فردی که دادخواست را ارائه می دهد دادخواه یا خواهان نامیده می شود، و شخصی که دعوا علیه او مطرح می شود دادخوانده یا خوانده خوانده می شود.
از لحاظ شکلی، دادخواست برگه ای است با ستون های مشخص و اصطلاحات حقوقی خاص که در مراجع قضایی پنج ستون خالی دارد که توسط خواهان پر می شود.
دادخواست باید دارای شرایط و مشخصات دقیقی باشد که توسط خواهان دعوی رعایت شده و محتوای آن باید کامل، جامع و موید مبانی حقوقی، قوانین، مقررات ایجادکننده حق، دلایل و مستندات اثبات ادعا، نحوه تجاوز به حق و دلایل آن و شامل تمامی موارد خواسته باشد.
کسی که می خواهد دادخواست را تنظیم کرده و دعوا را آغاز کند، به نام خواهان شناخته می شود. در ستون نخست این فرم، خواهان موظف است که اطلاعات شخصی خود مانند نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل و محل سکونت را به صورت کامل و دقیق وارد کند.
در ستون دوم، جزئیات مربوط به خوانده، یعنی فردی که دعوا علیه او مطرح شده است، باید کاملاً ثبت گردد. اگر خوانده شخص حقیقی است، خواهان باید نام، نام خانوادگی، شغل و محل اقامت وی را به دقت در ستون دوم بنویسد. در صورتی که این اطلاعات ناقص باشد و خطاها در مدت زمان اعلامی و قانونی به دستور دفتر شعبه برطرف نشوند، دادخواست مردود تلقی شده و رد خواهد شد.
در ستون سوم فرم دادخواست، اگر خواهان وکیل دارد، باید مشخصات کامل وکیل خود را ذکر کند.
یک نکته حائز اهمیت آن است که اگر در طول فرآیند دادرسی، محل سکونت خواهان یا خوانده تغییر کند، آنها ملزم هستند که آدرس جدید خود را فوراً از طریق لایحه ای به دادگاه اعلام دارند. در صورت عدم انجام این کار، هرگونه ابلاغ به نشانی قبلی به منزله ابلاغ محسوب شده و بهانه های آنها برای عدم آگاهی پذیرفته نخواهد شد.
خواهان فقط زمانی می تواند به صورت شخصی یا از طریق وکیل دادگستری اقدام به اقامه دعوا نماید که محجور نباشد.
بر اساس ماده 958 قانون مدنی، برای اقامه دعوای حقوقی، داشتن اهلیت قانونی در شخص خواهان لازم است. ماده 211 قانون مدنی تصریح می کند که خواهان باید عاقل، بالغ و رشید باشد تا اهلیت قانونی داشته باشد. طبق ماده 1207 قانون مدنی، افراد زیر محجور محسوب می شوند و نیازمند نماینده قانونی برای اقدامات قانونی خود هستند:
صغیر یا طفل (دختران زیر 9 سال و پسران زیر 15 سال قمری)
غیر رشید یا سفیه، که تصرفاتشان در اموال و حقوق مالی خود عقلانی نیست.
مجنون یا دیوانه، که فاقد توانایی تشخیص نفع و ضرر برای خود است.
تاجر و شرکت های تجاری ورشکسته، که به دلیل عدم داشتن اهلیت قانونی، محجور محسوب شده و باید توسط نماینده قانونی خود اقدام به اقامه دعوا کنند. در غیر این صورت، دادخواست آنها مواجه با ایراد خوانده خواهد شد.
در ستون چهارم فرم دادخواست، خواسته و ارزش مالی آن (بهای خواسته) باید ثبت شود. خواسته به درخواستی اشاره دارد که خواهان از دادگاه می خواهد تا بر اساس آن خوانده را محکوم نماید؛
این درخواست اساس و پایه ای هر دعوای حقوقی است و عمدتاً به دلیل نقض تعهدات توسط یکی از طرفین بروز می یابد. بر اساس قوانین آیین دادرسی مدنی، خواهان در جلسه اول دادرسی می تواند خواسته خود را تغییر دهد، به شرطی که منشأ تغییر از همان منشأ اولیه دعوا باشد یا ارتباط کامل با آن داشته باشد.
خواهان مجاز است در طول دادرسی، خواسته خود را کاهش دهد. بهای خواسته به ارزیابی مالی خواسته به پول رایج کشور اشاره دارد، یعنی خواهان باید پس از بیان خواسته، ارزش ریالی آن را نیز مشخص کند. این ارزش گذاری برای تعیین صلاحیت دادگاه تجدیدنظر و لزوم ابطال تمبر دادرسی ضروری است.
نکته قابل توجه این است که ارزش گذاری ریالی فقط برای دعاوی مالی ضروری است و در دعاوی غیر مالی نیازی به تعیین ارزش ریالی نیست.
تعیین دقیق ارزش ریالی خواسته همچنین اهمیت دارد زیرا دادگاه ها موظف هستند فقط نسبت به خواسته های تصریح شده در برگ دادخواست حکم صادر کنند، و از این جهت اهمیت نگارش دقیق و صریح خواسته آشکار می شود.
در ستون پنجم دادخواست، خواهان باید دلایل و منضمات دادخواست خود را ذکر و ارائه دهد. دلایل، که جمع کلمه دلیل است، به معنای مستندات یا شواهدی است که طرفین دعوا یا دفاع از دعوا به آن ها استناد می کنند تا ادعای خود را ثابت کنند.
هرگاه خواهان ادعایی را در دادگاه مطرح می کند و حقی را از دیگری مطالبه می کند، می تواند در این ستون مستندات و شواهدی را که ادعای خود را تقویت می کند، ثبت کند.
اگر دلایل ارائه شده توسط خواهان مورد قبول دادگاه واقع شوند، دادگاه موظف به صدور حکم مطابق با خواسته خواهان است؛ در غیر این صورت، درخواست خواهان رد خواهد شد.
در مورد منضمات دادخواست، طبق قوانین آیین دادرسی مدنی، خواهان باید کپی های مصدق یا تصاویر اسناد خود را به تعداد خوانده ها و یک نسخه اضافی تهیه کرده و به دادخواست خود پیوست نماید.
این اسناد باید برابر با اصل شده و به عنوان شواهدی برای دعوا ارائه شوند. اگر اسناد در زمان تقدیم دادخواست موجود و مکتوب باشند، ضمیمه شدن آنها به دادخواست الزامی است.
در صورت عدم وجود اسناد مکتوب در زمان اقامه دعوا، ضمیمه نکردن آنها به دادخواست ایرادی نداشته و ضروری نیست.
در متن برگ دادخواست، خواهان نخست باید خطاب خود را به ریاست محترم دادگاه عمومی یا سرپرست محترم مجتمع قضایی مربوطه آغاز کند، با ذکر دقیق مرجع صالح قضایی. این بخش باید با احترام و دقت نوشته شود تا نشان دهنده رعایت ادب و نزاکت باشد.
در ادامه، خواهان باید به شرح دقیق و واضح ادعای خود بپردازد، به گونه ای که مطالب کوتاه، گویا و مستند باشند. این نوشته باید شامل تمام جزئیات لازم و مرتبط با موضوع دعوا باشد تا مفهوم و مقصود خواهان به خوبی به دادگاه منتقل شود.
بسیار مهم است که خواهان تمامی پیوست ها و ضمائم دادخواست خود را شماره گذاری کرده و در شرح ادعای خود به هر پیوست و مدرک مربوطه اشاره نماید. بهتر است برای نوشتن متن شکایت خود از وکیل مجرب کمک بگیرید.
این کار باعث می شود تا دادگاه بتواند به راحتی به مدارک مورد استناد دسترسی پیدا کند و به درک درستی از موقعیت و ادعای خواهان برسد.
این نوع نگارش و دقت در تهیه دادخواست نه تنها به نفع فرآیند قضایی است بلکه شانس خواهان برای اثبات ادعای خود را نیز افزایش می دهد.
