قانون آئین دادرسی مدنی و تقسیمات آن

آیین دادرسی مدنی چیست؟

معمولا زمانی که دو نفر بر سر یک موضوع به اختلاف می خورند، در صورتی که آن اختلاف حقوقی باشد، بایستی به دادگاههای عمومی دادگستری که مربوط به امور حقوقی هستند مراجعه کنند که دادگاه بر اساس یکسری از تشریفات و آیین ها به اختلاف میان طرفین رسیدگی می کند. از آن جهت که این دعوا مربوط به اختلاف حقوقی میان افراد است و در دادگاههای حقوقی به این امر رسیدگی می شود، قواعد آیین دادرسی مدنی بایستی بر موضوع اعمال شود. با این توضیح که اختلاف میان افراد در صورتی که عنوان مجرمانهای برای آن در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده باشد، اختلاف حقوقی نیست؛ بلکه جرم است و بایستی بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری به موضوع رسیدگی شود. مثلا سرقت بر اساس قانون مجازات اسلامی جرم است لذا تشریفات قانون آیین دادرسی کیفری به آن رسیدگی می شود. ولی تصرف عدوانی یک ملک، اختلاف حقوقی است که باید بر اساس مقررات آیین دادرسی مدنی حل و فصل شود. بنابراین ، آیین دادرسی مدنی مجموعه تشریفات و آیینهایی است که به موجب آن به یک اختلاف حقوقی که در دادگاه های حقوقی در جریان است، رسیدگی می شود. بر همین اساس، در نظام حقوقی ما این تشریفات در قالب قانون آیین دادرسی مدنی به تصویب رسیده است که به موجب آن، خواهان در مقام اقامه دعوا، خوانده در مقام دفاع از خود و مرجع صالح در مقام رسیدگی و صدور رأی اصول و قواعدی را باید رعایت کنند که به آن آیین دادرسی مدنی گفته می شود.

قانون آیین دادرسی مدنی چیست و چند ماده دارد؟

بر اساس آنچه گفته شد، تشریفات رسیدگی به دعاوی حقوقی در قانونی تحت عنوان قانون آیین دادرسی مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته است. این قانون در سال 1379 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است که در مجموع 529 ماده دارد و بر اساس ماده آخر این قانون، قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318 و قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب 1373 لغو شده است. نام کامل این قانون هم قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب ( در امور مدنی ) می باشد که اصطلاحا تحت عنوان قانون آیین دادرسی مدنی شناخته می شود؛ چرا که به موجب این قانون به دعوای مدنی یا حقوقی افراد رسیدگی می شود.

کدام موارد در قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است؟

از جمله مهمترین موضوعاتی که در قانون آیین دادرسی مدنی به آنها پرداخته شده است، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• صلاحیت محاکم دادگستری

یکی از موضوعات مهم در طرح دعاوی، تشخیص صلاحیت مراجع قضایی است. به عنوان مثال اینکه آیا یک موضوع باید در شورای حل اختلاف مطرح شود یا دادگاه، آیا دادگاه عمومی صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارد یا دادگاه خاصی برای طرح آن پیش بینی شده است و این که از لحاظ محلی باید به کدام دادگاه مراجعه شود، ازجمله مهم ترین موضوعاتی است که برای طرح یک دعوا باید نسبت به آن آگاهی داشت. هر چند این وظیفه دادگاه است که تشخیص دهد صلاحیت رسیدگی به موضوع مطرح شده را دارد یا خیر، اما آگاهی شهروندان نسبت به این موضوع می تواند موجب تسریع فرایند رسیدگی شود و از طولانی شدن آن جلوگیری کند. قانون آیین دادرسی مدنی در فصل اول به تفصیل به بیان موضوع صلاحیت دادگاه ها پرداخته است.

• وکالت در دعاوی

اشخاصی که حق طرح یک دعوا را در مراجع قضایی دارند می توانند این دعاوی را شخصاً مطرح و یا از طریق یک نماینده طرح آن را پیگیری کنند. رایج ترین نوع اعطای نمایندگی برای طرح دعاوی، مراجعه به وکلای دادگستری است. قانون آیین دادرسی مدنی در فصل دوم به تشریح شرایط و ضوابط مربوط به وکالت در دعاوی پرداخته است. موضوعاتی از این قبیل اختیارات وکلای دادگستری در جریان طرح دعاوی، شرایط تنظیم قرارداد وکالت، فرایند عزل یا استعفای وکیل و…، از مهم ترین موضوعاتی هستند که در خصوص وکالت به آن ها اشاره شده است.

• نحوه طرح دعاوی

یکی از مهم ترین موضوعاتی که در مراجعه به مراجع قضایی وجود دارد، نحوه طرح دعوا است. طرح دعوا در دادگاه های حقوقی نیاز به تنظیم دادخواست دارد. قانون آیین دادرسی مدنی در فصل سوم به نکاتی که باید در دادخواست درج شود، اشاره کرده است. پس از بیان شرایط ۷ گانه به این موضوع پرداخته شده است که در صورت رعایت نکردن هر یک از این شرایط، دادگاه موظف است چه اقدامی انجام دهد. علاوه بر این، رسیدگی به دعاوی مطرح شده مستلزم پرداخت هزینه ای متناسب با موضوع است که به طور دقیق در این مقررات پیش بینی شده است. گفتنی است پرداخت نکردن هزینه دادرسی، به معنای رسیدگی نکردن به موضوع مطرح شده است؛ حتی اگر تمامی شرایط دیگر فراهم باشد. اشاره به این نکته نیز ضروری است که اگر شخصی ادعا کند توانایی پرداخت هزینه دادرسی را ندارد، باید دعوای اعسار از هزینه دادرسی را طرح کند که چگونگی مطرح نمودن آن نیز در مقررات پیش بینی شده است.

• نحوه اعتراض به آرای صادره از دادگاه ها

یکی دیگر از موضوعات مهمی که در جریان رسیدگی وجود دارد اعتراض به حکم صادر شده از سوی محاکم قضایی است. شیوه هایی که برای اعتراض به آراء در نظر گرفته شده است، بسیار متفاوت از یکدیگرند و هر کدام از آنها واجد شرایط خاصی هستند. تجدیدنظرخواهی، واخواهی، فرجام خواهی و اعاده دادرسی از مهم ترین این روش ها به شمار می روند. قانون آیین دادرسی مدنی به صورت مفصل شرایط مربوط به هر یک از روش های فوق را مورد بررسی قرار داده است.

• داوری

برای حل و فصل اختلافاتی که میان اعضای یک جامعه به وجود می آید، تنها مراجعه به دادگاه یا شورای حل اختلاف مطرح نمی باشد، بلکه از مهم ترین روش هایی که امروزه در حال گسترش است، مراجعه به داوری است. در مراجعه به داوری حل و فصل اختلاف از طریق مصالحه صورت می پذیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، قانون آیین دادرسی مدنی نیز فصل جداگانه ای را به تبیین احکام مربوط به آن اختصاص داده است. موضوعاتی از قبیل فرایند مراجعه به داوری جهت حل اختلاف، شرایط لازم جهت طرح یک موضوع در داوری، چگونگی انتخاب داور و همچنین تمایز داوری های سازمانی از غیر آن، مهم ترین مواردی هستند که در این قانون به آن اشاره شده است.

موضوعات قانون آیین دادرسی مدنی

مهمترین موضوعات قانون آیین دادرسی مدنی

صلاحیت دادگاهها اعم از صلاحیت ذاتی و صلاحیت نسبی، بعلاوه اختلاف در صلاحیت و ترتیب حل آن، وکالت در دعاوی، دادخواست و شرایط آن، توقیف دادخواست، پیوستهای دادخواست، بهای خواسته، ابلاغ، ایرادات و موانع رسیدگی، استرداد دعوا و استرداد دادخواست، تأمین خواسته، ورود شخص ثالث، جلب شخص ثالث، دعوای متقابل، تأمین دلیل، اظهارنامه، تصرف عدوانی، ممانعت از حق و دعوای مزاحمت، سازش، اقرار، انواع سند، انکار و تردید، ادعای جعل، گواهی، معاینه محل، تحقیق محلی، رجوع به کارشناس، سوگند، نیابت قضایی، حکم حضوری، حکم غیابی، واخواهی، دادرسی فوری، تجدید نظر، فرجام خواهی، اعتراض شخص ثالث، اعاده دادرسی، داوری، هزینه دادرسی، اعسار از هزینه دادرسی، مطالبه خسارت و مستثنیات دین همگی از جمله مهمترین موضوعات قانون آیین دادرسی مدنی می باشند.

آیین دادرسی مدنی چه فایده ای دارد؟

صرف پیش بینی قواعد و مقرراتی که به بیان حقوق و تکالیف افراد در برابر یکدیگر می پردازند کافی نیست. درست است که قوانین ماهوی تا حد زیادی به بیان حق ها و تکالیف افراد میپردازند که به موجب آن روابط میان افراد تنظیم می شود اما در صورتی که آیین و شیوه ای برای اعمال و استفاده از این حقوق و تکالیف وجود نداشته باشد، اثری نخواهند داشت.

در واقع ، بوسیله تشریفات آیین دادرسی است که اشخاص می توانند حقوق خود را اعمال کنند. مثلا آیین دادرسی مدنی، دادگاه و حق مراجعه به آنها برای رفع اختلافات، صلاحیت رسیدگی، صدور حکم و اجرای آنها را مورد پیش بینی قرار داده است تا شهروندان بتوانند به حق خود برسند. به همین دلیل، قواعد آیین دادرسی مدنی باید به نحوی تنظیم شوند تا شهروندان به حق خود دست یابند.

قانون آئین دادرسی کیفری و تقسیم بندی های آن