گارمون در فرهنگ معین این گونه معنا شده است: گارمن، گارمان، قارمون یا قارمان، یک آلت موسیقی پرده دار شبیه جعبه که به هنگام نواختن آن را در دست گیرند و پرده های آن را با انگشت فشار دهند. «گارمون»، یک ساز هواصدای مطلق زبانه دار با مخزن هواست. این ساز برگرفته از آکاردئون که یک ساز غیرایرانی ست ساخته شده است.
معرفی ساز گارمون
در سال ۱۸۸۵م بلوبورودف مبتکر اولین طرح قارمون روسی بود که امکان نواختن گام کروماتیک( شستی های سیاه) را داشت.
این نوع قارمون توسط چالکوف ساخته و این سازدر روسیه رایج شد که ظاهرا هارمونیا یا هارمون نام گرفت و به خاطر تلفظ دشوار کلمه ی «ه» در زبان قفقاز به قارمونیا یا قارمون تلفظ شد. روسیه بزرگترین مرکز تولید قارمون بوده است.
از نوع های قارمون روسی : مارین۔ تاتار – آرخیپ – کارپوشکین – ويتكا – والنتین – استالبوف – کاباردین و … می باشند و به نسبت منطقه ای که در آن مورد استفاده می شود به نام آن منطقه مشهورند. احتمالا با ورود قارمون در نیمه ی دوم قرن نوزدهم به آذربایجان این ساز در موسیقی آذربایجان ثبت شد و نوازنده ی معروف آذربایجان مرحوم احد على ان معروف به کوراحد ،گام کروماتیک قارمان را کامل کرد. برای رقص ملی آذربایجانی در ارکسترهای آذری به عنوان یک ساز کامل و با نام «قارمون آذربایجانی» شناخته شد. این ساز به عنوان یکی از صنایع دستی آذربایجان شرقی محسوب می شود به دلیل اینکه صفر تا صد این ساز ساخته دست می باشد. قارمان را به زبان آذری گارمون می گویند.
این ساز در ایران با نام گارمون شناخته می شود. سازی شبیه به آکاردئون، که ریشه آن را در روسیه و قفقاز می توان جست وجو کرد. این ساز از روسیه به گرجستان و دیگر مناطق قفقاز و سپس به ایران آمده و در آذربایجان شرقی رواج یافته است.
قسمت های ساز گارمون
عبارتند از : ۱. کمر برای نگه داشتن در بغل ۲. کلاویه ها و شستی های سمت راست «گریف» برای نواختن ۳. کلاویه ها و شستی های سمت چپ برای ایجاد صدای بم و آکوردها که حالت مکمل کلاویه های سمت راست را دارند. ۴. کوروک برای ایجاد هوا در جعبه قارمون ۵. کمر برای کشیدن کوروک در سمت چپ برای دست چپ. تفاوت این ساز با آکاردئون در شکل ظاهری و کوک آن می باشد که قارمون نیم پرده از آکاردئون بم تر است و کوک قارمون از تار آذری الهام گرفته شده است. وسعت ملودی قارمون(۲ / ۵ اکتاو) و تعداد کلاویه های سمت راست ۳۰ عدد و سمت چپ نیز ۳۰ عدد می باشد. طرز نواختن این ساز با ۴ انگشت دست راست است، ولی به دلیل اجرای قطعات تند و سریع و زینت ها و شیرین کاری ها از انگشت شست نیز استفاده می شود.
این ساز باید دور از رطوبت و هوای سرد و در دمای بالای ۲۰ درجه سانتیگراد نگهداری و کوروک آن به آرامی باز و بسته شود.
ساختار گارمون
گارمون متشکل از یک فانوس برای تامین هوای ساز و دو جعبه در دو طرف فانوس است. جعبه سمت راست کلاویه هایی مانند پیانو و جعبه سمت چپ، کلاویه هایی دکمه مانند دارد.
داخل هر دو جعبه مکانیسم هایی برای به صدا در آوردن زبانه ها وجود دارد. هر کلاویه به چند زبانه متصل است. ردیف زبانه ها به پلانکا معروف است و در گارمون چهار، پنج، یا شش پلانکا وجود دارد. تکنیک های اجرایی گارمون تا حدودی با آکاردئون متفاوت است.
گارمون سازی برای اجرای ملودی است. دکمه های سمت چپ این ساز بر خلاف آکاردئون فقط امکان اجرای یک صدا را دارند که نوعی واخوان محسوب می شود. کوک ساز گارمون تقریبا تامپره است، اما نیم پرده پایین تر از دیاپازون است و یک ساز انتقالی محسوب می شود. وسعت صوتی گارمان چند نت بیشتر از دو اکتاو است.
جنس ساز گارمون
ساز صفحه کلید دار قارمون بیشتر از چوب گردو می باشد که برای جنس های خیلی مرغوب در قسمت بدنه از چوب لیمو استفاده می شود، دیگر قسمت های این ساز با چوب گردو همراه با تزئینات صدفی است.
تفاوت گارمون با آکاردئون
گارمون نسبت به آکاردئون کمی کوچکتر است. آکاردئون کلاویه هایی مثل پیانو دارد، ولی در گارمون کلاویه ها کوچک تر و در برخی مدل ها به شکل گرد ساخته می شود. همچنین تکنیک های نواختن گارمون با آکاردئون کمی متفاوت است.
از جمله سازندگان دست ساز این ساز در آذربایجان شرقی و تبریز می توان به آقایان:
رسول اقبالی ناصر پور جلوگیر و داریوش خداداد لشگری اشاره نمود که سازهای ساخته شده توسط ایشان مطابق با استانداردهای سازهای ساخته شده در باکو می باشد.
این ساز به عنوان یکی از صنایع دستی آذربایجان شرقی محسوب می شود. از نوازندگان و اساتید قارمون می توان به جواد علیوندی و یعقوب اسفندي و يوسف عبدالعظیم زاده که مشغول تدریس و پرورش شاگرد در تبریز هستند، اشاره | نمود. هنرمندانی چون غلامرضا کریم زاده، مختار خیابانی و مهدی صفرپور و رحیم شهریاری نیز با اجرای کنسرت های متعدد در ایران و کشورهای خارجی به هر چه بیشتر شناساندن موسیقی آذری و قارمون کمک می کنند.
از نوازندگان بنام آذربایجان (باکو) می توان به نوازنده ی چیره دست آفتاندیل اسرافیل اف، ذاكیر میرزای اف، خانلار جعفراف، انور صادق اف، گلبهار شکرلی و گوهر رضایوا و … اشاره نمود. قارمون یکی دیگر از سازهایی است که در شهرستان اهر از یاد برده شده است و از جمله نوازندگان قدیمی این ساز در شهرستان اهر می توان به مرحوم کیومرث(ابی) جواهری و آقایان میروالح موسوی و محمدرضا صهبافر و میروالح موسوی اشاره کرد.
کاربرد ساز گارمون
گارمون در مراسم های شادی و عروسی های ایرانیان آذربایجان به خصوص در مناطق عشایری و روستایی کاربرد دارد.
کاخن یا کاخون چه نوع سازی می باشد؟
