سنگ نگاره یا هنرصخره ای چیست؟

هنر صخره ای یا سنگ نگاره به مجموعه ای از آثار ایجاد شده بر روی سنگ ها توسط انسان که شامل نقوش، نمادها و تصاویر است، اطلاق می شود. این هنر یکی از سنت های هنری زنده در دنیا به شمار می رود که در طی هزاران سال تداوم یافته است. به نظر می رسد انسان ها سنگ ها را به عنوان اولین بستر برای ثبت هنر، تجارب و احساسات خود شناخته اند. البته انسان ها روش های دیگری برای این منظور مثل چوب، استخوان و ... داشته اند که در طول تاریخ از بین رفته اند اما سنگ به دلیل ماهیتی که دارد این آثا را حفظ کرده و هنوز در اقصی نقاط دنیا قابل رویت است. محققان رشد و توسعه سنگ نگاره ها را هم زمان با آغاز زندگی انسان در خارج از غار دانسته اند.

چرا انسان ها از هنر صخره ای یا سنگ نگاره استفاده کرده اند؟

تصاویر و نقوش ثبت شده بر روی سنگ ها حاصل تفکرات و احساسات انسان های دوره های مختلف تاریخی از وقایع و اتفاقات روز مره زندگی آن ها نظیر مراسم های آئینی، نبردها، طبیعت و ... است. علائم هندسی نمادین و مفهومی نیز در سنگ نگاره ها، در نقاط مختلف دنیا دیده می شود، اما فراوانی نقوش تداعی کننده شکار در آن ها اهمیت این موضوع در دورهای مختلف زندگی انسان ها را نشان می دهد.

سنگ نگاره ها در نقاط مختلف دنیا و از جمله در ایران دیده می شوند. این ها می توانند نشانگر برخی فرهنگ ها، اعتقادات، مذاهب و تفکرات مردم یک اقلیم مشخص در یک دوره خاص زمانی باشند. لذا به همین دلیل این سنگ نگاره ها برای مطالعات تاریخی و فرهنگی اهمیت پیدا می کنند.

هنر صخره ای یا سنگ نگاره ها درنقاط مختلف جهان و ایران

همانگونه که اشاره شد سنگ نگاره ها در نقاط مختلف دنیا یافت می شوند. قدمت برخی از این ها به بیش از چند ده هزار سال برمی گردد. به طور مثال بیش از 300 محوطه دارای سنگ نگاره با حدود یک میلیون تصویر در آفریقا پیدا شده است که قدمت بسیاری از آن ها به بیش از صد هزار سال می رسد. از دیگر مناطق دارای سنگ نگاره یا هنر صخره ای در دنیا با شهرت جهانی می توان به نقوش جنوب الجزایر، جنوب مراکش، فزان در لیبی، آئیر و تنه ره در نیجریه، تی بستی در چاد، نواحی کوهستانی حبشه، دهارتی شیت در موریتانی و موزامدس در آنگولا اشاره کرد. بعضی از نمونه های هنر صخره ای در استرالیا قدمتی بیش از 60 هزار سال یعنی به اندازه قدمت سکونت انسان در این قاره عمر دارند.

هنر صخره ای یا سنگ نگاری در نقاط مختلف ایران نیز وجود دارد. به طور کلی تا به حال در 21 استان کشور آثار مربوط به این هنر یافت شده است. استان لرستان دارای بیشترین و قدیمی ترین سنگ نگاره ها در ایران است. قدیمی ترین سنگ نگاره کشف شده درایران مربوط به غار یافته در استان لرستان است که قدمتی بیش از 40000 سال دارد. بزرگ ترین سنگ نگاره ایران نیز مربوط به تیمره در گلپایگان است که بیش از 38000 هزار سنگ نگاره دارد.

نقوشی که در سنگ نگاره های ایران حک شده اند شامل موارد زیر هستند:

• نقوش انسان در حالت های مختلف مثل فرار، دویدن، رزم، ایستادن و ....
• نقوش حیوانی
• نقوش هندسی و نمادین
• نقوش گیاهی
• نقوش ترکیبی (انسان و حیوان)

روش های ایجاد این نقوش در سنگ نگاره ها و هنرهای صخره ای و همچنین ابزار حکاکی و کنده کاری مختلفی برای ایجاد آن ها مورد استفاده قرار گرفته است. در ایران با توجه به این که این سنگ نگاره ها اغلب بر روی سنگ های رسوبی ایجاد شده است و از آنجایی که این سنگ ها نسبتا بافت نرمی دارند، بنابراین این هنر در دوره های مختلف تاریخی در این سرزمین انجام شده است.

دیدن آثار مربوط به سنگ نگاره ها و هنر صخره ای انسان را به تفکر وا می دارد. براستی رابطه انسان و قلم و نیاز او برای به تصویر در آوردن تفکراتش قدمتی چند ده هزارساله دارد. این یعنی انسان از همان دیرباز به دنبال باقی گذاشتن اثری از خود در این دنیا بوده و این روند تا به امروز ادامه داشته است.