شماره دوزی یک هنر بسیار زیبا شبیه به سوزن دوزی و کوبلن دوزی می باشد که بر روی پارچه ای مخصوص و توری شکل به صورت دوخت ضربدری انجام می گیرد. شماره دوزی همانند بسیاری از هنرهای دستی دیگر اخیرا دستخوش تحولات بزرگ و احیای مجدد شده است. هنر شماره دوزی ، یک مهارت ساده و در عین حال زیبا و تحسین بر انگیز بوده که فقط با دقت ، سلیقه و علاقه می توان ، کارهای هنری زیبا و قابل تحسینی را خلق نمود.
شماره دوزی چگونه است؟
اگر پارچه از کتان درشت بافت باشد، در این مورد معمولا از طریق شمردن دانه های آن دوخت انجام می شود. یعنی برای هریک از چهارخانه های نقشه یک ضربدر روی پارچه دوخته می شود و بدین صورت تمام نقشه به روی پارچه منتقل می گردد.(گلدوزی با دست)اگر پارچه چهارخانه باشد، به ازای هر یک از خانه های نقشه، داخل خانه های پارچه یک ضربدر دوخته می شود.
معمولا هر طرح شماره دوزی رو به صورت یک نقشه شطرنجی در میاورند تا برای بیننده واضح تر باشد و این به این معناست که هر مربع رنگی یک دوخت کامل است با یک رنگ می باشد.
تاریخچه هنر شماره دوزی
رومی ها ، هنر گلدوزی را " نقاشی با سوزن " می نامیدند. البته ابن بابلی ها بودند که نام شماره دوزی را به این هنر دادند. گلدوزی به عنوان یکی از قدیمی ترین هنر های دستی، بیش از دو هزار سال قدمت دارد.
در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ، تعداد قابل توجهی مقبره ها و گورستان های باستانی در مصر و در امتداد جاده های تجاری قدیمی کشف گردید. حفاری های باستان شناسی، منجر به کشف میزان قابل توجهی از بقایای پارچه های گلدوزی شده گردید که البته متاسفانه ، هنگام تماس با هوای آزاد ، این آثار ارزشمند هنری از هم پاشیده و متلاشی شده اند.
در واقع تعداد بسیار کمی، آثار هنر گلدوزی شده قدیمی مربوط به زمان قبل از قرن دواردهم میلادی موجود است؛ اما آثار نقاشی های دیواری، مجسمه ها و جواهرات کشف شده قدیمی، حکایت از آن دارند که بشر در اعصار بسیار قدیم، با هنر گلدوزی آشنا بوده است.
هنر شماره دوزی، از دوخت نوار های تسمه مانند ایجاد شده از روده گاو، روی پوست حیوان نشات گرفت و با گذر زمان به یک رشته بسیار زیبا و رنگارنگ تبدیل گردید. اغلب هر فرهنگ و قومی با سبک و سیاق خاص خود، از شماره دوزی برای تزیین لباس و سایر اقلام خانگی استفاده نموده است. شماره دوزی و سایر اشکال گلدوزی، به طور وسیع برای دکوراسیون و تزیین جشن های رسمی و لباس های شاهانه و فاخر، مورد استفاده قرار گرفته است. این کارهای هنری در عین حال، مبین اندیشه ها، اعتقادات و دین مردم هر قوم و کشور نیز می باشد. همانطور که ذکر شد هر قوم و کشور، از سبک و سیاق و رنگ و پارچه خاص خود در هنر شماره دوزی بهره برده است. قبایل چادر نشین هند و پاکستان، در تولید کیف ها و ساک های بسیار نفیس و رنگارنگ مزین به هنر شماره دوزی ، ید طولانی دارند. این دست ساخته های هنری، به طرز مبتکرانه ای دارای تعداد زیادی جیب های مخفی هستند. در غرب پاکستان و کشور تایلند، از شماره دوزی، برای تزیین یراق آلات لباس استفاده می شود و به طور سنتی، با استفاده از نخ هایی به رنگ صورتی و قرمز پر رنگ روی پارچه سیاه، برای این کار استفاده می شود.
کار چینی ها در هنر شماره دوزی، همواره قابل تحسین بوده است. اما شواهد بسیار کمی در دست است که اثبات کند که آیا خاستگاه ویژه این هنر، در چین بوده است یا در ایران. اما به نظر می رسد که ایرانی ها سابقه بیشتری در این هنر داشته باشند.
در واقع احتمالا ایرانی ها، یونانی ها و مصری ها، این هنر را از طریق جاده ابریشم به شرق دور منتقل کرده اند. جاده ابریشم بدون شک، نقش به سزایی در گسترش این هنر به سراسر اروپا داشته است. کم کم این هنر در سراسر جهان ار اسپانیا تا چین، گسترش یافت.
از زمان قرون وسطی، گلدوزی بخش مهمی از دکوراسیون در کلیسا ها و خانه های اشراف و نجیب زاده ها بوده است. از قرن دوازدهم تا چهاردهم، هنر گلدوزی کلیسای انگلیسی، در سرتاسر اروگا مشهور بود. بسیاری از کارهای گلدوزی، توسط هنرمندان صنایع دستی به صورت حرفه ای انجام می شد. اما در اوایل قرن شانزدهم، با معرفی و محبوبیت یافتن نخ گلدوزی، این هنر وارد عصر تازه ای شد. در این دوران هنر گلدوزی به طور کلی با اقبال زیادی روبرو شد و طرح های گلدوزی روی مبلمان، روی روتختی ، پرده، آویز های دیواری و پوشاک، در بسیاری از خانه های اروپایی مشاهده می شد. این کارهای هنری روی پارچه های کرباس و کتان انجام می شد.
وسایل مورد نیاز
- نخ شماره دوزی یا نخ دمسه
- طرح
- پارچه شماره دوزی سفید
- سوزن
- قیچی
- کارگاه گلدوزی
- الگوی کار
کار کردن از روی نقشه
قبل از شروع دوخت دستورات راهنمای هر طرح را به دقت مطالعه نمائید. آنها به شما خواهند گفت چگونه محل گلدوزی را روی پارچه علامت بگذارید و از چه نقطه ای روی نقشه باید دوخت را شروع کنید.
شما باید نقطه شروع را روی نقشه با مداد یا ماژیک پاک شونده الگو علامت بگذارید تا بتوانید بعداً آن را پاک کنید. از نقطه صحیح دوخت را شروع کنید و به طرف خارج ادامه دهید. به خاطر بسپارید که هر مربع رنگی روی نقشه معرف یک دوخت ضربدری است که روی پارچه گلدوزی شده است. دستور راهنما همچنین تعداد خانه های بافت پارچه را که شما باید با هر دوخت آن را پر کنید در اختیار شما قرار می دهد تا طرح شما در اندازه صحیح دوخته شود.
ابتدا طرح مورد نظر را انتخاب کرده و تعداد خانه های آن را شمارش می کنیم. هر مربع بزرگ تشکیل شده از ۱۰مربع کوچک در طول و ۱۰مربع کوچک در عرض است.
روش دوخت
برای راحت شدن کارتون بهتره یه نسخه پرینت از الگوتون تهیه کنید، اول باید مرکز پترن و پیدا کنید برای این کار نسخه پرینت گرفته شده رو از وسط یک تای عمودی و افقی میزنیم و محل طلاقی اونها میشه مرکز، پارچه رو هم با همین روش مرکزش رو پیدا میکنیم و برای دوخت علامت میزنیم و شروع به دوخت ضربدری مطابق الگو میکنیم. سوزن را از زیر کار در نقطه ۱ بیرون میاریم. روی پارچه باید شکل مربع باشه که ما میخوایم قطر مربع را بدوزیم بنابراین به صورت ضربدری سوزن را از نقطه ۲ به زیر کار برده و از نقطه ۳ خارج می کنیم.
در روش دونه دونه ، دوباره سوزن را به سمت بالا و مقابل نقطه ۱ که نقطه ۴ هست می بریم. در اینجا ما یک ضربدر خواهیم داشت. یک روش دوخت به همین صورت هست که دونه دونه ضربدر ها را بدوزیم و پیش بریم!
کار شماره دوزی را با نخی که انتهای آن را گره زده اید شروع نکنید. زیرا سبب می شود تا پس از اتمام کار در طرح شما برآمدگی هایی که قابل رؤیت نیست به وجود آید. یا ممکن است سبب شل شدن دوخت و باز شدن بافت آن شود. به جای گره زدن، نخ را با دوخت دو الی سه کوک در فضائی که به وسیله گلدوزی پوشیده می شود محکم کنید. اگر مقداری از نخ شما پس از پایان کار هنوز باقی مانده بود، سوزن را از زیر چند کوک حدود ۱ سانتی متر عبور داده و نخ را محکم کنید. سپس انتهای آزاد و رها شده نخ را ببرید. شما همچنین می توانید این روش را برای محکم کردن نخ جدید در گروهی از دوخت های موجود به کار ببرید.
سخن آخر
امیدواریم توضیحات مفهوم باشد که بتوانید استفاده کنید.
آشنایی با هنر پوستین دوزی
