روند تکامل حس لامسه در شیرخواران

حس لامسه از هفته هفتم یا هشتم بارداری شروع به شکل گیری می کند. درست زمانی که نمی دانید باردارید یا تازه متوجه بارداری خود شده اید، جنین حس لامسه دارد. در هفته یازده بارداری حرکات ریز جنین در رحم آغاز می شود. این حرکات ریز سرآغاز کشف و بررسی های جنین از طریق لمس رحم و بدن خودش است. گرچه حس لامسه اولین حس و کلیدی ترین حس در جنین و نوزاد تازه متولد شده است، اما این حس نیز مانند سایر حواس پس از تولد و در طول سال اول زندگی رشد می کند و تکامل می یابد.

شما از طریق لمس کردن مثل وقتی او را در آغوش می گیرید، شیر می دهید و تغذیه می کنید، حمام می کنید، نوازشش می کنید و تسکین می دهید، اولین ارتباط ها را با کودکتان برقرار می کنید. بعدتر، کودک از حس لامسه اش برای بررسی و ارزیابی بافت، جنس و شکل جهان اطرافش استفاده می کند.

تاثیر لامسه در هوش جنین

نوازش جنین در دوران بارداری نه تنها منجر به تقویت هوش جنین می شود، بلکه ارتباط عاطفی بین مادر و جنین را تقویت می کند. جنین از این نوازش ها و ماساژها لذت می برد. پس حدود هفته 22 بارداری که امکان تشخیص تکان ها و حرکات جنین در شکم توسط مادر وجود دارد، نوازش کردن و ماساژ دادن شکم خصوصا با روغن زیتون نه تنها یکی از روش های موثر جلوگیری از ترک بارداری است، بلکه منجر به آرامش جنین و قوت قلب او می شود. البته شکل پاسخگویی جنین ها به این نوازش ها متفاوت است.

روند رشد حس لامسه در کودک

کودکان با پوستی فوق العاده حساس به دنیا می آیند و برخی از قسمت های بدنشان از جمله دهان، گونه ها، صورت، دست ها، شکم و پاشنهٔ پاها بیشتر به لمس حساس هستند. این ویژگی در طول بزرگ شدن کودک رشد می کند که به ترتیب زیر خواهد بود:

• دورهٔ نوزادی: برای یک نوزاد، تماس پوست با پوست بخشی حیاتی از ایجاد پیوند عاطفی و برقراری ارتباط است. او از لمس شدن پوستش توسط شما تسکین پیدا می کند. همچنین می تواند با رفلکس چنگ زدن به لمس شدن پاسخ دهد. اگر کف دستش را نوازش کنید، انگشتانش را دور انگشتان شما حلقه می کند و آنها را محکم می گیرد. به همین شکل، اگر شیئی را کف دستش بگذارید می تواند آن را بگیرد. بیشتر رفلکس های کودک با بزرگ شدنش ناپدید می شود. دهان کودکتان نیز بسیار حساس است. او از دهانش نیز به عنوان راه دیگری برای یادگیری و بررسی جهان استفاده می کند. اگر با ملایمت گونهٔ کودک را لمس کنید، او در پاسخ سرش را به سمت شما برمی گرداند و از دهانش برای بررسی منبع لمس استفاده می کند. این واکنش را رفلکس دهان گردی هم می نامند. وقتی هم کنار سینه تان قرار داده شده است از دهانش برای پیدا کردن نوک سینه و چفت کردن دهانش دور آن استفاده می کند.
• یک ماهگی: در یک ماهگی دست های کودکتان در بیشتر اوقات بسته است اما وقتی باز هستند، اگر کف دستش را لمس کنید از گرفتن انگشت شما لذت می برد. مطمئن باشید هر بار از امتحان کردن این کار بیشتر از قبل لذت خواهید برد. یادتان نرود که این مطالب را برای پدر کودکتان نیز بخوانید یا به شکل پیامک برایش بفرستید تا او هم خیلی زود شروع به کشف راه و رسم برقراری پیوند عاطفی با کودکتان کند.
• دو تا سه ماهگی: وقتی کارهای کودکتان مثل عوض کردن پوشک یا شیر دادن را انجام می دهید، او از تماس بدن شما با بدنش لذت می برد. او کم کم به تماس محبت آمیز و لمس و نوازش ملایم پاسخ می دهد. زبان، لب ها و دهان کودک بسیار حساس هستند و وقتی به یک اسباب بازی نرم لثه می زند، از این اندام ها برای بررسی جنس و بافت اشیا استفاده می کند. در این سن کودکتان قادر نخواهد بود که خودش چیزها را بردارد اما دوست دارد که چیزهایی را در دستش بگذارید. همچنین او می تواند تفاوت بین اشیای سفت و نرم را بفهمد.
• چهار ماهگی: همچنان که ماهیچه های کودک، به ویژه ماهیچه های دست هایش رشد می کنند و قوی می شوند، او کم کم دستش را به سمت اشیا دراز می کند و آنها را لمس خواهد کرد.
• پنج ماهگی: کودکتان اشیا را برمی دارد و در دستش نگاه می دارد و حتی آنها را با هر دو دست نگه می دارد، اما هنوز از دهانش برای حس کردن بافت چیزها استفاده می کند. همچنین او در این سن احتمالاً از حس در آب بودن و به ویژه پاشیدن آب در حمام لذت می برد.
• شش ماهگی: حس لامسهٔ کودکتان بهتر شده است. او در حال یادگیری دراز کردن دستش به سمت اشیا و گرفتن آنها با هر دو دست و دست به دست کردن آنهاست. او اسباب بازی هایی که می تواند لمس کند و با آنها تعامل کند را دوست دارد. این علاقه را تشویق کنید؛ مثلاً با فراهم کردن اسباب بازی هایی که وقتی لمس می شوند صدا می دهند.
• هفت تا هشت ماهگی: در این سن ها آگاهی فضایی کودک در حال رشد است. این آگاهی در کنار حس لامسه، کودک را قادر می سازد که تفاوت بین اشیای مسطح و سه بعدی را تشخیص دهد. او از لمس اشیایی که بخش های قابل گرفتن دارد مثل دسته یا اشیا پیچ خورده و تاب دار لذت می برد. همچنین کودکتان ممکن است چهار دست وپا رفتن یا کشیدن خود روی باسن را شروع کرده باشد که به او دسترسی بیشتری برای لمس و بررسی اشیا می دهد.
• ۹ تا ۱۰ ماهگی: یک کودک ۹ یا ۱۰ ماهه اغلب می تواند چهار دست وپا برود. برای همین همواره در حال کشف چیزهای جدید برای لمس کردن است. فقط لازم است اطمینان حاصل کنید که چیزهای توی خانه برای کودک ایمن و بی خطر است و این را نیز بدانید که او هنوز از دهانش برای بررسی اشیا استفاده می کند. همچنین کودکتان از برداشتن اشیا و گذاشتن آنها داخل ظرف ها و چیزهای دیگر لذت می برد. بهتر است اسباب بازی ها و اشیایی برایش پیدا کنید که رنگی هستند یا بخش های متحرکی مثل اهرم، در یا چرخ دارند که کودک بتواند در امنیت آنها را وارسی کند.
• ۱۱ تا ۱۲ ماهگی: وقتی کودک یک ساله می شود، همهٔ انواع بافت ها را مثل سفت، نرم، سرد، خیس، چسبناک و اسفنجی بررسی می کند. او دیگر چندان از دهانش برای بررسی اشیا استفاده نمی کند و خیلی بهتر می تواند دست هایش را برای لمس کردن و بازی با اشیا به کار بگیرد.

آرام کردن کودک با لمس کردن

برای آرام کردن کودکان شیرخوار از طریق لمس کردن راه هایی وجود دارد که اگر هنوز با آنها آشنا نیستید بهتر است خیلی زود شروع به امتحانشان کنید و تأثیرشان را روی کودکتان ببینید. برخی از این راه ها شامل موارد زیر است:

• تماس ملایم: تماس ملایم یکی از بهترین راه ها برای تسکین دادن و آرام کردن یک کودک است. اگر کودکتان کج خلقی یا گریه می کند، می توانید با مالیدن آرام پشتش او را آرام کنید.
• تماس پوست با پوست: کودکان از بغل شدن، نوازش شدن، مالش پشتشان، جنبانده شدن و در آغوش حمل شدن لذت می برند، زیرا این کار برایشان تسکین دهنده و آرامش بخش است. کودک از نزدیک بودن به شما و حس کردن، گرما، بو، صدا و حس آشنای بدنتان لذت خواهد برد.
• ماساژ دادن: کودک ممکن است از ماساژ داده شدن هم لذت ببرد. ماساژ منظم کودکتان به فرایند ایجاد پیوند عاطفی کمک می کند. این کاری است که شما و همسرتان می توانید به نوبت برای فرزندتان انجام دهید.
• مراقبت کانگورویی: امروزه قدرت لمس کردن در مراقبت کانگورویی یعنی نگه داشتن کودک روی سینهٔ برهنهٔ خودتان برای به حداکثر رساندن تماس پوست با پوست با او ثابت شده است. پژوهش ها نشان داده است مراقبت کانگورویی می تواند سطح اکسی توسین بدن کودک را بهبود دهد، گریه کردنش را کم کند و خواب و شیردهی را بهتر کند. همچنین مزایای این کار تنها محدود به کودکتان نیست و پدرها و مادرها نیز احساس بهتری پیدا می کنند. تماس فیزیکی نزدیک با کودک همچنین به تنظیم فشار خون شما و سطح هورمون ها کمک می کند. وقتی کودک را نزدیک به خودتان نگه می دارید، بدنتان اکسی توسین آزاد می کند که هورمون عشق هم نامیده می شود و پژوهش ها دریافته است که سطح اکسی توسین بدن پدرها نیز می تواند پس از تماس بدنی با کودک افزایش پیدا کند.

راهکارهایی برای رشد حس لامسه در کودک

شما می توانید به روش های مختلفی، از لمس کردن برای تحریک حس لامسه و رشد بهتر آن در کودکتان استفاده کنید. راهنمایی های زیر ممکن است به شما در این کار کمک کند:

• تماس پوستی: ماساژ دادن، امکان تماس حیاتی پوست با پوست را در روزهای اول فراهم می کند و دلبستگی درازمدت و انعطاف پذیری عاطفی را بهبود می دهد. این کار برای همهٔ کودکان و از جمله کودکان زودرس و کودکانی که هنگام تولد وزن پایینی داشته اند مفید است. با توجه کردن به پاسخ های کودکتان، کم کم نوع لمسی که او دوست دارد و پاسخ هایی را که به شیوه های مختلف ماساژ نشان می دهد، تشخیص خواهید داد.
• بازی کردن: بازی کردن برای یادگیری و رشد کودک اهمیت دارد. بازی با اسباب بازی ها یا اشیای مختلف می تواند مزایای مثبت زیادی داشته باشد و به تحریک رشد کودکتان کمک کند. بهتر است برای آگاهی از بازی های مناسب برای رشد و یادگیری کودکان کمی مطالعه و تحقیق کنید.
• بافت های متفاوت یا اسباب بازی صدادار: بافت های مختلف مثل صاف، زبر، سفت یا نرم و اسباب بازی هایی مثل جغجغه پیدا کنید که صدا می دهند و آنها را با کودکتان بررسی کنید. کتاب هایی که صفحات یا تصاویرشان بافت های مختلف دارد نیز خوب است و شما می توانید با کودکتان پارچه ها، پر، مقوا و خز مصنوعی را هم وارسی کنید. وقتی کودک بزرگ تر شد می توانید بازی با شن، آب یا خاک رس را نیز به او معرفی کنید.
• گذاشتن اشیا در دست کودک: در ابتدا، می توانید خیلی ساده دست کودک را باز کنید و آن را با جنس ها و بافت های مختلف نوازش دهید. وقتی کودک بزگ تر شد، می بینید که او خودش می خواهد اشیا را از یک دست به دست دیگرش بدهد.
• دست زدن به غذا و بازی با آن: وقتی کودک خوردن غذاهای کمکی را شروع کرد به او اجازه بدهید که به غذایش دست بزند و با آن بازی کند. هرچند می تواند خیلی کثیف کاری کند، اما این یک تجربهٔ یادگیری خوب است. این کار او را تشویق می کند که غذاهای جدید را امتحان کند و شانس استفاده از انگشت ها و دست ها برای کندوکاو جنس ها و بافت های مختلف را به او می دهد. وقتی غذا را در دهانش می گذارد، به بررسی و کاوش خود با استفاده از دهانش ادامه می دهد.

بازی با تحریک حس لامسه

نحوه انجام بازی

کودک را روی یک پتو و در اتاق یا محلی که مطمئن هستید سردش نمی شود به پشت بخوابانید. لباسش را دربیاورید یا اگر سرهمی پوشیده است، دگمه های آن را باز کنید. سپس نمونه ای از حس تماس با بافت های مختلف را به او نشان بدهید. به این شکل که اشیا را یکی یکی بردارید و با ملایمت خیلی زیادی روی پوستش بکشید و در حین این کار، احساسی را که آن بافت و جنس ایجاد می کند برای کودک توصیف کنید.
شما همچنین می توانید راه هایی برای تنوع دادن به این بازی پیدا کنید. به عنوان مثال کلمه و صفت آن حسی را که منتقل می کنید برای کودکتان تکرار کنید. مثلاً بگویید: «روسری ابریشمی رو حس می کنی؟ این خیلی لیزه.» یا «خرس عروسکی رو حس می کنی؟ این کرک داره!» اجازه بدهید هر بافت و احساس ناشی از لمس آن را ابتدا سریع و بعد ملایم و آهسته تجربه کند. کودکتان وقتی بزرگ تر می شود سعی خواهد کرد این اشیای آشنا را از دستتان بقاپد. اجازه دهید آنها را نگه دارد یا اگر مطمئنید که آنها تمیز هستند و خطر ایجاد خفگی ندارد در دهانش بگذارد.

روند تکامل حس بینایی در شیرخواران