پوشش بانوان در ایران باستان چگونه بود؟/ از چادر و چاقچور تا جوراب ماهوت ناصری
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز به نقل از همشهری آنلاین، به گفته«مریم معانی» پژوهشگر، باستان‌شناس و استاد دانشگاه بانوان تهرانی تا قبل از حکومت ناصرالدین شاه لباس متحدالشکل و یکدست نداشتند.براساس نقوشی که در مهرها و حکاکی‌های سنگی از زنان در دوره ایلام کشف شده در فرهنگ ایران‌باستان، در لباس زنان سَر با سربند و سرپوشی از جنس حریر یا ابریشم پوشیده می‌شد و این نشانه بزرگی و وجهه بلندمرتبه اجتماعی آنها محسوب می‌شد.
در نگاره‌های موجود از ملکه‌های عصرساسانی یا ایزدبانوان آن دوره، روی سرشان سربند یا سرپوشی از پارچه حریر قرار دارد که اغلب تا پشت کمر می‌آمد که روی آن حریر، تاج یا نیم‌تاج می‌گذاشتند. این نقوش به خانواده‌های حکام و متمولان یا طبقات ممتاز جامعه تعلق داشت، اما برای مردم عادی، به این شکل زینت نداشت. معانی درباره نحوه پوشش بانوان تهران قدیم می‌گوید: «در دوره‌های قبل از حکومت زندیه و قاجار، زنان زیاد در اجتماع و محافل ظاهر نمی‌شدند و پشت درهای بسته و در پستوها بودند، به همین خاطر پوشش زنان چندان تغییری نکرد و فقط بخش‌های دیگری به لباس آنها اضافه شد. لباس زنان تهران از زمان زندیه تا قاجاریه تقریبا یکسان بود و شامل بخش های مختلفی می شد. جنس مورد استفاده در پیراهن زنان آن دوره ململ سفید بود. «آرخالق» قسمت دیگری از لباس‌های سنتی مردان و زنان ایرانی و به معنای «پشت‌انداز» بود. آرخالق‌ها ممکن بود تا روی کمر یا حتی تا بلندتر هم باشد و برای پوشاندن بالاتنه، کاربرد داشت و زیرجامه‌ای که تا پشت قدم‌هایشان را می‌گرفت و ماکسی بود. همچنین در زمستان هم پوششی به نام «گنجه‌ای» برای حفظ سرما، روی دیگر لباس‌ها می‌پوشیدند. البته بعد از حمله اعراب به ایران و سقوط پادشاهی ساسانی، حجاب دستخوش تغییراتی شد و از این زمان به بعد، برای پوشاندن مو، از چارقد، روبنده سفید و چادر مشکلی استفاده می‌شد.»
لباس فرنگی، نتایج سفرهای ناصری
سرپوش زنان از چهار قد توری به صورت چهارگوش دوخته می شد که آن را به صورت مثلث تا کرده و روی سر می انداختند. زاویه قائم سرپوش باید در پشت سر قرار می گرفت و دو گوشه آن روی سینه را می پوشاند و از قسمت وسط که به زیر گلو می‌رسد آن را به وسیله سنجاق یا گره زدن محکم می‌کردند. معانی می‌گوید: «در دوره قاجار زنان برای پوشش تمام چهره از روبندی به رنگ سفید استفاده می‌کردند که گاهی این پوشش آن قدر بلند بود که علاوه بر چهره تا بالای زانو را می‌پوشاند. زنان دامن پرچینی به نام شلیته به تن داشتند و با گذشت زمان دامن‌شلواری‌هایی به نام تنبان هم به لباس بانوان اضافه شد. تنبان تفاوت زیادی با شلیته نداشت و فقط دوختش کمی متفاوت بود. تا قبل از به سلطنت نشستن ناصرالدین شاه، این نوع پوشش در بین پایتخت نشینان رواج داشت و با روی کار آمدن ناصرالدین شاه به دلیل سفرهای که به فرنگ می‌رفت، پوشیدن جوراب بلند هم به لباس زنان اضافه شد. در این دوره زنان که تاکنون «چاقچور»( شلوار بلند با مچ پای چین‌دار ) می پوشیدند، به جای آن جوراب ماهوت به تن کردند. در آن دوره اگر زنان می‌خواستند از خانه بیرون بیایند حتماً چادر، چاقچور و روبنده را استفاده می‌کردند.»
خط نشان برای سایز کفش
بیشتر کفش یا پاپوش‌های زنانه تا قبل از دوره قاجار «ساقری» و «نعلین» نام داشت. نوک کفش ساقری بلند و برگشته به داخل بود. معانی در ادامه به نوع کفش‌های بانوان در این دوران اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دوره قاجار علاوه بر ساقری و نعلین، کفش‌های فرنگی با پارچه‌های نرم و بندک دار هم به گزینه انتخابی بانوان اضافه شد. در زمینه «کفش» زنان ایرانی و تحول و تغییر آن در عهد فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه یکی از سیاحان اروپایی اشاره کرده است: «قبل از معمول شدن کفش‌های اروپایی در ایران، کفش زنان همان «نعلین» و «چموش» و «کفش‌های راحتی نوک برگشته» و «مسافری» به رنگهای قرمز و آبی بود ولی سپس در تهران چند مغازه‌دار زرتشتی و ارمنی شروع به تجارت اروپایی کردند که از جمله واردات آنها، کفش‌های چرمی سیاه و براق کوچکی به نام «قونداره» بود که زنان اعیان و شیک آنها را می‌پوشیدند. اندازه و سایز این کفش‌ها با خط نشان داده می‌شد و برای تعیین اندازه از کوچک به بزرگ از 3خط تا 7خط استفاده می‌کردند. مثلاً ما می‌گوییم سایز 37 تا 47، اما در آن دوره کوچک‌ترین سایزشان 3 خط بود و بزرگ‌ترین سایز پایشان هفت خط.»