نرم افزار پرتابل چیست؟

وقتی ما برنامه ای رو دانلود میکنیم، ممکن هست به ما این پیشنهاد داده بشه که نسخه ی پرتابل این برنامه هم وجود داره.اما این برنامه ی پرتابل چی هست؟چه تفاوتی با برنامه هایی داره که ما دقایقی رو صرف نصب اونها بر روی سیستممون میکنیم؟برنامه ی پرتابل (Portable) برنامه ای هست که به راحتی و بدون اینکه شما چیزی بر روی سیستمتون نصب کنید اجرا میشه.مثل چی؟ مثل یه چراغ قوه که شما اونو هر جا میتونید روشن کنید و به ابزار خاصی نیاز ندارید.

اما برنامه های نصبی، برنامه هایی هستند که نیاز به مقدمه چینی یا همون Set-up یا setup دارند، که اینکار بسته به نوع برنامه ممکن زمان زیاد و یا کمی رو از شما بگیره، ولی به هر حال نیاز به یکسری مقدمات داره که باید اونها رو برای اجرای برنامه آماده کنیم.مثل یک لامپ رشته ای که برای روشن کردنش ما نیاز به برق، سرپیچ و... داریم تا بتونیم از روشنایی لامپ بهره ببریم.

در زیر به برخی تفاوت های برنامه های Portable و Installable می پردازیم:

• تمام فایل های مورد نیاز برای اجرای برنامه ی پرتابل در همون فولدری نگهداری میشه که فایل exe و یا اجرایی برنامه هست اما در برنامه های نصبی، فایلهای برنامه در جاها و فولدر های مختلفی ذخیره میشند مثل فولدر Program Files و یا AppDataو...
• برنامه های پرتابل تغییراتی در Registry ویندوز شما ایجاد نمی کنند اما برای برنامه های نصبی به این صورت نیست و حتی وقتی شما برنامه ای Uninstall میکنید، تغییراتی که رجیستری ایجاد شده کماکان باقی میمونه.
• شما میتونید برنامه ی پرتابل رو به هر درایو و یا حتی هارد اکسترنالتون انتقال بدید و همچنان ازش بدون مشکل استفاده کنید اما برای برنامه های نصبی شما برای تغییر مکان برنامه، باید برنامه رو پاک و در درایو دیگه نصب کنید.
• برنامه های پرتابل تنظیمات و شخصی سازی شما رو به خاطر نمیسپره ولی در عوض مزیتی که برنامه های نصبی دارند این هست که شما میتونید اونها رو کاملا شخصی سازی کنید.برنامه ی Photoshop میتونه مثال خوبی از این قضیه باشه.
• برنامه های پرتابل قابل اجرا از روی فلش مموری و یا هارد اکسترنال شما هستند و نیازی به کپی اونها بر روی هاردتون نیست اما برنامه های نصبی روی هارد اکسترنال شما نصب نمیشند و چون برخی فایلها باید بر روی درایو ویندوز شما نصب بشند، حتما باید روی هار شما قرار بگیرند.
• برنامه های پرتابل به دلیل اینکه در رجیستری شما تغییری ایجاد نمی کنند، به همین دلیل شانس کمتری برای آسیب رسوندن به سیستم شما و همچنین فایل های سیستمی شما دارند، در عوض برنامه های نصبی به دلیل تغییر در رجیستری، میتونند آسیب رسان تر از برنامه های پرتابل باشند.

با همه ی این تفاسیر شما ممکن هست که فکر کنید برنامه های پرتابل بهتر هستند اما این رو هم باید بدونید که برنامه های نصبی چون از برنامه های دیگه برای اجرا شدن کمک میگیرن، بسیر کامل تر هستند و اختیار عمل بیشتری رو در اختیار شما قرار میدند.به طور مثال ورژن پرتابل برنامه ی Photoshop با نام Photoshop Lite در دسترس شما قرار میگیره و ویژگیهای برنامه ی کاملی که شما روی سیستمتون نصب میکنید رو نداره.

شیوه نصب برنامه های معمولی چگونه است؟

برای این که بفهمیم مفهوم یک اپلیکیشن پرتابل چیست، بهتر است ابتدا نگاهی به شیوه نصب شدن اپلیکیشن های سنتی روی ویندوز بپردازیم. زمانی که یک اپلیکیشن را در ویندوز نصب می کنیم، فایل های نصبی در مکان های متفاوتی روی سیستم قرار می گیرند. اغلب فایل های یک اپلیکیشن معمولاً در یک پوشه منفرد جایی درون پوشه C:\Program Files قرار می گیرند. فایل هایی که شامل تنظیماتی باشند که روی همه کاربران سیستم تأثیر می گذارند، معمولاً در پوشه ProgramData. قرار می گیرند.

تنظیماتی که برای هر حساب کاربری متفاوت هستند، در فایل هایی که در پوشه پنهان AppData درون پوشه خاص هر کاربر قرار دارد، ذخیره می شوند. اغلب اپلیکیشن ها مدخل هایی در رجیستری ویندوز ایجاد می کنند که شامل تنظیمات پیکربندی مختلف برنامه می شود. بسیاری از اپلیکیشن ها نیز از مزیت کتابخانه های کد مشترک استفاده می کنند که از قبل روی سیستم نصب شده اند و برای مثال شامل کتابخانه های .NET framework و Visual C++ Redistributables می شود.

این جاسازی کارکردها برخی مزیت های واضح دارد. به این ترتیب اپلیکیشن های مختلف می توانند اطلاعات موجود در مدخل های رجیستری یا کتابخانه های کد مشترک را با هم به اشتراک بگذارند و از تکرار غیر ضروری موارد مختلف جلوگیری نمایند. ذخیره سازی تنظیمات خاص کاربر در یک مکان و تنظیمات عمومی سیستمی در جای دیگر به این معنی است که اپلیکیشن ها می توانند از بسیاری از مزیت های مختلف ویندوز که برای سیستم چندکاربره طراحی شده است بهره بگیرند. نخستین مزیت این است که هر کاربر وقتی یک اپلیکیشن را باز می کند، می تواند شاهد بارگذاری تنظیمات خاص خود باشد، چون هر کاربر با اطلاعات حساب کاربری خاص خود در ویندوز لاگین کرده است. قابلیت هایی از قبیل مجوز های فایل و اشتراک بر همین مبنا ساخته شده اند. همچنین این که همه تنظیمات یک برنامه در مکان های مشخصی ذخیره شده باشد، موجب می شود که پشتیبان گیری از سیستم، به روش مطمئن تری اجرا شود.

نرم افزار پرتابل چیست و چرا باید از آن استفاده کنیم؟

اپلیکیشن پرتابل به بیان ساده به اپلیکیشنی گفته می شود که از یک «نصاب» (installer) استفاده نمی کند. به این ترتیب همه فایل های مورد نیاز برای اجرای اپلیکیشن در یک پوشه منفرد قرار می گیرند که می توانید آن را هر جایی در سیستم قرار دهید. اگر این پوشه جابجا شود، اپلیکیشن همچنان مطابق قبل عمل خواهد کرد. به این ترتیب به جای نصب کردن یک اپلیکیشن، معمولاً آن را به شکل یک فایل ZIP دانلود می کنیم، این فایل را در یک پوشه از حالت فشرده خارج می کنیم و فایل اجرایی درون پوشه را اجرا می نماییم. اگر اپلیکیشن امکان ذخیره کردن تنظیمات را نیز بدهد، این تنظیمات در فایل هایی درون همان پوشه خود برنامه ضبط خواهند شد.

چگونه برنامه های پرتابل را اجرا کنیم؟

مهم ترین مزیت استفاده از اپلیکیشن های پرتابل کاملاً بدیهی است؛ این اپلیکیشن ها پرتابل یعنی قابل جابجایی هستند. برای مثال می توانید آن ها را روی یک فلش یو اس بی بریزید و با خود حمل کرده و روی رایانه های مختلف اجرا کنید. این اپلیکیشن ها هیچ ردپایی از خود روی سیستمی که اجرا شده اند برجا نمی گذارند. در این حالت، هر چیزی در ارتباط با اپلیکیشن از جمله تنظیمات ذخیره شده، دقیقاً داخل خود پوشه برنامه درون فلش یو اس بی ذخیره خواهد شد. این روش اجرای اپلیکیشن ها بسیار شبیه به روش اجرای برنامه ها در سیستم عامل MS-DOS و Windows 3.1 است.

اپلیکیشن های پرتابل حتی در مواردی که بر روی رایانه های مختلفی کار می کنید، نیز مفید واقع می شوند. این اپلیکیشن ها ردپای اندکی از خود بر روی سیستم بر جا می گذارند. همچنین غالباً سبک تر از مشابه های نصبی خود هستند، چون روی سیستم نصب نمی شوند و امکان همگام سازی این اپلیکیشن های پرتابل همراه با تنظیماتشان با یک رایانه دیگر از طریق یک واسطه مانند دراپ باکس وجود دارد. به علاوه در صورتی که قصد دارید تنها یک بار از یک اپلیکیشن استفاده کنید، این روش برای شما کارآمد خواهد بود.

بدیهی است همواره برخی اپلیکیشن ها وجود دارند که باید حتماً نصب شوند. این موارد یا برنامه هایی هستند که برای اجرا به صورت پرتابل بیش از حد بزرگ و پیچیده هستند و یا نیاز دارند که از قابلیت های چندکاربره بودن و یا امنیتی ویندوز بهره بگیرند. اما غالب اپلیکیشن ها به هر دو صورت پرتابل و نصبی قابل استفاده هستند، یعنی می توانید بین یک نسخه نصبی و یا ZIP که می توان دانلود کرد، انتخاب کنید.

معایب اپلیکیشن های پرتابل چیست؟

البته استفاده از برنامه های پرتابل برخی معایب نیز دارد. برای مثال قابلیت کنترل حساب کاربری (UAC) در ویندوز در مورد اپلیکیشن های پرتابل چنان که در خصوص برنامه ای نصبی اجرا می شود، عمل نمی کند و از این رو این نوع برنامه ها بیشتر باید مربوط به فرایندهای غیر مدیریتی باشند. البته این نکته را می توان هم یک مزیت و هم یک عیب برشمرد. جنبه مثبت ماجرا این است که اگر به یک اپلیکیشن پرتابل نیاز داشته باشید، می توانید در هر شرایطی حتی اگر روی شبکه متفاوتی مانند محل کار باشید و نتوانید یک اپلیکیشن معمول را نصب کنید، همچنان آن ها را مورد استفاده قرار دهید. اما عیب این حالت آن است که دپارتمان IT و پروتکل های امنیتی که تعیین کرده اند، از کار می افتند.

عیب دیگر اپلیکیشن های پرتابل آن است که عموماً با ذهنیت چندکاربره بودن ساخته نمی شوند. البته این موضوع شاید مشکل چندانی محسوب نشود، چون کسی که از برنامه های پرتابل استفاده می کند، به طور معمول یک درایو پرتابل هم دارد که با خود حمل می کند و اپلیکیشن های پرتابل را داخل آن ذخیره کرده است. اما اگر چند کاربر نیاز به اجرای یک چنین اپلیکیشنی داشته باشند، یا باید از تنظیمات مشترک استفاده کنند و یا چند کپی از پوشه اپلیکیشن برای هر کدام ساخته شود.

در نهایت باید اشاره کنیم که اگر اپلیکیشن های پرتابل را از یک درایو USB اجرا می کنید، باید توجه مضاعفی به قطع صحیح اتصال درایو از رایانه قبل از بیرون کشیدن آن داشته باشید. در غیر این صورت ممکن است اپلیکیشن از کار بیفتد و یا تنظیمات آن به درستی ذخیره نشود. همچنین در صورتی که روی رایانه ای کار می کنید که در زمان ورود به حالت Sleep یا Hibernate درایو USB را به درستی مدیریت نمی کنند، ممکن است با مشکل مواجه شوید. البته این مشکل در رایانه های مدرن نسبت به رایانه های قدیمی کمتر به چشم می آید؛ اما در هر صورت امروزه نیز برخی رایانه ها هستند که پورت های USB را به درستی مدیریت نمی کنند. در مجموع باید گفت که مزایای اپلیکیشن های پرتابل بر معایب آن ها می چربد و این موضوع به طور خاص در مورد افرادی که به طور مرتب روی رایانه های مختلف کار می کنند بیشتر مشهود است.

اپلیکیشن های پرتابل چه انواعی دارند؟

اگر فکر می کنید همه انوع نرم افزار پرتابل غالباً شامل برنامه های سیستمی هستند که افراد فنی با خود جابجا می کنند، شاید از این که متوجه شوید انواع بسیار متفاوتی از نرم افزار پرتابل وجود دارند، شگفت زده شوید. بدیهی است که محبوب ترین نوع این اپلیکیشن ها، برنامه های کوچک سیستمی هستند، اما تقریباً برای هر نوع نیازی که کاربر داشته باشد، می تواند چنین برنامه هایی را پیدا کند، از جمله می توان به برنامه های ارتقای بهره وری، ارتباطی، گرافیکی، تماشای تصاویر و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.

علاوه بر همه این اپلیکیشن های مستقل، امکان دانلود مجموعه اپلیکیشن هایی نیز وجود دارد که می توان روی درایو USB نصب کرد. این مجموعه های نرم افزاری غالباً دارای یک لانچر شبیه به منوی استارت هستند که امکان دسترسی به اپلیکیشن ها را فراهم می سازد و حتی برخی از آن ها امکان هماهنگ سازی تنظیمات اپلیکیشن ها را نیز فراهم می آورند. بسیاری از این مجموعه ها صدها نرم افزار پرتابل رایگان را عرضه می کنند که به کاربر امکان می دهد تا یک فضای کاری پرتابل کامل برای خود ایجاد کند. برخی از نمونه های این مجموعه های نرم افزاری محبوب شامل PortableApps، CodySafe و LiberKey هستند، که با جستجوی هر یک می توانید به راحتی آن ها را پیدا و دانلود کرده و مورد استفاده قرار دهید.

آیا می توان اپلیکیشن های معمولی را به نسخه پرتابل تبدیل کرد؟

غالب انواع نرم افزار های معمولی امکان تبدیل شدن به نرم افزار پرتابل را دارند، اما گاهی اوقات پیچیده است و ممکن است به کمی کار نیاز داشته باشد. اگر اپلیکیشن بسیار ساده باشد، برای نمونه یک ابزار کاربردی کوچک باشد که معمولاً نیازی هم به نصب ندارد، در اغلب موارد امکان استخراج فایل های اپلیکیشن از Installer و تبدیل آن ها به نسخه پرتابل اپلیکیشن وجود دارد. البته این روش همیشه تضمین شده نیست، اما ارزش بررسی کردن را دارد.

گزینه دیگر برای ساختن یک نرم افزار پرتابل از اپلیکیشن نصبی، مجازی سازی اپلیکیشن است. این کار معمولاً نیازمند تنظیمات پیچیده تری است، اما در نهایت یک ماشین مجازی پرتابل ایجاد می کند که می تواند سیستم عامل لازم و اپلیکیشن یا اپلیکیشن های مورد نیاز را اجرا کند. در ادامه این ماشین مجازی را روی یک دیسک پرتابل نصب می کنیم. محبوب ترین ابزار به این منظور Portable VirtualBox (+) است که یک ماشین مجازی رایگان است و می تواند روی غالب سیستم های عامل دسکتاپ اجرا شود. Portable VirtualBox یک لایه پوششی برای VirtualBox است که آن را به یک اپلیکیشن پرتابل تبدیل می کند که می تواند روی هر فلش یو اس بی و یا هارددیسک اکسترنال نصب شود.

یک گزینه محبوب دیگر مجازی سازی، Cameyo (+) نام دارد. در این گزینه به جای اجرای یک ماشین مجازی از روی درایو پرتابل، یک ماشین مجازی را روی سیستم دسکتاپ ایجاد می شود. سپس Cameyo یک فایل اجرایی منفرد ایجاد می کند که می تواند روی درایو پرتابل کشیده و رها شود و هر جایی که لازم است اجرا گردد. Cameyo برای کاربردهای خانگی و شرکت های کوچک، رایگان است.

نسخه پرتابل بهتر است یا نصبی؟

از هر روشی که از نرم افزار پرتابل استفاده می کنید، در هر صورت امتحان کردن نسخه های پرتابل اپلیکیشن ها همیشه ارزش صرف وقت را دارد. چون همیشه این حس آزادی را تجربه می کنید که مطمئن هستید با استفاده از درایو یو اس بی که به حلقه کلیدهایتان وصل کرده اید، می توانید همه برنامه هایی که به طور روزمره نیاز دارید را پشت هر سیستمی که باشید، اجرا کنید.

تفاوت برنامه های پرتابل و نصبی در چیست؟