شاخص H-index چیست؟

h-index چیست؟

اچ ایندکس یک شاخص عددی است که میزان تاثیر گذاری مقالات علمی استناد شده توسط دانشمندان و پژوهشگران را بررسی وتعیین می کند. این شاخص اطلاعات را به صورت کمی نمایش می دهد. این شاخص در سال ۲۰۰۵ توسط فیزیکدانی به نام جورج ای. هیرش پیشنهاد شد و گاهی با نام شاخص هیرش نیز شناخته می شود.

اچ ایندکس علاوه بر ارزیابی علمی دانشمندان، مشخص می کند که کدام محقق از نظر استناد تعداد مقالات نسبت به دیگران بالاتر است. این شاخص بیشتر برای محققانی که در یک حوره کاری مشخص فعالیت می کنند کاربرد دارد. این شاخص توسط پایگاه های مختلفی محاسبه می شود که در مقالات انگلیسی زبان، پایگاه اسکوپوس، گوگل اسکالر، آی اس آی و برای مقالات فارسی در پایگاه آی سی اس است.

H به عنوان یک شاخص کمی، تعداد مقالات استناد شده یک محقق را نشان می دهد. در واقع وقتی می گوییم یک مقاله h بار منتشر شده یعنی میزان استناد های آن نیز مشخص می شود. اگر میزان استناد های شخصی ۳ باشد یعنی ۳ بار به این مقاله استناد شده است.

این شاخص، ضریب تاثیر بالایی دارد و به خاطر استناد بالای آن به آسانی محاسبه می شود. حتی می توان برنده جایزه نوبل را به وسیله این شاخص پیش بینی کرد.

H-Index با چه هدفی استفاده می شود؟

پس از پاسخ به این سوال که H-Index چیست ، این سوال پیش خواهد آمد که هدف استفاده از H-Index چیست؟ تعریف اچ ایندکس بدین شکل است که وقتی محققی دارای اچ ایندکس h است منظور آن است که دارای h مقاله منتشر شده است که در مقالات دیگر، حداقل h بار به آن استناد شده است. به طور مثال H-index برابر با ۱۰ به این معنی است که نویسنده مورد نظر ۱۰ مقاله دارد که برای آن ها حداقل ۱۰ ارجاع دریافت کرده است. بنابراین اچ ایندکس هم تعداد مقالات و هم تعداد استنادات برای هر مقاله را نشان می دهد. این شاخص تنها در مقایسه دانشمندان فعال در یک حوزه مشترک، عملکرد مناسبی دارد.

دلیل ایجاد اچ ایندکس

پیش از ابداع اچ ایندکس، تعداد استنادات به مقالات یک پژوهشگر یا یک مجله، به عنوان معیاری برای ارزیابی آن محقق یا آن مجله بودند. اما مشکلی که ایجاد می شد، این بود که ممکن بود یک پژوهشگر یک مقاله مورد توجه به چاپ برساند که استناد های زیادی دریافت کند و با وجود اینکه آن فرد مقالات چندانی نداشت، اما به عنوان یک محقق تأثیر گذار محسوب می گردید.

از سوی دیگر این امکان وجود داشت که یک پژوهشگر مقالات بی کیفیت زیادی را منتشر کند و به واسطه تعداد بالای مقالات خود، تعداد استناد های قابل توجهی را جمع آوری کند. در چنین شرایطی، شاخص H خلق شد که هم زمان تعداد مقالات و تعداد ارجاعات به آن ها را در نظر می گرفت و معیار دقیق تری برای سنجش محققان و مجلات بود.

H-Index چه تاثیری دارد؟

در حالیکه ممکن است به نظر برسد شاخص H صرفا به منظور امتیازدهی به محققان در زمینه­ های مختلف به کار می ­رود اما کارایی­ های بیشتری دارد. اول اینکه خود محققان می­ توانند فعالیت خودشان و دیگران را با توجه به این امتیاز بسنجند. بخصوص برای شغل­ هایی در زمینه­ های علمی، شاخص H بسیار موثر است.

همچنین این امتیاز به افرادی که در یک زمینه ­ی خاص اطلاعات ندارند یا متخصص نیستند کمک می­ کند بتواند راحت ­تر اعتبار یک محقق را ارزیابی کند. مثلا در یک مصاحبه کاری برای یک شغل تحقیقاتی یا علمی خاص که مصاحبه کننده اطلاعات خیلی خاصی درباره زمینه ­ی علمی شخص مصاحبه شونده ندارد، با توجه به امتیاز شاخص H او می ­تواند بهتر تصمیم بگیرد که چقدر این شخص می ­تواند موثر و کارآمد باشد.

ایراد شاخص H چیست؟

با وجود اینکه شاخص H بسیار موثر عمل کرده است و فواید زیادی داشته است اما هنوز مشکلات و کمبودهایی دارد. یکی از این موارد زمانیست که امتیاز H را در فیلدهای مختلف مقایسه می ­کنیم. در برخی از فیلدها ( مثل اقتصاد) معمولا شاخص H محققان امتیاز بالاتری نسبت به برخی فیلدهای دیگر (نظر ادبیات) دارد. بنابراین ممکن است این اشتباه برداشت شود که دو شخص با یک میزان علم در زمینه ­ی تخصصی خودشان از یک اندازه تاثیر برخوردار نیستند.

همچنین، امتیاز H نیز قابل دستکاری شدن است، مثلا یکی از مشکلاتی که وجود دارد اینست که اشخاص می ­توانند از دوستان و آشنایان خود بخواهند دائم در مقالاتشان به مقاله آن ها اشاره کنند تا با این کار تعداد ارجاعات به مقالاتشان بالاتر برود. اما این لزوما به معنی اینکه مقالات او بار علمی بالایی دارند نیست.

شاخص H در پایگاه­­های اینترنتی علمی

شما می­ توانید H-Index نویسنده مورد نظرتان را در پایگاه­های اینترنتی نظیر اسکوپوس یا گوگل اسکولار پیدا کنید.

شاخص H در پایگاه اسکوپوس

در پایگاه اسکوپوس کافیست وارد صفحه جستجوی نویسنده (Author Search) شوید و نام مورد نظر را وارد کنید. پس از اینکه نویسنده مورد نظرتان را در لیست پیدا کردید روی اسم او کلیک کرده و وارد صفحه پروفایل وی شوید. در این صفحه در سمت راست می ­توانید h-index فرد و تعداد مقالاتی که در سایت قرار داده است و تعداد ارجاعاتی که به مقاله فرد شده است را ببینید. در پایین صفحه در قسمت Documents نیز می ­توانید مقالاتی که منتشر کرده و تعداد ارجاعات به هر مقاله را ببینید.

شاخص H در پایگاه گوگل اسکولار

در گوگل اسکولار به سه طریق می ­توانید به امتیاز h-index یک محقق دست پیدا کنید. ابتدا اگر نام محقق را می ­دانید می ­توانید در بخش Advanced Setting وارد کنید تا وی را پیدا کرده و پروفایل او را ببینید. یا در فیلد مربوط به جستجو نام او را به این شکل جستجو کنید author:author name، با جستجوی نام محقق مورد نظرتان ابتدا پروفایل وی و سپس مقالاتی که منتشر کرده است دیده می ­شود.

اگر نام محقق را نمی ­دانید و فقط می­ خواهید بدانید نویسنده مقاله ­ای که می­ خواهید به آن استناد کنید چه امتیازی دارد فقط کافیست پس از جستجوی موضوع مورد نظرتان و انتخاب مقاله، به روی نام نویسنده کلیک کنید تا صفحه پروفایل وی باز شود. در سمت راست صفحه پروفایل یک نویسنده در گوگل اسکولار می­ توانید تعداد ارجاعاتی که به مقالات این نویسنده شده ، تعداد مقالات و امتیاز h وی را ببینید و در سمت چپ نیز به ترتیب مقالاتی که منتشر کرده است را پیدا کنید. مقالات یک نویسنده به ترتیب بیشترین ارجاعات نشان داده می­ شود، این می ­تواند به شما در انتخاب مقاله ­ای که از نظر علمی بار بیشتری دارد کمک کند.

H-index در پایگاه ISI

در سایت ISI باید دسترسی به این بخش برقرار باشد تا بتوانید نام نویسنده مورد نظرتان را جستجو کرده و H-index وی را بیابید.

برخی انتقادات وارد بر H-Index

اگر چه شاخص H در حال حاضر مهمترین معیار برای ارزیابی پژوهشگران به شما می رود، اما از سال 2005 تا کنون انتقاداتی بر آن وارد شده که برخی از آن ها را عنوان می کنیم.

• این شاخص تعداد نویسندگان یک مقاله و سهم آن ها در پژوهش را مد نظر قرار نمی دهد.
• این شاخص محدودیت های موجود در تعداد ارجاعات زمینه های مختلف علمی و مجلات مختلف را مد نظر قرار نمی دهد. برخی رشته های علمی و به تبع آن برخی مجلات، محدودیت ها و شیوه های مختلفی برای استناد مقالات دارند، گاها دیده می شود یک مقاله چند صد رفرنس دارد اما مقاله ای در زمینه علمی دیگر تعداد رفرنس های به مراتب کمتری دارد که این ناشی از تفاوت مجلات و رشته های علمی است.
• شاخص H محدود به تعداد مقالات منتشر شده است. به عبارت دیگر اگر یک محقق تعداد محدودی مقاله داشته باشد که به دفعات بسیار ارجاع داده شده اند، شاخص H بالایی نخواهد داشت.
• شاخص H متن ارجاعات را مورد بررسی قرار نمی دهد. برای مثال در یک مقاله ممکن است به مقالات زیادی استناد شده باشد، اما از بسیاری تنها یک جمله از آورده شود و محوریت پژوهش تنها بر چند مقاله خاص باشد.
• این شاخص خود ارجاعی را نیز مد نظر قرار می دهد. به این ترتیب یک محقق می تواند بار ها به تحقیقات پیشین خود استناد کند و این استناد ها در شاخص H وی تاثیر می گذارند.

تفاوت های H-Index در رشته های مختلف

در میان ۲۲ رشته علمی فهرست شده در بررسی حداقل تعداد استنادات Essential Science Indicators مربوط به تامسون روترز، فیزیک دومین علم پراستناد پس از علوم فضاییست. در طول بازه زمانی ۱ ژانویه ۲۰۰۰ تا ۲۸ فوریه ۲۰۱۰، یک فیزیکدان باید 2073 استناد را دریافت می کرد تا جزء %۱ پراستنادترین فیزیکدانان جهان به شمار برود. حد مشخص شده برای علوم فضایی از همه علوم بیشتر است (۲۲۳۶ استناد)، پس از آن فیزیک، پزشکی بالینی (۱۳۹۰) و بیولوژی و ژنتیک مولکولی (۱۲۲۹) قرار دارند. اکثر رشته ها نظیر محیطزیست/اکولوژی (۳۹۰)، تعداد محققان کمتر، مقالات کمتر و استنادات کمتر دارند. بنابراین حدود مشخص شده برای این رشته ها در Essential Science Indicators نیز پایین تر است. کمترین مقدار استناد برای قرار گیری نویسنده در بین ۱% برتر آن رشته، علوم اجتماعی (۱۵۴)، علوم کامپیوتر (۱۴۹) و علوم بین رشته ای (۱۴۷) هستند.

این ارقام در سایر رشته ها بسیار متفاوت است: تیم تأثیر علوم اجتماعی در مدرسه اقتصاد لندن به این نتیجه رسیده است که دانشمندان علوم اجتماعی در بریتانیا به طور متوسط اچ ایندکس پایینتری داشتند. اچ ایندکس برای استادان (تمام) بر اساس داده های گوگل اسکولار در بازه ۲/۸ (حقوق)، ۳/۴ (علوم سیاسی)، ۳/۷ (جامعه شناسی)، ۶/۵ (جغرافیا) و ۷/۶ (اقتصاد) قرار داشت. به طور متوسط در تمام رشته ها، اچ ایندکس یک پروفسور علوم اجتماعی دو برابر اچ ایندکس یک مدرس یا مدرس ارشد بود، با این حال کمترین تفاوت در رشته جغرافیا وجود داشت.