روسیه با بازیگری ایران در قفقاز جنوبی مخالف است/ سناریوی اوکراین با بی عملی روسیه در آرتساخ تکرار خواهد شد؟
به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ساعدنیوز، دکتر احسان موحدیان در گفتگویی اختصاصی با خبرنگار ما و در واکنش به مطالب مطرح شده در دیدار خبرساز وزیر امور خارجه کشورمان با آرارات میرزویان وزیر امور خارجه ارمنستان در تهران گفت: هرچند آقای امیرعبداللهیان گفته اند که رئیس جمهور آذربایجان به ما قول داده است که مسیر ترانزیتی تاریخی میان ارمنستان و ایران بسته نخواهد شد، و منافع ترانزیتی ایران آسیب نخواهد دید. البته این بدان معنی نیست که ایران از قول آقای علی اف یقین دارد و صرفاً بر مبنای این قول عمل خواهد کرد و کار خاصی برای حفظ منافع اش انجام نخواهد داد. همچنین، این به آن معنی هم نیست که مقامات جمهوری اسلامی متوجه این نیستند که علی اف مطامع کوریدوری و ترانزیتی بر علیه ایران دارد. به هر حال، این سخن آقای امیرعبداللهیان در واقع پیامی است به رئیس جمهور آذربایجان که باید به قول خودش پایبند بماند. البته ایران ابزارهای متعددی برای جلوگیری از تجاوز علی اف به منافع ژئوپلتیکی ایران در اختیار دارد.
موحدیان با اشاره به مذاکرات صلح میان ارمنستان و آذربایجان افزود: این مذاکرات در سه بستر در جریان است. یک بستر این مذاکرات، روسیه است که هیچ یک از دو کشور آذربایجان و ارمنستان به این بستر اهمیتی نمی دهند و به آن پایبند نیستند. هر دو کشور بیشتر به دنبال پیگیری مذاکره از مسیر غرب هستند. در مسیر غرب، چند اتفاق در حال رخ دادن است. یکی تأمین مالی ساخت راه آهن از خاک ارمنستان، خاک اصلی باکو را به نخجوان وصل کند. ابتکار دیگر غربی ها در این راستا، فراهم کردن بستری برای مذاکره قره باغ کوهستانی ارمنی نشین یا آرتساخ با میانجی گری غرب با باکو است بدون دخالت دولت ارمنستان. هدف این مذاکرات هم تسریع واگذاری قره باغ به علی اف است. اتفاق دیگری که غربی ها به دنبال آن هستند، بستن جاده لاچین به سمت ارمنستان به عنوان مسیر دسترسی روس ها به این منطقه است. به جای این مسیر می خواهند از آقدام یک مسیری را به ارمنستان باز کنند که مسیر دسترسی روس ها به ارمنستان از طریق آذربایجان میسر شود. این مورد سوم بسیار خطرناک است چرا که هر زمان اراده کنند، می توانند این مسیر دسترسی را قطع کنند و جلوی ورود روس ها به منطقه گرفته شود. اگر این اتفاق بیفتد، آن منطقه کاملاً محاصره می شود و در خطر قتل عام و نسل کشی یا مهاجرت اجباری خواهد بود.
این کارشناس مسائل قفقاز گفت: اگر راه دسترسی روس ها به آرتساخ از مسیر جاده لاچین بسته شود، اتفاقات بدی در آن منطقه می تواند رخ دهد. اولاً روس ها هر بار بخواهند به آنجا تردد داشته باشند باید با اجازه دولت باکو وارد منطقه شوند. آن وقت، ترکیه، اسرائیل و ناتو به سرعت خلأ حضور روسیه را پر خواهند کرد. مشکل این است که روس ها که الان حضور فیزیکی در آن منطقه دارند، اجازه بازیگری به ایران را در آن منطقه نمی دهند، در حالی که تمام خطرات متوجه منافع جمهوری اسلامی است! ته این ماجرا در واقع، قطع شدن کوریدور شمال به جنوب ایران و شکل گیری یک کوریدور رقیب است! اگر این اتفاق بیفتد، مسیرهای انتقال کالا و انرژی از مسیر کشورهای ترک زبان تثبیت شود. این موضوع امنیت اقتصادی ایران را به خطر خواهد انداخت. از سوی دیگر، جایگزینی نیروها هم خطرات روشنی دارد. وقتی روس ها نباشند، بلافاصله نیروهای اسرائیلی و ترکیه مستقر شده اند!
موحدیان تصریح کرد: اگر نیروهای روس از این منطقه خارج شوند، اسرائیل و ناتو در آنجا مستقر خواهند شد و این موضوع گرایشات تجزیه طلبانه در استان های آذری زبان ما را تقویت خواهد کرد. مسأله این است که ایران برای دفاع از حق خودش در قفقاز و جلوگیری از به خطر افتادن منافع سیاسی و اقتصادی و امنیتی و اطلاعاتی خودش در این منطقه، باید بازیگری فعال داشته باشد. متأسفانه روس ها به بهانه این که بازیگری ایران در این منطقه می تواند معادلات را پیچیده تر کند، اجازه ورود ایران به این منطقه را نمی دهد و می گویند که ما خودمان می خواهیم این منطقه را مدیریت کنیم. ولی به علت گرفتاری جدی شان در جنگ اوکراین، راهبرد مشخصی را برای غلبه بر مشکلات موجود در قفقاز ندارند. طرف مقابل شان، آمریکا، اروپا، ترکیه و اسرائیل، راهبرد مشخصی دارند. هر بار با ارائه یک طرح خلاقانه سعی می کنند تا روس ها را آچمز کنند. این کار ذره ذره از نفوذ روس ها در این منطقه می کاهد. روس ها فقط می خواهند در این منطقه باشند، ولی هیچ طرح مشخصی برای تداوم این حضور ندارند.
این تحلیلگر مسائل بین الملل با اشاره به غیبت یک طرح و برنامه مشخص از سوی روسیه برای حضور فعال در منطقه قفقاز جنوبی و حل معضلات آن، افزود: این عدم داشتن برنامه و طرح برای حل مشکلات استراتژیک از سوی روس ها فقط به قفقاز ختم نمی شود بلکه در آسیای میانه هم این مشکل بروز کرده است. در آنجا هم ما شاهد این هستیم که در کشورهای آسیای میانه غربی ها ده ها هزار سازمان های غیردولتی ایجاد می کنند تا رهبران آتی این کشورها را با افکار ضدایرانی، ضدروسی و ضدچینی تربیت کنند. ولی خب در آنجا هم نه روس ها حضور دارند و نه ما! اگر این طور قرار باشد که روند ادامه پیدا کند، در یک دهه آینده، کل این منطقه یعنی آسیای میانه و قفقاز به کانون نفرت و توطئه علیه ایران، روسیه و چین تبدیل خواهد شد! برنامه های مشخصی برای حل این مشکل ما نمی بینیم. در قفقاز روس ها ترجیح می دهند خودشان با ترکیه به عنوان کارگزار و عامل اجرای سیاست های غرب طرف شوند. ولی خب به علت مشکلات خودشان توفیق چندانی در این زمینه نداشتند. هم در اوکراین درگیر هستند و هم در داخل روسیه، گروه های مختلف سیاستگذار داریم که نگرش های مختلفی به این ماجرا دارند. بعضی از آنها حتی طرفدار غرب و ترکیه هستند! آنهایی هم که طرفدار ترکیه و غرب نیستند، در مورد استراتژی ها و راهکارهای حل این معضل ها اختلاف نظرهای جدی دارند و در نهایت به جایی نرسیدند.
موحدیان تأکید کرد: جمهوری اسلامی در چنین شرایطی باید برای حفظ منافع خودش و کمک روس ها برای حل این مشکلات وارد عمل شود، ولی روس ها اجازه بازیگری به ایران را نمی دهند. تا وقتی هم که این وضعیت برقرار است، ما باید با چنگ و دندان از منافع خودمان دفاع کنیم. البته اگر کار به جای باریک بکشد، کوریدور اگر احداث شود و از جنوب ارمنستان و از استان سیونیک این طرح اجرا شود، جمهوری اسلامی بیکار نخواهد نشست و اقدامات مقتضی را خواهد کرد. اما باید به روس ها تفهیم کرد که تا وقتی گزینه های کم هزینه تر وجود دارد و شما می توانید از این گزینه ها استفاده کنید، بهتر است وقت را غنیمت بشمرید و اقدامات لازم را بکنید. ولی وقتی راهبرد مشخصی نداری و فقط تماشا می کنید، تا طرف مقابل کار خودش را پیش ببرد، کار به جایی می رسد که شما مجبور می شوید که از روش های سخت برای حل مشکل خودت استفاده کنی! این اتفاقی است که در اوکراین هم برای روس ها رخ داد.
این پژوهشگر مسائل قفقاز تصریح کرد: در اوکراین هم روس ها می توانستند با اقدام به موقع بدون جنگ مشکلشان را حل کنند ولی این کار را نکردند. منتها آنقدر تعلل کردند و به دلیل اختلاف نظر در جمع بندی کارشان بی نتیجه ماند و در نهایت مجبور به جنگ شدند. در قفقاز هم روس ها همین اشتباهشان را میخواهند تکرار کنند. این باید به روس ها تفهیم شود که این رویه نامناسب است و ذره ذره نفوذشان در قفقاز کم خواهد شد و باید به متحدان خودشان خصوصاً ایران در آنجا اجازه بازیگری بدهند. ایران هم باید بتواند از اهرم هایی که در مقابل روسیه در اختیار دارد استفاده کند و آنها را تحت فشار قرار دهد تا اجازه بازیگری را در قفقاز داشته باشد.