آشنایی با بقعه امامزاده قاسم شمیران؛ تکه ای از بهشت

بقعه امامزاده قاسم مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان شمیرانات، در مجاورت کوهستان شمیران واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۰۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.امام زاده قاسم همچنین منطقه ای است در شمال تجریش که در دامنه رشته کوه البرز و در ارتفاع ۱۷۰۰ متری قرار دارد.

معماری بقعه امامزاده قاسم

امام زاده قاسم در شهر تهران و در شمال منطقه شمیران و در روستای قدیمی «دژ علیا» واقع است. بنای اصلی امام زاده برجی هشت ضلعی است که هر ضلع آن از داخل ۲/۲۵ متر عرض دارد و از آجر ساخته شده است.و این بقعه امروزه دارای صحن، ایوان، رواق و گنبد کاشیکاری است. اصل بنای بقعه را از قرن هفتم هجری دانسته اند. در زمان شاه تهماسب صفوی صندوقی با تاریخ ۹۶۳ هـ. ق بر روی مرقد نهاده شد.

ساختمان اصلی بقعه در زمان فتحعلی شاه قاجار توسعه یافت و ایوان بزرگ فعلی در طرف قبله بنا شد. بیرون بقعه و در گوشه جنوب غربی بنای قدیم، هنوز طاق نماها و رومی های عهد صفویه مشهود است. گنبد بیرونی بنا پیازی شکل است و ساقه آن با پوششی از کاشی خشتی با نقوش هندسی و خطوط کوفی بنایی تزیین شده است. صندوق امام زاده در سال ۹۶۳ هـ. ق در سی و سومین سال پادشاهی شاه تهماسب صفوی روی مرقد نصب شد.

تاریخچه بقعه امامزاده قاسم

مورخین اولین بقعه آبرومند که بر مزار این امام زاده ساخته شده را به عضدالدوله دیلمی در سال ۳۷۰ هجری قمری نسبت می دهند. بعدها این بقعه گسترش پیدا می کند. در زمان شاه طهماسب اول صفوی ایوانی در مشرق بقعه اضافه می شود و یک صندوق چوبی روی قبر امام زاده قرار می گیرد و گویا زیر صندوق فعلی قرار دارد.

در زمان فتحعلی شاه قاجار این بقعه توسعه پیدا کرد و ایوانی رو به جنوب ساخته شد و ایوان شرقی تبدیل به رواق حرم شد. سپس گنبد کاشی کاری شده ای نیز بر فراز بارگاه احداث کردند و مرمت هایی نیز به دستور ناصرالدین شاه قاجار انجام گرفت.طبق معتبرترین نظرات این امام زاده، قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی می باشد که دختر او به نام خدیجه به همسری عبدالعظیم حسنی در می آید. این امام زاده که مانند بسیاری دیگر از سادات و علویان تحت تعقیب مأموران بنی امیه و بنی عباس قرار داشته است، به سمت کوه های البرز که مکان امن مناسبی بود عزیمت می کنند و پس از وفات یا شهادت، در منطقه بالادژ (که بعدها به نام وی، امامزاده قاسم نامیده شد) مدفون می شود.

امامزاده قاسم کیست؟

اطلاعات دقیقی درباره امامزاده قاسم و زندگی ایشان در دسترس نیست. در میان مردم محلی داستان ها و افسانه های زیادی درباره این سید بزرگوار و صاحب این آرامگاه رواج دارد. مستندترین و قابل اعتمادترین نظر درباره نسب ایشان را آیت الله نجفی مرعشی نوشته اند. طبق این نظر، ایشان قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی از نوادگان امام دوم شیعیان بوده اند که در قرن سوم هجری، مانند بسیاری دیگر از سادات و علویان، از شر خلفای عباسی به ایران و ارتفاعات البرز پناه آورده بودند و پس از شهادت یا وفات، در این منطقه به خاک سپرده می شوند. خدیجه، دختر ایشان همسر شاه عبدالعظیم حسنی بوده است.

اگر از محلی ها بخواهید که درباره امامزاده قاسم شمیران برایتان بگویند روایات متعددی می شنوید. برخی این زیارتگاه را متعلق به قاسم، پسر امام حسن، که در ماجرای کربلا به شهادت رسید، می دانند. می گویند که سر حضرت قاسم را برای عبرت مردم به ایران و شهرری آوردند و با سر شروع به چوگان بازی کردند. پیرزنی شمیرانی طاقت نیاورد، واسطه شد و سر را باز پس گرفت و بالاخره سر را یکی از نوادگان عمار یاسر که در منطقه رودبار قصران زندگی می کرد در این منطقه به خاک سپرد. یکی دیگر از این قصه ها روایت می کند که پیرزن، به ازای کیسه ای زر، سر را برای شبی به امانت گرفت و آن را شبانه در خانه خود دفن کرد. فردای آن روز زن را یافتند و در خانه کشتند اما نتوانستند سر را بیابند. تا اینکه امامزاده قاسم که نوه برادر حضرت قاسم است، به زیارت سر عموی خود در این منطقه آمد و همین جا به دست ماموران حکومت به شهادت رسید. حالا امامزاده قاسم هم مدفن سر حضرت قاسم است و هم آرامگاه امامزاده قاسم.

مراسم مذهبی امامزاده قاسم

یکی از دلایل محبوبیت این مکان، مراسم مذهبی و اجرای سنت های مذهبی خاص شمیرانی در این امامزاده است. مردم از سراسر تهران، ایران و یا حتی کشورهای مسلمان نشین برای شرکت در مراسم باشکوه عزاداری و همچنین اعیاد به امامزاده قاسم شمیران می آیند. کسانی که در این مراسم شرکت می کنند همیشه از حال و هوا و لذت معنوی خاص این مراسم می گویند. عزاداری محرم، اعیاد فطر و غدیر در امامزاده قاسم جای سوزن انداختن نیست.

امکانات امامزاده قاسم

بنای امامزده قاسم شمیران دو شبستان مردانه و زنانه دارد. هرکدام از این شبستان ها امکانات خوبی همچون زائرسرا دارند که زوار و مسافران می توانند در آن ها اقامت کنند. پارکینگ با ظرفیت ۶۰ خوردو از دیگر امکانات این امامزاده است. با توجه به شلوغی امامزاده درمراسم های مذهبی و ایام محرم، این پارکینگ پاسخگوی حضور پرتعداد زوار نیست و باید خودروی خود را در کوچه های اطراف پارک کنند. دسترسی به حمل و نقل عمومی همچون مترو و پایانه اتوبوس رانی و تاکسی رانی شرایط را برای رفت وآمد به این امامزاده تسهیل کرده اند.

دیدنی های اطراف بقعه امامزاده قاسم

به طور کلی مجاورت با دربند، گلابدره، پارک جمشیدیه و محله جماران این منطقه را به یکی از بهترین محله های تهران از نظر طبیعت گردی تبدیل کرده است. با این وجود نبود امکانات مناسب حمل و نقل عمومی در شمال محله امامزاده قاسم، کمبود فضای سبز کاربردی، تراکم جمعیت و مشکل پارک خودرو از نقاط ضعف منطقه به شمار می روند.

• میدان امامزاده قاسم: میدان امامزاده قاسم مهم ترین میدان این محله است. این میدان در شمال غرب محله و نزدیک خیابان گلابدره قرار دارد. شهرت میدان امامزاده به دلیل قرار گرفتن در بافت تاریخی منطقه است. مکان های شاخصی از جمله بارگاه امامزاده قاسم، گورستان ظهیرالدوله، مسجد حر، مسجد امام جعفر صادق، سرای محله، بازار میوه و تره بار حول این میدان قرار دارند.
• آرامستان ظهیرالدوله: آرامستان پلکانی ظهیرالدوله از گورستان های قدیمی تهران و اماکن شاخص محله امامزاده قاسم است. این مکان تا قبل از دفن علی ظهیرالدوله و انجمن اخوت، با نامی دیگر، محل دفن اموات محله های اطراف امامزاده و گلابدره بود. امروزه قبور خانوادگی افراد سرشناس، شخصیت ها و هنرمندان دوره قاجار و پهلوی در آن به چشم می خورد.
• مسجد جامع امامزاده قاسم: مسجد جامع مهم و تاریخی محله امامزاده قاسم به همت مرحوم آیت الله سیدحسین رسولی محلاتی بنا و توسط ایت الله سید هاشم رسولی محلاتی تخریب و نوسازی شد. این مسجد محل تجمع و هم فکری اهالی محله به شمار می رود.
• چشمه آبک: سال ها پیش در محله امامزاده قاسم چشمه ای وجود داشت که بخش مهمی از آب شرب مورد نیاز اهالی از آن تامین می شد. زوار نیز از آب این چشمه استفاده می کردند. به مرور برای ذخیره آب و استفاده راحت تر از آن، چشمه به مخزن تبدیل و اطراف آن بوستانی احداث شد. این چشمه در جنوب کوه تخت جیران، شرق گلابدره، شمال امامزاده قاسم و پارک سبلان قرار دارد.
• حمام امامزاده قاسم: در محله امامزاده قاسم حمامی ۱۰۰ ساله از دوران قاجار به یادگار مانده است که به دلیل داشتن طاق های گنبدی شکل و سبک معماری خاص، سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. مالکیت این حمام به عهده سازمان اوقاف است.

بهترین زمان بازدید از امامزاده قاسم

امامزاده قاسم یک مکان مذهبی در شمال تهران به شمار می رود. این مکان ییلاقی در هر فصلی از سال زیبایی های بسیاری دارد و امروزه دسترسی به آن آسان است. درب این امامزاده از ساعت ۶ صبح به روی زوار باز می شود و با روی باز پذیرای مسافران است. اگر می خواهید چند ساعتی از روزتان را در قلب تهران به نفس کشیدن در فضایی معنوی و دل انگیز بگذرانید و حسابی قلبتان را از کدورت ها پاک کنید، امامزاده قاسم شمیران همین بغل گوشتان است. با مترو می توانید خود را به میدان تجریش برسانید و از آنجا با تاکسی به امامزاده قاسم بروید.

آشنایی با حرم مطهر امامزاده صالح (ع)