ماسوله شهری تاریخی و گردشگریدر استان گیلان و از توابع بخش سردار جنگل شهرستان فومن است. ماسوله در منطقه جنوب غربی استان گیلان و در فاصله ۳۶ کیلومتری شهر فومن و ۶۰ کیلومتری شهر رشت واقع شده است.
راه قدیمی ماسوله به خلخال که در گذشته شاهراه ارتباطی گیلان و آذربایجان بوده است به منظور حفاظت از محیط زیست، طبیعت بکر و میراث معنوی ماسوله و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و دخل و تصرف، با دخالت سازمان منابع طبیعی و ابخیزداری کشور و سازمان حفاظت از محیط زیست و پایگاه میراث فرهنگی ماسوله در چندین دهه گذشته از سمت استان گیلان حفاظت شده است.
این شهر در سال ۱۳۵۴ هجری خورشیدی طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسیده است. ماسوله در پی احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان و نیز قحطی ۱۳۲۰ و … بیشتر جمعیت خود را از دست داد. پس از ثبت ماسوله به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، اجازه ساخت و ساز و توسعه شهر توسط شهرداری ماسوله (تأسیس ۱۳۱۱)، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان منابع طبیعی و ابخیزداری کشور داده نشد و مجموعه شهر تاریخی تقریباً به همان صورت قدیمی و تاریخی مورد حفاظت قرار گرفته است. این شهر هم اکنون در برابر مسائلی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین لرزه، تصرف به منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب و… حفاظت می شود؛ و در صف انتظار جهت ثبت به عنوان میراث جهانی برای حفاظت بیشتر قرار دارد.
تاریخچه ماسوله
ماسوله، منطقه ای مسکونی با قدمتی از ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال است. ماسوله قدیم که با نام «کهنه ماسوله» نیز شناخته می شود، در فاصله پنج کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال و ۶ کیلومتری شمال غرب شهر فعلی ماسوله قرار گرفته است و سکونتگاه اولیه و قدیمی اهالی این شهر بوده است. نخستین کاوش های باستانی در این محوطه توسط هیئت پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان از شهرستان فومن در شهریور ماه ۱۳۷۴ انجام شد.
یافته های باستان شناسان از معادن آهن و کوره های ذوب فلزات نشان داد که کهنه ماسوله در قرن پنجم تا هشتم هجری از مراکز مهم ایران در زمینه فلزکاری به شمار می رفته است. یکی از کشفیات گروه باستان شناسی، سفال های آبدار با رنگ های متنوع، متعلق به دوره سلجوقی بود که اهمیت و اعتبار تاریخی این شهر را نشان می دهند. پس از این کشفیات، کهنه ماسوله در شهریور سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
دلیل کوچ اهالی ماسوله از کهنه ماسوله به شهر فعلی، به نظر زلزله ای بزرگ در سال ۸۹۰ هجری قمری بوده است. البته طبق روایتی دیگر، همه گیری بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری، دلیل اصلی کوچ مردم بوده است. بنابراین، شهر فعلی ماسوله از قرن هشتم هجری (قرن چهاردهم میلادی)، محل زندگی اهالی کهنه ماسوله و دیگر نقاط مختلف ایران بوده است.از تحولات معاصر در ماسوله فعلی می توان به تاسیس کتابخانه عمومی ماسوله با هزار جلد کتاب خطی در سال ۱۲۸۹، تاسیس نخستین مدرسه دولتی در سال ۱۲۹۳، رویارویی قوای جنگل با قوای روس در جریان اشغال ایران در جنگ جهانی اول در بهمن ۱۲۹۴، تاسیس اداره پست در سال ۱۲۹۵، تاسیس شهرداری در سال ۱۳۱۱، تعطیلی شهرداری در سال ۱۳۱۸ (شروع مجدد در سال ۱۳۴۱) و راه اندازی تلفن در سال ۱۳۱۶ اشاره کرد. اهالی ماسوله نقش مهمی در تاریخ جنبش جنگل در برابر تهاجم روسیه و بریتانیا به عهده داشته اند. ماسوله ای ها به قوای جنگل کمک می کردند و عده ای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آن ها می جنگیدند.
پس از احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان، جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن و قحطی ۱۳۲۰، ماسوله بیشتر جمعیت خود را از دست داد و کاروان سراهای شاه راه ارتباطی شمال و آذربایجان و همچنین بازار داد و ستد، صنایع فلزی و چرم ماسوله از رونق افتادند. ماسوله زمانی نقطه اتصال زنجان، گیلان و آذربایجان بود؛ اما احداث جاده جدید، ماسوله را به انزوا کشاند. به همین دلیل، بسیاری از مردم ثروتمند ماسوله به پایتخت، سایر شهرهای بزرگ و خارج از کشور مهاجرت کردند.
نحوه پیدایش ماسوله
یکی از فرضیه های شکل گیری شهر ماسوله به قرن سوم هجری قمری برمی گردد؛ زمانی که «آقاسید جمال الدین اشرف» در حال فرار از طارم بود و «عون بن محمد بن علی»، یکی از همراهان مجروح او به این منطقه پناه آورد. وی قبل از مرگ از چوپانی درخواست کرد تا او را در همین محل به خاک بسپارد. گفته می شود پس از خاکسپاری عون بن محمد بن علی، چوپان ها کم کم گرد مزار او جمع شدند و در گذر زمان، خانه ها و بناهایی در آنجا ساختند و کهنه ماسوله به تدریج شکل گرفت.
برخی نیز بر این باور هستند که پس از مرگ «سالوک معلم» به همراه دو تن از شاگردانش به نام های «عین علی» و «زین علی» که از مبلغین دین اسلام بودند، مردم گرد مزار آن ها جمع شدند و کهنه ماسوله را شکل دادند.
ماسوله در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، تحت اختیار ارتش بود و وظیفه ساخت گلوله برای توپخانه ایران را به عهده داشت. در زمان «رابینو»، سرکنسول دولت بریتانیای کبیر در شهر رشت در اوایل قرن بیستم، ماسوله دارای ۵ محله، دو یا سه کاروان سرا، دو حمام و بازاری با ۴۰۰ دکان بود که در زمستان ها خالی می ماندند.
معماری ماسوله
معماری بافت و ترکیب سنتی منازل ماسوله آن چیزی است که امروز بیش از هر چیز دیگر توجه جهانگردان و گردشگران داخلی را به خود جلب می کند،باید بدانید خانه های ماسوله در دو طبقه می باشند در خانه در مجموع از دو قسمت تشکیل شده است:قسمت زمستانی ؛ قسمت زمستانی منازل در زبان محلی به سومه معروف است.در عقب خانه اتاق کوچکی که نور چندانی برخوردار نیست سوم به وجود آمده است تنها یک نقطه نورگیر در آن به چشم می خورد که لون نام دارد در وسط این اتاق کوره ای تعبیه شده است که از آن در آشپزی و تهیه غذا و همچنین تامین گرما استفاده می شود دور تا دور اتاق نیز طاقچه هایی که ظروف گوناگون چینی و مسی در روی آن جای می گیرد ساخته شده است.
قسمت تابستانی یا به اصطلاح اتاق پیشخوان پنجره های اروسی چوبی و بالارو دارد این پنجره ها دارای گره های چینی هندسی می باشد و با شیشه های زیبا و رنگی رنگی تزیین می شود.علاوه بر پیشخوان در بعضی از خانه ها، اتاقکی بر بام منزل وجود دارد که به زبان محلی به آن "برج" گفته می شود.مشخصه این اتاق این است که فقط در تابستان کاربرد دارد در اتاق پیشخوان طاقچه های جانبی به چشم می خورد،بام هر منزل در ماسوله متمایل به کوه ساخته می شود و قسمت پیشین منازل بر عقب آن مسلط است.
زمینه درب منازل و پشت بام ها هر جفتشان بر عنوان پیاده رو استفاده می شوند.در زمان حکومت زندیه بافت معماری ماسوله تشکیل شده و خیابان های کوچک و پله های زیاد اجازه گذر و عبور موتور ها را نیز نمی دهد. زیبایی ها و شکل خاص معماری ماسوله خلاصه ی در یک جمله می باشد :پشت بام ساختمان پایینی حیاط خانه ی بالایی می باشد که این شکل معماری را می توان به اورامانت کردستان شباهت داد.
رنگ اکثر ساختمان ها در ماسوله زرد یا روسیه میباشد، به این خاطر است که خانه ها در مه بهتر دیده شوند چرا که نزدیک به یک سوم ساله ماسوله در محور به سر می رود.خانه های قدیمی از ترکیب سنگ و چوب ساخته شده اند ،هرچند سعی میشود ظاهر خارجی ساختمانهای قدیمی الگوی سنتی خود را حفظ کنند اما این ساختمان ها یکی یکی از بین می روند و جای خود را به ساختمان های بتونی با سقف های آهنی می دهند.
به این دلیل سعی بر محفوظ ماندن ظاهر خارجی ساختمانهای قدیمی می شود که در و پنجره های چوبی زیبایی دو چندان و خاصی به ماسوله می دهند و اهالی خوش ذوق ماسوله این چهارچوب چوبی را با گلدان های شمعدانی به نحوه شایسته تزیین و گل آرایی می کنند.
بافت ماسوله
ماسوله دارای 4 محله اصلی به نام های «خانه بر» (خونَ وَر)، «مسجدبر» (مَزَ وَر)، «کِی سَر» شامل کَفا کِی سَر و بِنَ کِی سر و «اسد محله» (اَسَ مَل) و بازاری با 4 طبقه می باشد که هر چهار محله به طور جداگانه به بافت بازار شهر ارتباط بی واسطه دارند.
بیش از 350 واحد مسکونی در ماسوله وجود دارد که درگذشته حدود 100 سال پیش، این تعداد 600 واحد بوده است. وجود بیش از 120 واحد تجاری در محدوده ی بازار ماسوله، بیش از 4 کاروان سرا، 2 حمام خزینه دار، بیش از 33 چشمه ی عمومی (خونی)، 10 مسجد و 5 امام زاده نشان از رونق و شکوفایی این شهرک دارد.
چرا بازدید از روستای ماسوله پیشنهاد می شود؟
- ماسوله در تمام فصل های سال دیدنی است
- در طبیعت شگفت انگیز ماسوله و کنار بافت خانه هایش، سوژه های نابی برای عکاس ها پیدا می شود
- این روستا که در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده، چندین جاذبه دیدنی دارد
- اینجا می توانید طعم غذاهای محلی را پچشید و از بازارچه آن سوغاتی بخرید
- این شهرک اولین شهر تاریخی زنده کشور به حساب می آید
معماری روستای ماسوله
چیزی که از دور نظرها را درگیر خود می کند، گلدان های شمعدانی رنگارنگی هستند که خانه های پلکانی ماسوله را آراسته کرده اند و هارمونی زیبایی به آن ها داده اند. خانه های ماسوله به سبکی ساخته شده اند که روی همدیگر قرار گرفته اند و پشت بام خانه پایینی، حیاط خانه بالایی یا معبر کوچه به حساب می آید. این سبک معماری توانسته توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کند و همه ساله میزبان خیل عظیمی از خریداران بلیط هواپیما گیلان باشد. این خانه های ۲ طبقه شامل ۲ بخش زمستان نشین و تابستان نشین هستند و به در و پنجره های چوبی و ارسی مزین شده اند و شیشه های رنگی برخی از پنجره ها به شکل زیبایی خودنمایی می کنند. خانه های ماسوله برای اینکه در مه بهتر دیده شوند به رنگ زرد درآورده شده اند.
تفریح در روستای ماسوله
روستا یا شهرک ماسوله با تمام جاذبه هایی که دارد دلخوشی های کوچک و بزرگی برای علاقه مندان مهیا کرده که این دلخوشی ها طیف گسترده ای از علایق بازدیدکننده ها را پوشش می دهند؛ اگر طرفدار کوهنوردی باشید می توانید صبح زود دل به طبیعت اطراف روستای ماسوله بزنید یا اگر استراحت و دورهمی را ترجیح می دهید در فضاهای سرسبز و بکر ماسوله بساط پیک نیک را پهن کنید. ساعاتی از روز را به بازارگردی و خرید یکی از آن عروسک های دستباف یا چموش های رنگی بگذرانید و هنر دست محلی های ماسوله را ببینید و زمانی که احساس گرسنگی کردید به یکی از کافه ها و رستوران های متعدد آن بروید و در پایان برای اینکه خاطره سفر به ماسوله و خرید بلیط هواپیما گیلان را ابدی سازید یکی از لباس های رنگارنگ سنتی را اجاره کنید و با آن عکس های یادگاری بگیرید.
در روستای ماسوله از چه جاذبه هایی می توان بازدید کرد؟
- بازار ماسوله : بازار ماسوله را قلب تپنده این روستا می دانند یعنی حتی اگر چند روز در این روستا بمانید هیچ روزی را بدون گشت و گذار در این بازار سپری نخواهید کرد. معمولا اولین کاری که بعد از توقف در مقصد انجام می دهند، شکم گردی است؛ بازار ماسوله نیز با کافه ها و رستوران های متنوع و دکوراسیون چوبی و مزین به شمعدانی های رنگارنگ مکان باصفایی برای میل یک وعده غذایی به حساب می آید. بعد از صرف غذا هم می توانید در طبقات بازار روستا بگردید، این بازار شامل ۴ سطح مستقل است و هر گونه کالای هنری و دستساز و حتی خوراکی های محلی در این بازار به فروش می رسند؛ از مربا، نان محلی و ترشی بگیرید تا گلیم، چموش، عروسک های دستباف، کیف های جاجیمی و بافتنی ها و جوراب های رنگارنگ.
- موزه حیات وحش : یکی از همین خانه های پلکانی یعنی منزل شخصی آقای شاهپور اخوان که در انتهای بازار ماسوله قرار گرفته به موزه حیات وحش اختصاص یافته است و در داخل آن مجموعه ای از حیوانات تاکسیدرمی که زیستگاهشان تالاب ها، کوه ها و جنگل های گیلان بوده به نمایش گذاشته شده اند. اینجا می توانید ۸۰ گونه حیوان مثل راسو، گورکن، گراز، قاقوم، کفتار، شاهین، عقاب، چنگر، بوتیمار، غازهای وحشی، هواسیل ارغوانی، قو، طاووس، سنقر تالابی، کبک، گربه وحشی سمور آبی یا قرقاول و پلیکان را ببینید که جاده های گیلان بلای جان آن ها شده اند و توسط آقای اخوان جمع آوری و تاکسیدرمی شده اند اما اگر تعریف خرس قهوه ای ۸۰۰ کیلویی موزه را شنیده باشید حتما هوس خرید بلیط ورودی موزه و بازدید از آن را خواهید داشت.
- امامزاده عون بن علی (ع) : در وسط شهر ماسوله و در دامن طبیعت آن بقعه هشت ضلعی سبز رنگی را می بینید که یکی از بناهای تاریخی ماسوله به حساب می آید و قدمت آن به قرن ۲ یا ۳ هجری قمری برمی گردد. موزه و بقعه متبرک عون بن علی (ع)، آرامگاه فرزند محمد حنفیه یعنی نوه امیرالمومنین است. اگر نگاهی به در چوبی و قدیمی چله خانه آن بیاندازید به قدمت آن پی می برید، روی این در کنده کاری های بسیار ظریفی کار شده که در نوع خود بی نظیر است. در دیوار داخلی امامزاده سنگ قبری به تاریخ ۹۶۹ نصب شده که قدیمی ترین تاریخ مکتوب این بنا را نشان می دهد. بعد از جمع شدن موزه مردم شناسی ماسوله، بخشی از وسایل آن به موزه عون بن علی منتقل شد. در این موزه کتب و سنگ مزارهای قدیمی و آثار مربوط به دوره تیموری و صفوی نگهداری می شوند و بازدید از آن برای همه رایگان است.
- موزه میراث فرهنگی : یکی دیگر از موزه های روستای ماسوله یعنی موزه میراث فرهنگی در خانه ای تاریخی افتتاح شده که نامش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه تاریخی درزی، خانه ای متعلق به دوره پهلوی است و آثاری از دوران قاجار، ابزار حرفه های سنتی، اموال مردم شناسی، اسناد مربوط به نهضت جنگل در آن به نمایش گذاشته شده است. اگر به چنین جاهایی علاقه دارید می توانید بعد از تهیه بلیط ورودی از آثار موزه بازدید کنید. موزه خانه درزی در محله کشه سر ماسوله واقع شده و بنای آن ساختار اصیلی دارد، یعنی از خشت، گل و چوب ساخته شده است.
محوطه باستانی ماسوله
قبل از اینکه اهالی ماسوله در مکان فعلی ساکن شوند در ۶ کیلومتری شمال غرب روستای فعلی سکونت داشتند؛ جایی که امروزه آن را با نام کهنه ماسوله می شناسند و حدود ۶ هکتار وسعت دارد. محوطه باستانی ماسوله از این نظر اهمیت دارد که اولین آثار صنعت فلزکاری یعنی ذوب آهن در آن کشف شده و همین اعتبار تاریخی باعث شده تا وارد فهرست آثار ملی کشور شود. البته امروزه به جز تکه سنگ هایی پراکنده چیزی از ماسوله قدیم باقی نمانده است اما شاید بخواهید قدم در فضای باستانی آن بگذارید.
کاروانسراهای ماسوله
وجود کاروانسراهای متعدد در این روستا نشان از تمدن و فرهنگی دیرینه دارد و قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی باعث ساخته شدن این کاروانسراها شده است. کاروانسرای حاجی فیضی که در دهه اخیر تحت مرمت و بازسازی قرار گرفته یکی از تجارتخانه های اصلی این روستای تاریخی به حساب می آمد که در ۳ طبقه ساخته شده و حالا نمودی از تحولات معماری دوره پهلوی اول را به نمایش گذاشته است. کاروانسرای میرزای ماسوله نیز یکی از آثار ملی ایران به شمار می رود.
جاذبه های طبیعی روستای ماسوله
- آبشارهای ماسوله: وقتی به ماسوله سفر کنید در این سو و آن سوی مسیر رودخانه و پوشش سرسبزش جمعیت زیادی را می بینید که یا برای پیاده روی و جنگل گردی آمده اند یا می خواهند ساعاتی را در کنار رودخانه، آبشارها و چشمه هایش بگذرانند. مرتفع ترین آبشار ماسوله آبشار کوشم است که در دره جنگلی ماسوله و در ارتفاعات کوهستانی آن را می بینید، ارتفاعش هم به ۳۰ متر می رسد. دسترسی به این آبشار سخت نیست و با پیاده روی سبکی به آن می رسید ولی سرراست ترین آبشار روستا، آبشار رودخان است که در میانه راه رود پرآب ماسوله رودخان واقع شده و در گرمای تابستان می توان در داخل آن تنی به آب زد. آبشار خربو، لارچشمه و توریشوم از دیگر آبشارهای ماسوله هستند که جلوه زیبایی به طبیعت آن داده اند.
- پارک جنگلی ماسوله : گردشگران برای اینکه جلایی به روحشان بدهند راهی پارک جنگلی ماسوله می شوند تا مهمان آرامش طبیعت شوند. این پارک جنگلی بزرگ هم از لحاظ آب و هوا و هم زیبایی یکی از بهترین پارک های شمال به حساب می آید. اینجا به قدری بزرگ است که به راحتی می توانید نقطه دنجی برای خود پیدا کنید و از هوای خنک و دلپذیر آن بهره مند شوید. در این پارک امکانات رفاهی، معابری برای پیاده روی، آلاچیق و رستوران هایی وجود دارند تا تجربه حضور در این پارک را به یادماندنی تر سازند.
- ییلاق کوربار ماسوله:اگر از آمادگی جسمانی بالایی برخوردارید و تجهیزات مناسبی به همراه دارید، بد نیست راهی بهشت دیگری از ماسوله شوید. بعد از کوهپیمایی ۳ تا ۴ ساعته به ییلاق زیبایی می رسید که در احاطه کوه های بلندقامت و سرسبز این خطه قرار گرفته است. اینجا منظره ای تماشایی با دید ۳۶۰ درجه روبه رویتان قرار می گیرد، چیزی شبیه به یک تابلوی نقاشی که هوش از سرتان می پراند و بهترین مکان برای رهایی از بند استرس های زندگی است. علاقه مندان به کوهنوردی نباید در سفر به ماسوله این مکان را از قلم بیاندازند.
- چشمه های درمانی ماسوله: در داخل جنگل های ماسوله چندین چشمه معدنی وجود دارد که خاصیت درمانی آن ها در بین اهالی روستا و حتی گردشگران معروف شده است. مثل چشمه علی زاخونی که گویا در درمان ناراحتی های دستگاه گوارش تاثیر بسزایی دارد و از اصلی ترین چشمه های آب معدنی استان گیلان به حساب می آید. کمی بالاتر از رود ماسوله رودخان نیز چشمه زمزمه را می بینید که آب این چشمه در درمان بیماری های ریوی و گوارشی مفید است و اهالی روستا قبل از نوشیدن آن کمی شکر به آن اضافه می کنند تا طعم تلخش را از بین ببرد.
- قله شاه معلم: وقتی دور تا دور ماسوله را کوه ها احاطه کرده باشند جای تعجبی ندارد که کوهنوردان به قصد دیدن طبیعت بکر کوهستان و چشم انداز قله های آن منطقه راهی ماسوله شوند. از بین قله های ماسوله، قله ۳ هزار متری شاه معلم مقصد محبوبی برای کوهنوردان به شمار می رود. این قله با نام «ماسوله داغ» نیز شناخته شده و دومین قله بلند استان گیلان به حساب می آید. اگر دوست دارید قابی از بهشت را نظاره گر شوید به این قله صعود کنید.
ماسوله نگین گیلان است؛ نگینی مینیاتوری از زیبایی های چهارفصل گیلان. چیزی که در میان راهنماهای مربوط به جاهای دیدنی ماسوله کمتر به آن توجه می شود مردم ماسوله است. مردمی تالش زبان که از گذشته تا حال پذیرای مهمان ها بودند و هیچ وقت از شلوغی و سر و صدای گردشگرها گلایه نکردند. شاید همین خوش اخلاقی مردم ماسوله باعث شده تا گردشگرها عاشق این شهر شوند.
آشنایی با جاذبه های بولینگ مریم کیش
