ساز زنبورک، که به آن هارپ یهودی هم گفته می شود یک ساز قدیمی با قدمت سه هزار ساله که پزشکان برای درمان با موسيقی استفاده ميكردند، اغلب به عنوان وسيله بازی کودکان شناخته شده است؛ به تقليد از صدايش ريور ریور مي گويند. باستان شناسان می گویند قدمت این ساز به قرن ۴ میلادی برمی گردد و اگرچه خاستگاه دقیق آن مشخص نیست، اما نخستین نقاشی های به دست آمده از این ساز نشان می دهد که ریشه آن به کشورهایی مثل مغولستان و چین برمی گردد، ساز زنبورک یکی از سازهای تیغه ای از رده خود صداهای دهانی است. این ساز از یک میله یا زبانه قابل انعطاف فلزی یا از جنس خیزران تشکیل شده که به یک قاب متصل است.
زنبورک در بسیاری از فرهنگ های گوناگون حضور دارد و دست کم ۴۰ نام گوناگون در زبانهای مختلف برای آن وجود دارد. ساز زنبورک با جادوباوری و آیین های شمنی ارتباط دارد زیرا صدای لرزشی آن را خلسه آور می دانند.
برخی ریشه زنبورک را از خاورمیانه و اقوام یهودی دانسته و برخی آن را به آسیا شرقی نسبت می دهند . در هر حال ساختمان ساده این ابزار نشان می دهد که می تواند منشا واحد نداشته و توسط اقوام گوناگون به شکل جداگانه ساخته شده باشد .زنبورک با اصول حاکم بر موسیقی کلاسیک و موسیقی مدرن مطابقت ندارد و توانایی اجرای نت های گام های موسیقی مثل مینور و ماژور را ندارد. از این رو در ساز نامیدن یا ننامیدن آن اختلاف نظر وجود دارد .
اجزای ساز زنبورک
مواد سازنده زنبورک از چیزهای ساده ای مثل چوب، فلز، استخوان و به طور کلی چیزهایی که در طبیعت و در دسترس انسان بود ساخته می شود. زنبورک از یک زبانه فلزی یا چوبی تشکیل شده که یک طرف آن به یک بدنه (فرام) گلابی شکل وصل است. این بدنه یک حفره رزونانس را شکل می دهد که نوازنده آن را در دهان خود نگه می دارد و زبانه ساز را فعال می کند. به این صورت که یا با انگشت ها آن را به صدا در می آورد یا به میله ای که در انتهای ساز است ضربه می زند. با زنبورک می توان نت های بین چهار تا ده نت را تولید کرد که از نت های هارمونیک هستند. با زبانه ی زنبورک فقط می توان یک ارتفاع زیر و بم را توید کرد. هر چند در قرن هجدهم نوازندگان ماهر در اروپا از زنبورک هایی با دو زبانه و بیشتر در زیر زیروبمی های متفاوت استفاده می کردند که گام های موسیقی را به طور کامل در بر می گرفت.
جنس زنبورک
اکثر زنبورک های در باز از ز یک میله یا زبانه قابل انعطاف فلزی یا از جنس خیزران ساخته شده است که به یک قاب متصل است.
زنبورک، سازی مهم و جادویی
در تاریخ همواره بین ساز زنبورک و جهان های جادویی و اسرارآمیز ارتباطی تنگاتنگ وجود داشته است. نواختن این ساز در یک دوره در برخی کشورها از جمله روسیه ممنوع بوده است، زیرا به طور مستقیم با آیین شمنیسم مرتبط بود. در این آیین اعتقاد داشتند که با نواختن زنبورک می توان به جهان ارواح رفت. به طور کلی در گذشته، به منظور های مختلفی از این ساز استفاده می شد، اما امروزه آن را یک ساز ملودیک می دانیم که بیشتر کاربردی فولکلور دارد.
بسیاری از افراد نام ساز زنبورک را هم نشنیده انده و پژوهشگران حوزه موسیقی معتقند این ساز به طرز غیرمنصفانه ای به فراموشی سپرده شده است. امروزه در مطالعات دانشگاهی موسیقی در دنیا، دوره های درسی و مسترکلاس های زیادی به منظور شناخت بیشتر ساز زنبورک و انجام پژوهش درباره آن برگزار می شود.
نحوه نواختن با زنبورک
برای نواختن ساز زنبورک، باید قاب آن در میان دندان های جلویی بالا و پایین قرار گرفته و با انگشت سبابه یا شست، زبانة آن به صدا در می آید. فضای خالی دهان و سینوس ها نقش زیادی در تولید صدا، طنین و رَنگ صوتی این ساز دارند و نحوۀ حرکت لب ها و شدت دم و بازدم هم در نوع رنگ و طنین و ارتفاع صدا موثرند. صدای زنبورک را در هر دو حالت دم و بازدم می توان شنید. آنچه در فرهنگ ترکمنی با این ساز اجرا می شود ریتم هایی است که تاخت های گوناگون اسب را تداعی می کند.
ساز زنبورک در فرهنگ های مختلف
ساز زنبورک در بسیاری از فرهنگ های گوناگون حضور دارد و دست کم 40 نام گوناگون در زبانهای مختلف برای آن وجود دارد. ساز زنبورک با جادوباوری و آیین های شمنی ارتباط دارد زیرا صدای لرزشی آن را خلسه آور می دانند.، برخی ریشه زنبورک را از خاورمیانه و اقوام یهودی دانسته و برخی آن را به آسیا شرقی نسبت می دهند . در هر حال ساختمان ساده این ابزار نشان می دهد که می تواند منشا واحد نداشته و توسط اقوام گوناگون به شکل جداگانه ساخته شده باشد . ساز زنبورک با اصول حاکم بر موسیقی کلاسیک و موسیقی مدرن مطابقت ندارد و توانایی اجرای نت های گام های موسیقی مثل مینور و ماژور را ندارد. از این رو در ساز نامیدن یا ننامیدن آن اختلاف نظر وجود دارد و در منابع آکادمیک رشته موسیقی و در کتب سازشناسی به عنوان ساز محسوب نمی گردد.
در ایران نیز محمد حسین بیگل یکی از بهترین زنبورک نوازهای ایران بوده است.
حسن عطائیان و حامد اسلامیه هم از نوازندگان در قید حیات این آلت موسیقی خاص می باشند.
راهنمای خرید ساز کالیمبا
