مجازات جایگزین حبس
به موجب ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی تعیین مجازات جایگزین حبس منوط به گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات است. لکن هیأت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه شماره ۷۴۶ مورخ ۲۹/ ۱۰/ ۱۳۹۴ این ماده را بدین نحو تفسیر کرد که در موارد الزامی تبدیل مجازات جایگزین حبس، گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات ضرورت ندارد و مجازات حبس الزاماً باید به مجازات جایگزین تبدیل گردد.
مجازات جایگزین حبس چه زمانی اعمال می شوند؟
در قانون جرمی تحت عنوان اقدام علیه بهداشت عمومی وجود دارد در این مورد قاضی می تواند حکم دهد که بخشی از یک خیابان را به مدت چند ماه تمیز کند یا در صورت معتاد بودن مجرم قاضی مقرر می کند که او دوره مراقبتی را بگذراند و اعتیاد خود را ترک کند. مواقعی که مجازات های جایگزین حبس اعمال می شوند، اگر مجازات کمتر از ۳ ماه حبس باشد قاضی ملزم است مجازات های جایگزین حبس را اعمال کند.
در چه مواردی دادن حکم به مجازات جایگزین حبس ممنوع است؟
با توجه به قسمت های قبلی در موارد زیر صدور حکم به مجازات جایگزین حبس توسط دادگاه ممنوع می باشد و دادگاه مکلف است حکم به حبس دهد:
- جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا یک سال حبس است در صورتی که مرتکب دارای سابقه کیفری ( مورد الف و ب ماده ۶۶) باشد.
در صورتیکه شخصی مرتکب یک جرم عمدی شده باشد و میزان حبس او نیز بالای سه ماه تا یک سال باشد در صورتی دادگاه می تواند حکم به مجازات جایگزین حبس دهد که وی دارای سابقه محکومیت موارد الف و ب نباشد. بنابراین در صورتیکه مجازات شخص حبس بالای سه ماه تا یکسال باشد و دارای مثلا یک فقره کلاهبرداری در پرونده خود باشد و از اجرای آن نیز سه سال گذشته باشد دادگاه به هیچ وجه نمی تواند حکم به مجازات جایگزین حبس برای وی دهد.
- جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها بیش از یک سال حبس است. حتی اگر مرتکب دارای سابقه محکومیت کیفری( مورد الف و ب ماده ۶۶) نباشد.
در مورد جرایم عمدی دادگاه تا سه سال حبس را مکلف است حکم به جایگزین حبس دهد و از نود و یک روز تا شش ماه را هم در صورت نداشتن سابقه محکومیت گفته شده ملزم است به جایگزین حبس حکم دهد. از شش ماه تا یکسال را هم در صورت نداشتن محکومیت کیفری مخیر است به جایگزین حبس حکم دهد. بدین صورت در مورد جرایم عمدی بالای یکسال دادگاه نمی تواند حکم به مجازات های جایگزین حبس صادر نماید.
- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی با هر مقدار مجازاتی که داشته باشند.
مثلا هرچند در جرایم عمدی با مجازات حداکثر سه ماه حبس، حکم به جایگزین حبس الزامی است اما اگر جرم علیه امنیت داخلی یا خارجی باشد صدور حکم جایگزین حبس ممنوع است.
انواع مجازات جایگزین حبس
در ماده ۷۹ قانون مجازات اسلامی مقرر شد که تعیین انواع خدمات عمومی دستگاه ها و مؤسسات دولتی پذیرنده محکومان و نحوه همکاری آنان با قاضی اجرای احکام، به موجب آیین نامه ای باشد که ظرف سه ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون به وسیله وزارتخانه های کشور و وزارت دادگستری تهیه می شود. آیین نامه اجرایی این ماده در شهریور ۹۳ به تصویب هیات وزیران رسید، که بر اساس ماده ۲ آن، خدمات عمومی رایگان در شش دسته تقسیم بندی شدند به این ترتیب لیست این موارد عبارت است از:
- امور آموزشی شامل سوادآموزی، آموزش های علمی، فرهنگی، دینی، هنری، ورزشی، فنی و حرفه ای و آموزش سبک زندگی و مهارت های اساسی آن.
- امور بهداشتی و درمانی شامل اقدامات تشخیصی درمانی، توانبخشی، مامایی، بهیاری و پرستاری، نگهداری سالمندان، معلولان و کودکان، مشاوره و روان درمانی، بهداشت محیط و درمان اعتیاد.
- امور فنی و حرفه ای شامل خدمت در کارگاه ها، کارخانه ها، صنایع وابسته به نهادهای پذیرنده و بخش های فنی آنها.
- امور خدماتی شامل نگهبانی و سرایداری نهادهای پذیرنده، نظافت اماکن عمومی، حفاظت و نگهداری از فضاهای سبز و بوستان های شهری و باغبانی در این اماکن، تعمیر و تنظیف وسایل نقلیه عمومی و دولتی و اماکن ورزشی و پارکبانی.
- امور کارگری شامل کارگری در بخش های ساختمانی، راهسازی، معادن، شیلات، مراتع، سدسازی و دیگر طرح های عمرانی متعلق به نهادهای پذیرنده.
- امور کشاورزی، دامداری، جنگلداری و مرتع داری شامل درختکاری، باغبانی، برداشت محصول، مرغداری، پرورش آبزیان و انجام کار در نهادهای پذیرنده و مؤسسات کشت و صنعت وابسته به آنها.
شرایط تبدیل حبس به مجازات های جایگزین
به موجب ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی تعیین مجازات جایگزین حبس منوط به گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات است. اما هیأت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه شماره ۷۴۶ مورخ ۲۹ دی سال ۱۳۹۴، این ماده را بدین نحو تفسیر کرد که در موارد الزامی تبدیل مجازات جایگزین حبس، گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات ضرورت ندارد و مجازات حبس الزاماً باید به مجازات جایگزین تبدیل شود.
بسته به این که جرم عمدی یا غیرعمدی باشد، نحوه تبدیل آن به مجازات جایگزین بر اساس میزان حبس اصلی متفاوت است:
- در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن ها تا سه ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین اجباری است.
- در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن ها ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اجباری است.
- در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن ها ۶ ماه تا یک سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اختیاری است.
منظور از موانع تعیین مجازات جایگزین حبس در بند های ۲ و ۳ داشتن بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا ۶ ماه یا جزای نقدی بیش از ۱۰ میلیون ریال یا شلاق تعزیری یا یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از ۶ ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه به لحاظ ارتکاب جرم عمدی و سپری نشدن پنج سال از اجرای این مجازات هاست.
- در جرایم عمدی که مجازات اصلی آن ها بیش از یک سال حبس است، در صورتی که دادگاه حبس را به کمتر از یک سال تخفیف دهد، تبدیل حبس به مجازات جایگزین ممنوع است، و در غیر این صورت اختیاری است.
- در جرایم غیرعمدی که مجازات اصلی آن ها کمتر از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین الزامی است.
- در جرایم غیرعمدی که مجازات اصلی آن ها بیش از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین اختیاری است.
قاضی در صورت صدور حکم به مجازات جایگزین حبس، میزان حبس اولیه را هم در حکم ذکر می کند تا اگر اجرای مجازات جایگزین امکان پذیر نشود یا محکوم علیه از دستور های دادگاه تبعیت نکند، مجازات اصلی (حبس) اجرا شود.
حق حبس چیست و شرایط تحقق آن کدامند؟
