشک هستند آماده برداشت هستند.
- یک مخروط را انتخاب کنید و آن را در دست خود قرار دهید و بو کنید، اگر بوی تند مابین بوی چمن و پیاز را داد زمان برداشت محصول است.
- رازک را به دور گوش خود بچرخانید اگر صدای کریکت ایجاد شد این بدان معناست که محصول آماده برداشت است.
- اگر لوپولین نارنجی شده و بوی بدی بدهد شما محصول خود را از دست داده اید. اگر محصول آماده برداشت باشد لوپولین زرد و چسپنده خواهد بود.
نحوه تکثیر رازک :
زمان کشت گیاه رازک در فروردین و اردیبهشت ماه است . روش تکثیر آن از طریق کاشت ریشه غده ای در عمق ۳ یا ۴ سانتیمتری است و نوک جوانه غده باید رو به بالا و سطح خاک باشد. فاصله کشت هر گیاه ۱٫۵ متر باشد. با شروع سرمای زمستان گیاه کاملا میمیرد ولی ریشه در عمق خاک سالم میماند و برای سال بعد آماده تکثیر و تولید است.
این ریشه ها را برای کشت مجدد و تکثیر در سال بعد آنرا از خاک خارج و به قطعات تقریباً ده سانتیمتری برید بطوریکه حتماً یک جوانه در ریشه دیده شود و مجدداً اقدام به کاشت نمود. اواسط مهر تا اواخر فروردین هنگامی که هوا سرد نبوده و رطوبت کافی نیز وجود داشته باشد زمان مناسبی برای انتقال گیاه و کاشت آنها در زمین اصلی است.
نحوه خشک کردن میوه رازک :
در این مرحله حدود ۸۰ در صد وزن گل رازک را آب تشکیل میدهد و بلافاصله پس از چیدن باید آنرا روی توری یا پارچه خشک یا حتی مقوای تمیز و بصورت پهن شده در اطاقی آفتاب رو ولی بسته گذاشت تا ظرف یک یا دو روز (بستگی به گرمای هوا) خشک شود و اگر روی هم ریخته (بصورت فله) در ظرفی بماند خیلی زود فاسد میشود.
برای آنکه بدانید کاملاً خشک شده یا نه قبل و بعد از خشک شدن آنرا وزن کنید نتیجه بایستی ۷ تا ۱۰ در صد وزن قبل از خشک کردن باشد. در مزارع بزرگ برداشت محصول با ماشین آلات مخصوص انجام میشود.
روش دیگر خشک کردن استفاده از فر گرم است که ابتدا فر را گرم (حدود ۵۵ درجه) و سپس خاموش نموده و رازک را روی سینی پهن شده را در فر قرار داده و خیلی زود رازک خشک میشود.
نحوه پرورش و نگهداری تمشک
