پرورش تمشک
نام انگلیسی : RUBUS SPP
خانواده : RUSACEAE – Rusaceae
بومی : اروپا و آمریکا
- تمشك میوه ای شبیه شاه توت و توت فرنگی است و به رنگ زرد یا سرخ مایل به سیاه یافت می شود. میوه تمشك ترش مزه بوده و به صورت خام یا پخته، شربت، كمپوت و … خورده می شود، بوته تمشك در مناطق گرم و مرطوب، در جنگل ها و صحراها می روید و گاهی آن را می كارند. میوه تمشک میوه کمیابی است، ولی اگر برای این گیاه مکان و خاکی خوب فراهم آورید، به آسانی قابل پرورش می باشد.
- تمشک دارای ریشه های چندساله و شاخه های بالا رونده است و انواع مختلفی دارند. عموما بومی اروپا هستند. برخی از ارقام آن همیشه سبز و برخی خزان پذیر اند. تمشک ها غالباً در تابستان برداشت می شوند و بوته های تهیه شده در پاییز بهترین محصول را دارند. گستردگی این گیاه تا ۵۰ سانتی متر می رسد.
- برگ هایش به شکل گروهی و کنگره ای هستند. گل های تمشک سفید تا صورتی و معطر هستند و میوه هایی مخروطی قرمز رنگ هستند. بوته های تمشک خودرو و بومی دارای تیغ و خار فراوان بوده و نگهداری آن در منزل و باغ مشکل ساز است ولی نوعی تمشک بی خار وجود دارد که هم رشد سریع دارد و هم محصول دهی خوب.کنترل این تمشک علیرغم رشد سریع و تکثیر شاخه ای و ریشه ای خیلی آسان است چون تیغ ندارد خیلی راحت می توان به هر شکل لازم آنرا هرس کرده و ضایعات آنرا در باغ ریخت یا برای ایجاد گیاهخاک دفن کرد . و هیچگونه مزاحمتی ایجاد نمی کند . لذا برای گذاشتن روی دیوار منزل یا حصار باغ خیلی مناسب است .
- برگ های تمشک مرکب شانه ای بوده و هر برگ از ۳ تا ۵ برگچه بیضی شکل با حاشیه های مضرس تشکیل شده است و به طور متناوب بر روی گره های شاخه قرار می گیرند. رگبرگ های ارقام قرمز حاوی خار و ارقام سیاه بدون خار می باشد. بوته های تمشک شاخه های خاردار دارند که این خارها زائده های اپیدرمی بوده و در اصل کرک های چوبی شده هستند.این شاخه ها با قلاب کردن خارها می توانند از قیم های اطراف خود به طرف بالا رشد کنند. تمشک ریشه های متراکمی ایجاد می نماید که شامل ریشه عمیق با رشد طولی زیاد و ریشه های افشان است که رشد کمتری داشته و در نزدیکی سطح خاک پراکنده شده اند.
- ۷۰ درصد ریشه ها در عمق ۲۵ سانتیمتری خاک و ۲۰ درصد آنها در عمق ۵۰ سانتیمتری خاک قرار دارند. ریشه ها بلافاصله قبل از شروع رشد شاخه ها در اوایل بهار فعال شده و تا اواخر پاییز به رشد خود ادامه می دهند . بیشترین سرعت رشد شاخه ها در اواسط تابستان در صورت وجود آب کافی انجام می شود. در طی زمستان جوانه های رویشی موجود بر روی ریشه ها همانند جوانه های شاخه دوره رکود را پشت سر گذاشته و در اوایل بهار فعال می شوند.
تنوع تمشک ها :
تمشک در دو گروه جای می گیرد : پریموکان که در سال اول میوه داده و پس از آن همیشه میوه می دهد، فلوریکان که سال دوم میوه داده و سپس در تابستان میوه می دهد. شاوین که در هوای سرد مقاوم بوده و بوته های سرسخت دارد. ناچی بدون خار است و به صورت پیچک رشد می کند. گونه های نیمه خاردار آن هم وجود دارد که به صورت پیچک رشد می کند و میوه می دهد. گونه پریموکان در کل فصل میوه می دهد.
میوه تمشک :
میوه تمشک از نوع مجتمع (Aggregate) بوده و هر برچه بعد از گرده افشانی و لقاح، میوه های کوچکی به نام شفتک (Druplet) ایجاد می کند که همگی بر روی یک نهنج محدب قرار دارند. به عبارتی دیگر می توان گفت میوه نوعی شفت مرکب است.
میوه های تمشک قرمز مخروطی شکل بوده و دانه های کمتری تولید می کند و در برخی از ارقام آن روی شفتک ها کرک های ترشحی وجود دارد. اما میوه های تمشک سیاه گرد و کوچک هستند و روی شاخه های جانبی و سفت تشکیل می شوند.
نگهداری از گیاه تمشک :
- تمشک به عنوان گیاهی از خانواده گل سرخیان مانند بوته گل سرخ است. خوشبختانه نگهداری آن بیشتر شبیه گل سرخ وحشی است نه گل سرخ پیوندی. گرچه نگهداری از این گیاه چندان دشوار نیست اما برای اینکه تمشک های خوشمزه برداشت کنید باید نیازهای مختلف گیاه از قبیل نور آفتاب، خاک غنی و نگهداری منظم را ایجاد کنید.
- تمشکها به هوای آفتابی و گرم با کمی رطوبت نیاز دارند بادهایی با سرعت کم راتحمل می کنند ولی قادر به مقاومت در مقابل سرمای شدید به مدت زیاد نیستند. سرمای شدید (پائین تر از ۱۵ درجه زیر صفر) قادر است تمام شاخه هایش را تا سطح زمین بخشکاند ولی قسمتهای زیر زمینی آن (ساقه های زیرزمینی) سالم باقی مانده و در بهار بعد جوانه های تازه می دهند که از آنها شاخه های تازه روئیده و رشد می کنند.این شاخه ها در همان سال میوه نمی دهند و تنها در سال بعد به میوه می نشینند. بنابراین بعد از هر بار یخ زدگی گیاه باید انتظار یک سال بی میوه ماندن را داشت.
- تمشک در مناطق گرم و خشک در اثر گرمای شدید بخصوص کمبود رطوبت بشدت صدمه می بیند در مناطق پر باران آنرا در زمینهای نسبتاً بلند و مرتفع یا در زمینهای شیب دار می کارند در زمینهای پست و پرباران شرط موفقیت ایجاد یک زهکشی صحیح و برنامه ریزی شده است تا آب نتواند در آن جمع شود.
نحوه پرورش و نگهداری درخت کنارخاک مناسب تمشک :
خاک مناسب باعث می شود گیاه در صورت داشتن شرایط بهینه تا یک دهه باقی بماند. بستر و خاک مناسب باعث می شود گرمای هوا به گیاه آسیب نرساند. قسمت های خشک گیاه را جدا کرده و بیش از حد آن را آبیاری نکنید زیرا ممکن است گیاه آسیب ببیند.
آبیاری تمشک :
تمشک به آبدهی متوسط نیاز دارد، حدود ۲٫۵ سانتی متر آب که با آبدهی یا بارش به دست می آید. تمشک در خاک مرطوب رشد نمی کند.
کوددهی تمشک :
در بهار و هنگامی که گیاه از خواب بیدار می شود از فرمول ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کنید. در پاییز دوباره گیاه را کوددهی کنید تا خاک غنی شود. مقدار کودی که برای باغهای تمشک لازم است با نوع گیاهانی که در آنجا کاشته شده اند فرق می کند اگرچه کودهای شیمیایی و آلی برای رشد و برداشت محصول از جمله لوازم اصلی کارند.
به هیچ وجه نباید از اهمیت مرطوب نگهداشتن زمین غفلت کرد چون تمشک بدان سخت نیاز دارد و این کار با دادن هوموس یا کودهای حیوانی بویژه کود گاوی مسیر است در کود دادن باغهای تمشک همیشه کودهای شیمیایی مکمل کودهای حیوانی هستند.
هرس کردن تمشک :
هرس کردن گیاه را در اندازه مناسب نگه داشته و کیفیت آن را بیشتر می کند. می توانید بوته های میوه داده را هرس کنید تا بوته های جدید رشد کرده و میوه بدهند. در بهار می توانید بوته ها را ۹۰ سانتی متر کاهش دهید تا مجدداً رشد کند. یک گیاه هرس شده ۹۰ سانتی متری در تابستان می تواند شرایط خوبی داشته باشد.
تکثیر گیاه تمشک :
انواع روش های تکثیر و ازدیاد جنسی تمشک :
۱- ازدیاد و تکثیر بوسیله پا جوش :
بوته های تمشک همه ساله به تعداد زیاد پا جوش می دهند بهترین زمان برداشت یا جوشها پس از ریختن کامل برگها در زمستان است در این وقت جوانه هایی را که در چند سانتی متر بوته تمشک سر از زمین بیرون آورده اند.از بوته جدا کرده در باغ ردیف کاری کرد.
این کار را می توان در اواخر زمستان که هنوز بوته های برگ نزده اند هم انجام داد پاجوشها هر چه قویتر باشند بوته ها قویتر و سالمتر و پر محصول تری تولید می کنند. همچنین می توان پاجوشها را در اوایل زمستان کنده و جمع آوری کرد و در محلی که خطر سرمازدگی نداشته باشد نگهداری کرده و در بهار را کاشت.
۲- ازدیاد بوسیله انتهای شاخه ها :
هر گاه قسمت انتهایی و نرم شاخه های اغلب واریته های تمشک در خاک فرو برده شوند ریشه داده و تبدیل به گیاه تازه ای می شوند. از این خاصیت در باغبانی استفاده کرده و سر شاخه های تمشک را به داخل گلدان فرو می برند و پس از ریشه دار شدن از گیاه مادر جدا و در نقطه مورد نظر می کارند.
۳- خوابانیدن :
شیاری در خاک به عمق ۵ سانتی متر کنده شاخه تمشک را در داخل آن قرار می دهند به کمک میله هایی شبیه سنجاق مو و فرو کردن آن در خاک شاخه را روی زمین ثابت می بندند.
آنگاه رویش حدود ۵ سانتیمتر خاک یا در صورت امکان شن ، پیت ، کمپوست می پاشند و فوری آبیاری می کنند این کار را معمولاً در اواسط تابستان انجام می دهند گیاه تمشک در اوایل اردیبهشت ماه سال آینده آماده بهره برداری خواهد بود. در این روش بهتر است نخست شاخه را از بوته تمشک مادر قطع کرده و سه چهار ماهی به حال خود بگذراند تا خوب ریشه بزند. نکاتی که در این کار باید رعایت نمود شامل :
- الف) شاخه ای که در خاک میگذراند باید سرش از خاک بیرون باشد.
- ب) قبل از گذاشتن آن به داخل شیار باید تمام برگهایش را کند.
- ج) شاخه را در طول با یک تیغ زخمی کرد تا جوانه های زیادی در مدتی سریعتر تشکیل شوند.
۴- ازدیاد و تکثیر به وسیله قلمه ریشه :
این روش بهترین ساده ترین و موفق ترین را ازدیاد تمشک است برای این کار قسمتی از ریشه های یک بوته تمشک قوی و سالم و پر محصول را از خاک بیرون آورده آنهارا به درازای یک انگشت بریده در خاک کود داده ای که شیاری به عمق ۵ الی ۷سانتی متر از قبل آماده شده می خوابانند روی شیار را با خاک نرم پوشانده خاک را فشار داده و فوراً آبیاری می کنند.
زمان این کار در استانهای جنوبی دریای خزر نیمه دوم پائیز و در سایر استانها نیمه اول پائیز است. ریشه های ریز ریز را می توان در خاکی مرطوب و سرد تمام زمستان حفظ کرده و در اوایل بهار کاشت .
تکثیر جنسی از طریق بذر تمشک :
ازدیاد به وسیله بذر : روش ازدیاد با بذر به این طریق است که تنها بذر میوه های خیلی رسیده را انتخاب و پس از جدا کردن از گوشت به کمک شیر آب و غربال بذرها را در سایه خشک می کنند در بهار داخل گلدانها پاشیده و حدود یک الی دو میلی متر شن با خاک نرم رویش غربال می کنند خاک را با دست یا تخته فشار داده آنگاه آبیاری کرده و روی گلدان یک شیشه می گذارند.
آبیاری باید خیلی نرم و در صورت امکان با اسپری صورت گیرد تا بذرها مرتب جابجا نشوند یک تا دو هفته پس از بیرون آمدن گیاهان آنها را در گلدانها خیلی کوچک نشاء کرده در سایه می گذارند ۳ تا ۴ هفته بعد گیاهان را در گلدانهای بزرگتر (۱۲ سانتی متری) نشاء می کنند و در اواسط اردیبشهت ماه به محل نهائی انتقال داده می شوند.
بیماریها و آفات تمشک :
مهمترین بیماریهای تمشک عبارتند از :
- سوسک تمشک (Byturus Tomentosus)
- سرخرطومی تمشک و توت فرنگی (Anthonomus Rubi) راه معالجه دو آفت فوق الذکر استفاده از سموم حشره کش بویژه سموم سیستیک است.
- شته تمشک (Aphis idaei) راه مبارزه با آن سمپاشی. یا حشره کشها است
- لکه سفید برگ تمشک
- زنگ برگ تمشک راه مبارزه با ۲ آفت اخیر استفاده از قارچ کش ها است.
نحوه پرورش و نگهداری گل ماهور
