خرگوش ها جزء پستانداران خونگرم با گوش های بلند، دم کوتاه و موهای نرم هستند. خرگوش اهلی (Oryctolagus Cuniculus) حیوانی از راسته خرگوش شکلان (Lagomorpha) و خانواده Leporidae است و خاستگاه ابتدایی آن غرب اروپا و شمال غرب آفریقا است. در حال حاضر از نژادهای مختلف آن به منظورهایی گوناگون ازجمله تولید پشم و گوشت ، انجام تحقیقات بیولوژیکی و به عنوان حیوانات خانگی استفاده می شود. در این مطلب قصد داریم در مورد نگهداری خرگوش صحبت نماییم.
وزن آن ها بسته به نژادشان از ۱ – ۷٫۵ کیلوگرم متغیر است. ما ۵۰ نژاد خرگوش داریم که کوچک ترین آن ها به اندازه یک خوکچه هندی و بزرگ ترین به اندازه یک سگ اسپانیل کوچک است.خرگوش ها فعال، بازیگوش و دست آموز هستند. تماشای آن ها سرگرمی جالبی است و اصولاً حیوان خانگی مناسبی است.ساکت است و به رسیدگی خیلی زیاد نیاز ندارد. خرگوش هایی که به خوبی دست آموز می شوند آرامند و از بودن در کنار انسان ها لذت می برند. می توان مانند گربه ها آن ها را برای دفع مدفوع آموزش داد.
ویژگی های خرگوش
مهم ترین ویژگی آناتومیکی حیوان در سر و گوش ها است.بخش خارجی گوش ها یعنی لاله گوش خصوصیت برجسته این حیوان بوده و علاوه بر نقش آن در شنوایی، به لحاظ وجود شبکه وسیع عروقی در زیرپوست این ناحیه ، تأثیر مهمی در تنظیم حرارت بدن دارند. لاله های گوش نرم و بسیار حساس هستند و نباید از آن ها برای گرفتن و مقید کردن حیوان استفاده نمود.چشم ها به نسبت اندازه سر بزرگ و دارای زاویه دیدی حدود ۱۹۰ درجه هستند.مردمک ها قدرت اتساع زیادی دارند و بدین علت حساسیت بینایی حیوان به نور را در مقایسه با انسان ۸ برابر افزایش می دهند.پلک سوم در این حیوانات رشد قابل ملاحظه ای دارد که در هنگام خواب از گوشه داخلی چشم حرکت نموده و سطح قرنیه را می پوشاند.
نگهداری از خرگوش
خرگوش را می توان در داخل منزل (بعنوان مثال در حیاط) نگهداری نمود. حداقل سطح مورد نیاز برای خرگوش با وزن kg 2 حدود ۰/۳ متر مربع است . برای خرگوشهای با وزن بیش از kg 2 به ازاء هر کیلوگرم وزن اضافه سطح لانه باید حدود ۰/۲ – ۰/۱ متر مربع افزایش یابد و در صورتیکه چند خرگوش با هم نگهداری شوند باید به ازاءهر خرگوش اضافی ۰/۲ متر مربع به سطح لانه افزوده گردد.
ارتقاع لانه باید در حدی باشد که حیوان بتواند بطور کامل بر روی پاهای خود بلند شود که بسته به جثه حیوان می تواند حدود ۴۵-۹۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. در صورتیکه خرگوش در فضای خارج منزل نگهداری می شودکف لانه باید در مقابل نفوذ رطوبت عایق شود و در صورتیکه نگهداری در داخل منزل صورت می گیرد کف لانه می تواند مشبک و یا توری باشد که بدین ترتیب ادرار و رطوبت ناشی از آن در کف قفس باقی نمی ماند و این مسئله اجازه می دهد تا تمیز کردن لانه در فواصل طولانی تری انجام گیرد.جهت جلوگیری از بروز نزاع در بین خرگوشها و عوارض متعاقب آن ، خرگوشهای نر را باید جدا از هم نگهداری نمود. همچنین نرها و ماده ها نیز جز در هنگام جفتگیری باید در لانه های جداگانه نگهداری شوند. نگهداری چندخرگوش ماده با هم در یک قفس اشکالی ندارد.
خرگوشها می توانند درجه حرارت بین ۲۷۰ – ۴ درجه را تحمل نمایند که البته متوسط درجه حرارت توصیه شده بین ۲۲ – ۱۶ درجه سانتیگراد است . رطوبت محیط باید حدود ۶۰ – ۴۰ % باشد و حداقل طول مدت روشنائی مورد نیاز ۱۶ – ۱۴ ساعت است . در صورتیکه طول مدت روشنائی محیط از این مقدار کوتاهتر باشد حیوان دچارنقصان فعالیت جنسی پائیزی (Autumnal Sexual depression) می گردد.
تغذیه خرگوش
میزان مصرف غذا در خرگوشها بطور متوسط روزانه حدود ۵ گرم به ازاء ۱۰۰ گرم وزن بدن است. بهترین ماده غذائی برای خرگوشها، جیره های غذائی تجاری است که ترکیبات آن بر اساس نیاز حیوان تنظیم شده است. این جیره ها معمولا حاوی ۱۷% – ۱۴% پروتئین ، ۲۲% – ۱۲% فیبرخام و ۲۵۰۰ – ۲۱۰۰ کیلو کالری انرژی هستند.در کنار این مواد می توان از سبزیجات مختلف نیز استفاده نمود و باید توجه کرد که سبزیجات فاسد و کپک زده نباشند.این حیوان از نظر فیزیولوژیک شبه نشخوار کننده (Pseudoruminant) بشمار میرود و چون میکروفلور دستگاه گوارش آن نسبت به تغییرات اسمولاریته و PHبسیار حساس است بنابر این تغییر نوع مواد غذائی باید به آهستگی وطی مدت ۵ – ۴ روز انجام گیرد و هرگونه تغییر ناگهانی در محتویات جیره غذائی ، بخصوص استفاده از جیره های غنی از کربوهیدرات می تواند با ایجاد اختلالات شدید گوارشی سبب مرگ حیوان گردد.
جذب ویتامین در خرگوش ها
خرگوش ها قادر به جذب ویتامین از طریق میوه ها نیستند و ویتامین ها را با خوردن فضولاتشان جذب می کنند!میزان مصرف غذا در خرگوش ها به طور متوسط روزانه حدود ۵ گرم به ازاء ۱۰۰ گرم وزن بدن است .بهترین ماده غذایی برای خرگوش ها، جیره های غذایی تجاری است که ترکیبات آن بر اساس نیاز حیوان تنظیم شده است . این جیره ها معمولاً حاوی ۱۷% – ۱۴% پروتئین ، ۲۲% – ۱۲% فیبر خام و ۲۵۰۰ – ۲۱۰۰ کیلوکالری انرژی هستند.در کنار این مواد می توان از سبزیجات مختلف نیز استفاده نمود و باید توجه کرد که سبزیجات فاسد و کپک زده نباشند.
این حیوان از نظر فیزیولوژیک شبه نشخوارکننده (Pseudoruminant) به شمار می رود و چون میکروفلور دستگاه گوارش آن نسبت به تغییرات اسمولاریته و PH بسیار حساس است بنابراین تغییر نوع مواد غذایی باید به آهستگی و طی مدت ۵ – ۴ روز انجام گیرد و هرگونه تغییر ناگهانی در محتویات جیره غذایی، بخصوص استفاده از جیره های غنیاز کربوهیدرات میتواند با ایجاد اختلالات شدید گوارشی سبب مرگ حیوان گردد.
تولید مثل خرگوش
تعیین جنسیت در خرگوشهای نابالغ بسیار مشکل بوده و به تجربه نیاز دارد. بنابراین در این مورد از دامپزشک کمک بگیرید.خرگوشها در حدود سن ۲۴ – ۱۶ هفتگی به بلوغ می رسند. نژادهای کوچکتر زودتر ازنژادهای بزرگتر و ماده هازودتر از نرها بالغ می شوند. خرگوش ماده سیکل اوستروس منظمی ندارد ولی مرحله پذیرش جنسی طولانی و حدود۷-۱۰ روز است . در صورتیکه جفتگیری انجام نگیرد ظرف ۱-۲ روز حالت پذیرش از بین رفته و پس از آن حیوان مجددٹ وارد مرحله پذیرش جنسی می گردد.
خرگوش ماده ای که وارد این مرحله شده است به سایر خرگوشهای ماده داخل قفس اجازه می دهد که بر پشت وی بجهند که این نشانه در جهت تشخیص حیوان آماده جفتگیری حائز اهمیت است . همانگونه که در مبحث لانه ذکرشد نرها و ماده ها باید جدا از یکدیگر نگهداری شوند و فقط هنگام پذیرش جنسی خرگوش ماده برای مدت حدود۱۰ دقیقه در قفس خرگوش نر قرار داده شود.در صورتیکه جفتگیری منجر به لقاح نگردد، ممکن است آبستنی کاذب (Pseudopregnancy) رخ دهد. در این مرحله حیوان ماده کلیه حالات حیوان آبستن را دارد و حتی پستانها نیز بزرگ می شوند ولی این مرحله حداکثر پس ازحدود ۱۸ روز خاتمه می یابد.
طول مدت آبستنی حدود ۳۳ – ۳۰ روز است . رشد پستانها سریع بوده و طی هفته آخر آبستنی صورت می گیرد.طی روزهای آخر حیوان ماده شروع به ساخت لانه می نماید و برای این منظور اقدام به کندن موهای ناحیه شکم می کند. تعداد بچه ها بین ۴-۱۲ و بطور متوسط ۷ عدد است . بچه ها معمولا صبح زود و طی حدود یک ساعت و یاکمتر متولد می شوند. طول مدت شیردهی حدود ۴-۶ هفته است . مادر در طول روز فقط یکبار و معمولا صبحها به بچه ها شیر می دهد و بقیه ساعات روز لانه بچه ها را ترک می نماید که این مسئله نباید بعنوان عدم پذیرش بچه هاتوسط مادر قلمداد شود. در صورت مرگ مادر و یا هنگامی که مادر قادر به شیردادن بچه ها نباشد می توان آنها رابصورت دستی تغذیه نمود. جهت تغذیه بچه ها شیر با فرمولهای مختلفی توصیه شده است که یکی از ساده ترین فرمولها بشرح زیر می باشد:
شیر گاو ۲۴۰ سی سی
زرده تخم مرغ ۱ عدد
عسل ۵ سی سی
مولیتی ویتامین کودکان ۵ سی سی
شیر دادن هر ۱۲ تا ۲۴ ساعت انجام می گیرد. البته باید در نظر داشت که تغذیه دستی بچه خرگوشها بندرت موفقیت آمیز بوده و ممکن است با مشکلات و عوارض متعدد گوارشی و تنفسی در بچه خرگوشها همراه باشد.
تعیین جنسیت خرگوش ها
تعیین جنسیت در خرگوش های نابالغ بسیار مشکل بوده و به تجربه نیاز دارد. بنابراین در این مورد از دامپزشک کمک بگیرید.خرگوش ها در حدود سن 16 تا 24 هفتگی به بلوغ می رسند. نژادهای کوچکتر زودتر از نژادهای بزرگتر و ماده ها زودتر از نرها بالغ می شوند.خرگوش ماده سیکل اوستروس منظمی ندارد ولی مرحله پذیرش جنسی طولانی و حدود۷-۱۰ روز است . در صورتیکه جفتگیری انجام نگیرد ظرف ۱-۲ روز حالت پذیرش از بین رفته و پس از آن حیوان مجددا ً وارد مرحله پذیرش جنسی می گردد.
خرگوش ماده ای که وارد این مرحله شده است به سایر خرگوش های ماده داخل قفس اجازه می دهد که بر پشت وی بجهند که این نشانه در جهت تشخیص حیوان آماده جفت گیری حائز اهمیت است .رشد پستان ها سریع بوده و طی هفته آخر آبستنی صورت می گیرد.طی روزهای آخر حیوان ماده شروع به ساخت لانه می نماید و برای این منظور اقدام به کندن موهای ناحیه شکم می کند.تعداد بچه ها بین ۴-۱۲ و بطور متوسط ۷ عدد است .بچه ها معمولا صبح زود و طی حدود یک ساعت و یا کمتر متولد می شوند.طول مدت شیردهی حدود ۴-۶ هفته است.مادر در طول روز فقط یکبار و معمولا صبحها به بچه ها شیر می دهد و بقیه ساعات روز لانه بچه ها را ترک می نماید که این مسئله نباید به عنوان عدم پذیرش بچه ها توسط مادر قلمداد شود.
نحوه نظافت محل نگهداری خرگوش
با توجه به اینکه ادرار خرگوش بوی بسیار نا مطبوعی می دهد، لذا شما باید مرتبا بستر جعبه دستشویی خرگوش که می تواند خاک، کاه و پوشال باشد را تعویض کنید. توصیه ما به شما استفاده از آب و سرکه برای شستشو و ضدعفونی نمودن بستر نگهداری خرگوش است، این کار باعث می شود، بستر نگهداری دیرتر بو بگیرد.
بیماری های خرگوش
هر چند موارد گزارش شده از انتقال بیماریهای خطرناک بین انسان و حیوان در خرگوشهای اهلی و خانگی نادراست با این وجود مهمترین این بیماریها عبارتند از سالمونلوز، تولارمی ، هاری ، عفونتهای قارچی پوست و مو، سل وتوکسوپلاسموز.جهت جلوگیری از بروز بیماری در حیوان و کاهش احتمال انتقال آن به صاحب حیوان توصیه های زیر بایدمورد توجه قرار گیرد.
- پس از خرید حیوان ، جهت معاینه و بررسی وضعیت سلامت آن و دریافت راهنمائیهای لازم به درمانگاههای دامپزشکی مراجعه شود.
- حتی الامکان با ساخت جایگاه و لانه مناسب ، حیوان در خارج از محیط منزل و به عنوان مثال در حیاط نگهداری گردد.
- در صورتیکه حیوان در داخل منزل نگهداری می شود باید دارای جایگاهی خاص و نسبتا محدود باشد و از رفت وآمد آزادانه حیوان در محیط منزل باید جلو گیری شود.
- محل نگهداری و لانه حیوان روزانه نظافت گردد.
- از تماس حیوان با حیوانات خانگی افراد دیگر و همچنین حیوانات غیرخانگی نظیر گربه های ولگرد جلوگیری شود.
- نظافت شخصی علی الخصوص شستن دستها پس از تماس با حیوان از اهمیت زیادی برخوردار است .
- در صورت مشاهده هرگونه تغییر در ظاهر و یا رفتار حیوان ، جهت بررسی علت آن به درمانگاه دامپزشکی مراجعه شود و بر اساس نظر دامپزشک معالج انجام معاینات دوره ای مورد توجه قرار گیرد.
واکسن هاری جز در مواردی که حیوان در معرض هاری قرار دارد و یا در مناطقی که هاری شایع می باشد توصیه نمی شود و برای پیشگیری از بروز سایر بیماریهای متداول در خرگوش نیز تاکنون واکسنی تهیه نشده است .
ادرار خرگوش
بواسطه مصرف جیره غذائی گیاهی دارای PH قلیائی حدود ۸/۲ است و رنگ آن از زرد روشن تانارنجی پر رنگ یا قهوه ای متمایل به قرمز متغیر است که میزان رنگ بر اساس دهیدراتاسیون و قلیائی بودن ادرار تغییرمی کند. همچنین بخاطر وجود نمکهای کربنات کلسیم و فسفات آمونیم و منیزیم ادرار کدر است . رسوب این ترکیبات بر سطح میله های قفس ، تمیز کردن لانه را با اشکال روبرو می سازد.درجه حرارت طبیعی بدن بین ۳۷ تا ۳۹/۴ درجه سانتیگراد و به طور متوسط ۳۸/۳ درجه سانتیگراد می باشد.با توجه به وجود نژادهای مختلف وزن حیوان بالغ می تواند از حداقل kg 0/9 در نژادهای کوچک (آلمانی ،لهستانی ) تا kg 1/8 در نژادهای متوسط (نیوزیلند) و kg 7/3 در نژادهای بزرگ (فلاماندری بزرگ ) متغیر باشد. متوسط طول عمر این حیوان حدود ۵ تا ۶ سال و حداکثر طول عمر قابل انتظار ۱۵ سال است .
گلوله های مو و دندان های خرگوش
دندان های یک خرگوش تا آخر عمرش بی وقفه رشد می کنند.اگر مراقبت های لازم را از دندان های خرگوش انجام ندهید آنها بلند می شوند و در نهایت حیوان جانش را از دست می دهد.برای جلوگیری از این اتفاق می توانید سنگ کلسیم و یونجه فشرده لقمه ای برای کوتاهی دندان جوندگان را برای خرگوش خود تهیه کنید.این محصولات باعث کوتاهی دندان خرگوش ها می شود و در نتیجه خیال شما از این بابت راحت خواهد شد.اگر برای خرگوش خود سنگ کلسیم یا یونجه فشرده لقمه ای برای کوتاهی دندان جوندگان تهیه نکنید او مجبور است برای کوتاه کردن دندان هایش وسایل چوبی،مبل و دیوارها را بجود.خرگوش ها برای تمیز کردن بدنشان روزی چند مرتبه خودشان را لیس میزنند به همین دلیل گلوله های مویی در معده شان بوجود می آید.آنها نمی توانند مثل گربه ها گلوله های مویی را بالا بیاورند؛پس حتماً به این نکته توجه کنید.برای جلوگیری از این موضوع روزی یکبار بدن خرگوش را شانه بزنید.استفاده از فیبر در غذای خرگوش باعث از بین رفتن گلوله های مو می شود.
نحوه آموزش به خرگوش ها
اصولاً خرگوش ها محل دفع مدفوع و ادرار خود را در مناطقی از اطراف خودشان انتخاب می کنند و با این کار قلمرو خود را علامت گذاری می نمایند. این رفتار به شما کمک می کند تا به آن ها آموزش دهید که در مکان خاصی دفع ادرار و مدفوع داشته باشند.خرگوش های خانگی می توان بدین گونه عمل کرد که در ابتدا محل دفع را در داخل قفس گذاشته و سپس آن را به مکانی در اطراف منزل انتقال داد.خرگوش های مسن تر بهتر این آموزش را دریافت خواهند کرد، بخصوص اگر عقیم شده باشند. زیرا کمتر نیاز به نشانه گذاری قلمرو خود دارند.
باید توجه داشت که ادرار کردن ناخواسته و نامناسب می تواند بیانگر اولین علامت از بیماری های دستگاه ادراری باشد. معمولاً خرگوش ها در زمان غذا خوردن دفع مدفوع دارند.بنابراین می توان غذا را درگوشه ای از محل دفع قرار داد یا یک بسته از علوفۀ خشک را بالای محل دفع مستقر نمود.اگر مکان دفع و استراحت خرگوش یکسان است باید محل دیگری جهت دفع از کاه یا پشم تهیه شود. محل دفع خرگوش نباید از گِل درست شده باشد.زیرا ممکن است آن را خورده و سبب انسداد در دستگاه گوارش حیوان شود. هیدروکربن های مشتق یافته از درختان سرو و کاج می توانند سبب بیماری های کبدی شوند.بنابراین بهتر است مکان دفع از جنس کاغذ یا کاه بوده که در صورت مصرف خوراکی مشکلی برای حیوان بوجود نیاورد.
انتقال بیماری از خرگوش به انسان
پاستورلا مولتوسیدا نام یک باکتری است که اگر خرگوشی شما را گاز بگیرد یا چنگ بزند به بدنتان منتقل می شود و شما دچار عفونت،التهابات شدید و ترشحات چرکی خواهید شد.افرادی که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است بهتر است خرگوش را به عنوان حیوان خانگی انتخاب نکنند.
طریقه صحیح بغل کردن خرگوش
روش صحیح بغل کردن خرگوش، به این صورت است که پوست پشت گردن آنها را با یک دست گرفته و دست دیگرتان را مطابق شکل در زیر کفل (لگن) آن قرار دهید. براي بلند کردن خرگوش های کوچک می توان کف دست را در زیر شکم آن قرار داد و به آرامی آن را بلند کرد. توجه داشته باشید، هیچگاه برای گرفتن خرگوش از گوش ها یا پاهای آنها کمک نگیرید.
شرایط نگهداری و مراقبت از جوجه طوطی
