آیا میتوان جهیزیه دختر را در زمان طلاق پس گرفت؟ 

مسلما برای شروع یک زندگی جدید اسباب و لوازمی را باید تهیه کرد که ضروری بودن و کارایی بیشتر، شرط منطقی و عقلانی در انتخاب آن وسایل است. همچنین گفتنی است که منطقا و قانونا نیز مسئولیت تهیه آن وسایل باید بر عهده همان افرادی باشد که از آن نفع می برند که در اینجا همان عروس و داماد هستند. اما بدان جهت که در شریعت مقدس اسلام مسئولیت اقتصادی خانواده و مدیریت نهایی آن با مرد است، شرعا زنان از قبول مسئولیت تامین جهیزیه معاف هستند.

جهیزیه چیست؟

جهیزیه مجموعه اموال منقولی است برای استعمال یا تزئین زندگی مشترک که از سوی زن به منزل شوهر آورده می شود. آوردن جهیزیه در بیشتر مناطق ایران رسم کهنی است که عرف هر منطقه، شهر یا قوم نقش به سزایی در شناخت آن دارد. در قانون مدنی ایران اشاره ای به جهیزیه نشده است بدین دلیل که زن تکلیف قانونی و شرعی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد و تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک بر عهده شوهر است. اما به لحاظ این که آوردن جهیزیه به منزل مشترک در کشورمان امری شایع است و اختلافات ناشی از آن و همچنین اثاثیه منزل به یکی از دعاوی مهم در دادگاه خانواده محسوب می شود ناگزیر می باید به تحلیل حقوقی آن پرداخت.

قانون استرداد جهیزیه:

به موجب ماده 1107 قانون مدنی ، تهیه وسایل زندگی جزء نفقه می باشد که بر عهده شوهر است . بنابراین، اگر زن وسایلی را با خود به منزل شوهر میبرد ، از باب تعاون و همکاری است . بنابراین ، کماکان مالک وسایل مذکور بوده و میتواند هر نوع تصرفی در آن داشته باشد و یا هر زمان که بخواهد اقدام به پس گرفتن جهیزیه یا استرداد جهیزیه نماید . در قانون استرداد جهیزیه و شیوه آن مورد پیش بینی قرار نگرفته است . اما به این دلیل که زن مالک جهیزیه خود است ، هر زمان می تواند اقدام به استرداد جهیزیه کند .

استرداد جهیزیه:

فهرست اقلام جهیزیه یا همان سیاهه از دیرباز در کشورمان رایج بوده و نمونه های خطی قدیمی به کرات دیده شده است. بهتر است اگر قرار بر نوشتن سیاهه است فهرستی کامل از جهیزیه با جزئیات آن تهیه و پس از استقرار در خانه شوهر از مرد امضا گرفته شود که این اقلام به منزل وی آورده شده است. جزئیات اقلام به ویژه وسایل گران باید نوشته شود مثلا یخچال از چه کارخانه ای است و چه مشخصاتی دارد یا فرش ماشینی است یا دست باف و با چه مشخصاتی. البته لزومی به امضای شاهد ذیل سیاهه نیست اگر چه بودن امضای شهود امین خالی از فایده نیست.

استرداد جهیزیه یا بردن جهیزیه آسان است و معمولا مشکلی در این خصوص وجود ندارد. زن می تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف برای استرداد جهیزیه به استناد سیاهه دادخواست تقدیم کند. نکته حائز اهمیت این است که اگر هنگام استرداد ثابت شود که چند وسیله توسط مرد خریده شده، زن دیگر نمی تواند آن ها را جزو فهرست جهیزیه مسترد کند. نکته دوم که دارای اهمیت است این که در بعضی سیاهه ها مشاهده شده است طلا های عروس را با قید گرم به عنوان بخشی از جهیزیه گنجانده اند. همان طور که می دانید جهیزیه اموال و وسایلی است که در زندگی مشترک استفاده می شود بنابراین طلا های زوجه متعلق به او و در تصرف اوست و عرفا جزو جهیزیه محسوب نمی شود. باید توجه داشت که اگر هم زوجه طلا ها را با خود به منزل شوهر آورده باشد در تصرف خود او بوده است، زیرا در مجالس و مهمانی های روزمره استفاده می کرده است مگر این که مدعی باشد در طول زندگی زوج آن ها را برداشته است که از مقوله استرداد جهیزیه خارج است.

برخورد قانون با مرد بی اعتنا به جهیزیه:

جهیزیه به عنوان «امانت» در اختیار مرد قرار می گیرد. اگر مرد در استفاده از این وسایل روزی جو زده شود و به آنها آسیب رسانده و آنها را بشکند، همسر وی می تواند با مراجعه به دادسرا و طرح شکایت، از همسر خود شکایت کیفری کند. البته اگر از بین رفتن جهیزیه غیر عمدی باشد، دردسری متوجه مرد نیست. ممکن است کل وسایل برقی زن در اثر نوسان برق بسوزد. در چنین حالتی مرد موظف است برای ادامه زندگی وسایلی متناسب با شأن زن تهیه کرده و در خانه او قرار دهد اما اگر مثلا مردی عمدا کاری انجام دهد که برق دچار نوسان شده و وسایل الکترونیکی زن بسوزد، قانونا مجرم است.

تعقیب شوهر به جرم خیانت در امانت :

در شرایطی میتوان این جرم را بر زوج وارد کرد که زوجین طلاق گرفته اند یا در شرایطی جدا از یکدیگر زندگی می کنند یا به هر طریقی زوجه، زوج را ممنوع از تصاحب، تلف و استعمال کرده و زوجه جهیزیه را تحویل نگرفته و به زوج اخطار می کند که جهیزیه او را پس دهد. حال به وسیله اظهارنامه یا دادخواست استرداد جهیزیه یا به صورت شفاهی یا ضمنی یا هر طریق دیگری که در دادگاه ثابت شود.از زمان آگاهی زوج از خواست و اراده زوجه، شرط استرداد باید از سوی زوج انجام شود و از این زمان زوج امین اموال زوجه محسوب می شود و تعدی و تفریط در اینجا مصداق پیدا می کند.در اینجا زوجه به عنوان شاکی باید اثبات کند که از زمانی که به زوج اطلاع داده است، مال در دست زوج امانت بوده و وی در حفظ یا نگهداری این اموال تعدی یا تفریط کرده یا آنکه با اقداماتی مثل استعمال، تصاحب، تلف و مفقود کردن آن، موجب ضرر مالک یا زوجه شده و اقدام او در این خصوص با سوء نیت همراه بوده که احراز این سوء نیت نیز با دادگاه است.

رسیدگی به دعوی استرداد جهیزیه:

در دعاوی مربوط به ازدواج و طلاق، خواهان باید در دادگاه محل اقامت خوانده یا در دادگاه محل وقوع عقد نکاح به طرح دعوا بپردازد. پس از تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به طرفین، دادگاه موظف به رسیدگی است. دعوای استرداد جهیزیه هم از این امر مستثنی نیست. در صورت حاضر نشدن شوهر رأی صادره به صورت غیابی صادر می شود که تا ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل واخواهی توسط او خواهد بود. پس از طی ۲۰ روز در صورت اقدام نکردن زوج به واخواهی یک مدت ۲۰ روزه بعدی برای طرفین در نظر گرفته شده است که نسبت به حکم مرد و طرف دعوا تقاضای تجدید نظر کنند. این تجدید نظر باید در دادگاه تجدید نظر استان انجام پذیرد، در صورت عدم تجدید نظر خواهی یا قطعیت حکم، مطابق ماده ۱ قانون اجرای احکام مدنی زوجه می تواند اقدام به تقاضای صدور اجرائیه و ابلاغ آن به شوهر نماید تا زمانی که زوجه درخواست صدور اجرائیه نکند هیچ اقدام قانونی نسبت به صدور اجرائیه انجام نمی شود.

جهیزیه به ارث می رسد؟

مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می ماند به میزان سهم الارث به ورثه تعلق می گیرد. جهیزیه نیز به چنین سرنوشتی دچار می شود. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک چهارم اموال به مرد به ارث می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می شود.