صنایع دستی قشم را بهتر بشناسید

صنایع دستی قشم تنوع بسیاری دارد و انتخاب های بسیاری برای تهیه سوغات در اختیار شما می گذارد. اکثر صنایع دستی جزیره قشم با هنرهای دستی سایر شهرهای استان هرمزگان مشترک است و بسیاری از آن ها بدست زنان هنرمند و توانای جزیره، با موهبت هایی که طبیعت در اختیارشان گذاشته، درست می شوند، که دیدن و خرید آن ها خالی از لطف نخواهد بود. شما می توانید برحسب سلیقه ی خود هر کدام را بعنوان سوغات شهر قشم خرید کنید.

چند مورد از صنایع دستی قشم که در ادامه، درباره ی آن ها توضیحاتی را آورده ایم عبارتند از لباس های سنتی زنان جنوب، وسایل تزئینی با محصولات دریایی، سوند بافی، تکه دوزی و عود سازی هستند که بصورت دستی درست می شوند.

وسایل تزیینی قشم

زنان و مردان هنرمند قشم از آنچه طبیعت در اختیارشان قرار داده نهایت استفاده را می کنند، آن ها از باقی مانده ی آبزیان دریایی مانند صدف، ستاره ی دریایی، حلزون و ... که با جزر و مد به ساحل آورده می شوند به ساخت اشیای زینتی میپردازند. این اشیای زینتی قاب عکس، گردنبند، گوشواره، مجسمه و ... هستند که اکثر مسافران آن ها را بعنوان سوغات قشم تهیه می کنند.

لباس سنتی قشم

لباس های سنتی زنان قشم از اجزای مختلفی تشکیل می شود، که هر کدام نام مخصوص به خود را دارند. تعدادی از آن ها را برای شما توضیح خواهیم داد تا با آگاهی و علاقه بیشتر آن ها را بعنوان یادگاری یا سوغات تهیه کنید.

• برکه، روبند یا نقاب مخصوصی است که زنان جنوب بر روی صورت خود می گذارند، در واقع نوعی پوشش محسوب می شود. این روبندها معمولا دو نوع هستند، روبندهایی که کل صورت را می پوشانند و پهن هستند، مدل دوم روبندهایی که نازک هستند و تنها اطراف چشم و ابرو را پوشش می دهند.
• جلوپل نوعی روسری نازک است که از آن برای پوشاندن موی سر استفاده می شود و بر روی آن چادر سر می کنند.
• پیراهن های زنان قشم به گونه ای است که دو پیراهن بر روی هم پوشیده می شوند. شلوارهای جنوبی هم طراحی منحصر بفرد خود را دارند، این شلوارها گشاد هستند و مچ شلوار تنگ می شود و آن ها را با رودوزی های مختلف و نخ های طلایی و نقره ای زینت می بخشند.

سوند بافی قشم

یکی از پر رونق ترین صنایع دستی قدیمی قشم، سوندبافی است. برای بافت آن از شاخه ی برگ دار درخت خرما استفاده می کنند. این هنر را می توان در بین هنرمندان شهرهای جنوب مشور دید زیرا تهیه مواد اولیه کار سختی نیست. برای بافت این نوع هنرهای دستی شاخه های برگدار را با طناب به یکدیگر متصل می کنند و سپس از آن برای پوشاندن سقف خانه استفاده می کنند. این نوع محصولات در گذشته نوعی کالای صادراتی بوده اند.

تکه دوزی قشم

تکه دوزی یکی از هنرهای قدیمی زنان ایرانی است و در جزیره ی قشم هم انجام میشود، در این هنر تکه های پارچه با طرح های هندسی مختلف و رنگ هایی که با یکدیگر همخوانی دارند، بهم متصل می شوند و سپس برای دوخت لحاف، رو تختی و ... استفاده می شود.

عود سازی قشم

عود سازی به معنای ساخت ابزار و ادوات موسیقی سنتی است. این هنر در قشم طرفدارانی دارد و هنرمندان بسیاری مشغول ساخت آن هستند. برای ساخت چوب ها مورد نیاز برای عود سازی، نوارهای باریکی از چوب افرا، زیتون و گردو را بر اساس طرح مورد نظر و با دقت و ظرافت به هم وصل می کنند. معمولا این ابزار طبل، دایره و .... هستند که بیشتر موسیقی های جنوبی با این سازهای دست ساز نواخته می شوند.

کپکاپ سازی قشم

گرمای هوا در فصول گرم سال، در جزیره ی قشم طاقت فرساست. حال ماهیگیران و لنج سازانی را تصور کنید که در گرمای سوزان این هوا، در هر ساعتی از روز مشغول کار در کنار ساحل هستند؛ پاهایشان را بر زمین داغ می گذارند و سختی را به جان می خرند. در این میان صنعتی شکل گرفت تا پاهای این زحمتکشان را نجات دهد و به یکی از مهم ترین صنایع دستی جزیره ی قشم بدل شود. کپکاپ نام کفشی است به شکل صندل و از جنس چوب، که آن را گاهی با چوب های اضافه در کارگاه های لنج سازی تولید می کنند. این روزها ساخت کپکاپ یا کپکو سازی از مهم ترین صنایع کهن قشم به شمار می رود.

لنج سازی و تور بافی قشم

لنج به کشتی کوچک یا قایقی بزرگ که بیشتر در خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند دیده می شود می گویند. در لغت، لنج یعنی حرکت کردن با کبر و ناز که به خوبی حرکت آهسته ی این کشتی کوچک را وصف می کند.

جزیره ی دلفریب قشم از عمده ترین مراکز تولید لنج و مشتقات آن است. ساخت لنج و ماکت لنج صنایعی عمدتا مردانه هستند که شاید شما نتوانید آن ها را خریداری کرده و به خانه ببرید؛ اما تماشای آن ها لذتی زایدالوصف دارد چرا که این محصولات از مهم ترین فرآورده های فرهنگ و هنر قشم به حساب می آیند. همچنین می توانید نمونه های کوچک این قایق ها را در مراکز خرید قشم تهیه کرده و با خود به یادگار ببرید.

در کنار حرفه ی لنج سازی، افرادی هستند که به بافتن تور ماهیگیری یا تولید گرگور مشغولند. بافندگان تور و گرگور هم مردان زحمتکش قشمی هستند و شما می توانید آن ها را در کارگاه هایشان و هنگام کار، به نظاره بنشینید

گلابتون دوزی

گلابتون دوزی یکی از سوغات قشم و هنری از دوخت های سنتی قشم است. در گلابتون دوزی نقش های قدیمی ایرانی مثل خطوط اسلیمی، نقش محراب، بته جقه و اینگونه طرح ها دوخته می شود. نخ های به کار رفته در این نوع دوخت، زری و نقره است و موارد مصرف آن بر روی پاچه های شلوار، کناره های روسری و لباس های زنانه است. در انواع جدید گلابتون دوزی به جای زری و نقرهر از نخ هایی با روکش زرین استفاده می شود.

شک بافی

شک بافی نیز از سوغات قشم و نوعی دوخت سنتی، هنر دست زنان جزیره است. این دوخت به کمک بالشتکی کوچک و چند قرقره صورت می گیرد و نتیجه آن نوارهایی با 5 تا 50 میلی متر قطر است. این نوارهای بافته شده روی پاچه شلوارها، کناره آستین و یقه و لبه دامن دوخته می شود. ارزش نوارهای شک بافی شده بسیار بالاست و قیمت پوشاکی که روی آن به کار رفته است، بالا می برد. یکی از دلایل قیمت بالای لباس های جنوبی و ارزشمند بودن شان همین نوارهاست.

زری بافی

زری بافی نوارهایی شبیه به شک بافی ایست که بیشتر با رنگ های طلایی به نام زری دوخته می شود. زری بافی نزد بومیان دوختی مجلل تر است و در گذشته با قطعات واقعی طلا ساخته می شد. این بافت سنتی نیز جزو سوغات قشم به شمار می رود.

خوس دوزی

در خوس دوزی که از دیگر سوغات قشم به شمار می رود نخی به نام نقده با رنگ نقره ای نقش اساسی دارد. طرح ها و نقوش ایرانی مثل بته جقه، ستاره های چند پر و نقوش ظریف دیگر در این نوع دوخت کاربرد دارد.

بادله دوزی

بادله دوزی ترکیبی از شک بافی و زری دوزی است. این نوع دوخت هم بر روی نوارهای باریکی بافته می شود که معمولا تا 15 سانتی متر قطر دارند. طبیعتا این تکه ها و نوارها نیز روی انواع پوشاک به کار می رود.

پارچه های سنتی قشم

همانطور که به دوخت های تزئینی بالا اشاره شد، باید افزود که لباس های سنتی قشم، که با به کار رفتن این نوارها و دوخت ها تزئین می شود، در میان گردشگران به عنوان سوغات قشم طرفداران زیادی دارد. لباس های سنتی قشم با انواع هنرهای خوس دوزی، شک بافی، گلابتون دوزی و غیره زیبایی خاصی پیدا می کنند. در بازار قشم انواع پارچه های پر نقش و نگار سنتی یافت می شود که با تهیه آن ها می توانید متناسب با سلیقه خودتا لباسی به روز برای خود بدوزید.

برقع و روبنده

اگر در سفر به قشم سری به جزیره هرمز بزنید قطعا با این نقاب های رنگارنگ و زیبا روبرو می شوید. خانم ها می توانند یکی از آن ها را روی صورت بگذارند وعکس هایی زیبا به یادگار از خود ثبت کنند. برقع یا روبنده را می توان به عنوان سوغات قشم نیز خریداری کرد. برقع ها رنگ های متنوع و جذابی مثل قرمز، سبز، مشکی دارند و معمولا از بالای ابرو تا زیر بینی را می پوشاند.

زیورآلات

تقریبا همه جای قشم خانم هایی را می بیند که یک سری زیورآلات را که با دست های خودشان در خانه با کمک فرزندانشان تهیه کرده اند، به فروش می رسانند. این زیورآلات که عموما با صدف و چیزهایی که از دریا به دست آمده درست می شود معمولا به صورت گردنبند، دستبند و گوشواره درست می شود.

پوشاک سنتی

اگر دوست داشته باشید می توانید از میان طرح و رنگ های بی شمار لباس های سنتی قشم، برای خود بخرید یا با خریدن آن ها به عنوان سوغات، عزیزان تان را شاد کنید. این لباس ها مزین به هنر گلابتون دوزی، خوس دوزی، شک بافی و ... هستند و جلوه ای بی نظیر دارند. تزیینات سنتی در کیف و کفش و زیورآلات قشم هم دیده می شوند و با قیمت های مناسب تری می توانید آنها را تهیه کنید. اگر گشتی در بازار قشم بزنید، انواعی از پارچه های پر نقش و نگار سنتی را خواهید یافت که لباس های زیبایی را می توانید با آنها بدوزید.

یکی از پوشش های سنتی زنان جزیره قشم، برقع یا روبنده های خاص شان است که در انواع مختلفی هستند و می توانید آنها را به عنوان سوغات نیز بخرید. برقع در رنگ های گوناگون، از قرمز و سبز گرفته تا مشکی وجود دارد و به طور معمول از بالای ابرو تا زیر بینی را می پوشاند. جلوپل هم پوششی برای سر زنان قشم است که بسیار نازک بوده و روی آن چادر سر می کنند.

نواربافى و رودوزى هاى سنتى

تداوم رسوم و سنت هاى گذشته موجب شده تا زنان جزیره قشم با بهره گیرى از ذوق و سلیقه و توانمندى هاى ذاتى خویش و کاربرد نخ هاى فلزى و الیاف ابریشمى یا الیاف مصنوعى اقدام به گلابتون دوزى، خوس دوزى و بافت نوارهاى تزئینى در طرح ها و رنگ هاى بسیار متنوعى نمایند. به گونه اى که ضمن درهم تابیدن و بافتن نخ ها و الیاف گوناگون با هنرمندى خاص بیش از پنجاه نوع طرح تنها در رشته نواربافى (شک بافى) پدید آورده و طرح ها و نقش هاى خوس دوزى و گلابتون دوزى آنها بسیار متنوع و غیرقابل شمارش بوده و جملگى حاکى از گرایش فوق العاده آنها به زیبایى است که معمولاً با تلفیق پولک هاى رنگین و سوزن دوزى بسیار ماهرانه براى تزئین لباس زنانه به مصرف مى رسد.

از دیرباز، زنان جزیره قشم به مدد رودوزى ها و سوزن دوزى هاى سنتى و متنوع، دمپاى شلوارهاى محلى خود را به گونه اى تزئین مى کرده اند که گویى به جاى قدم نهادن بر زمین خشک و تفته جزیره. بربوستانى مملو از بوته ها و گل هاى رنگارنگ گام برمى دارند و شاید هم از این طریق به بیان آرزوهاى نهفته خویش در قالب کاربرد هنرهاى پرجاذبه شک بافى و گلابتون دوزى در تزئین شلوارهاى محلى پرداخته اند.

تنوع این نقش و نگارها و گل و بوته ها چنان زیاد است که همین قدر مى توان گفت کمتر زنى را مى توان یافت که تزئینات دمپاى شلوار سنتى و محلى او با آن دیگرى مشابهت کامل داشته باشد.

این واقعیت، ذهن خلاق و پویاى آمنه دریایى ـ هنرمند طراح روستاى کووه اى در قشم ـ را آنقدر به خود جلب و جذب کرد که با همه مضیقه ها، محدودیت ها و تنگناهاى پیش روى یک زن روستایى، آن هم در گوشه اى محروم از یک جزیره محصور در آبى آب هاى خروشان خلیج همیشه فارس، بر آن شود تا با همه سختى ها به جست وجوى یکایک این نقش ها بپردازد و خود نیز با الهام از این دستاورد به ابداع طرح هاى بیشترى همت گمارد و مجموعه اى مشتمل بر هزار و یک طرح را آماده چاپ و انتشار کند.

حصیربافى ـ سبدبافى

به علت وجود نخلستان هاى کوچک و بزرگ از یک سو و نیاز بومیان به اشیائ و لوازم مصرفى روزمره ارزان و بادوام و قابل تولید با استفاده از مواد اولیه در دسترس از سوى دیگر، حصیر و سبدبافى در قشم از پیشینه طولانى برخوردار است.

در سال هاى اخیر به علت گرایش عمومى به مصرف کالاهایى که به جاى مواد مصنوعى از الیاف طبیعى در آنها استفاده شده، صنعتگران این رشته ترغیب به ابداع و ساخت محصولات ظریف و زیبایى شده اند که پاسخ گوى سلیقه هاى گوناگون و در حال تغییر خریداران داخلى و خارجى است.

در راستاى انتظارات بازار، امروزه با اعمال روش هاى دقیق ترى براى بافت، از برگ هاى بسیار ظریف و داراى انعطاف فراوان نخل استفاده مى شود، به علاوه براى تزئینات بیشتر و تنوع رنگى تولیدات، رشته هاى تهیه شده از برگ درخت نخل را پیش از بافت در محلول مواد رنگى ثابت مى جوشانند و یا آنکه ضمن بافت، از نخ هاى پشمى رنگین براى تابیدن به دور رشته هاى حصیر آماده استفاده کرده طرح هاى هندسى و یا گل ها و گیاهان بدیعى را روى محصول نقش مى زنند. فرآورده هاى ساخته شده از الیاف نخل به طور عمده شامل انواع سبد، کیف دستى، ظروف میوه، جاى نان، کلاه حصیرى، کلاهک آباژور، قفس پرندگان، زیرانداز حصیرى و نظایر آن است.

گلیم بافى

گلیم به عنوان نوعى زیرانداز متداول، داراى انواع مختلف با نام هاى محلى گوناگون در سراسر کشور است. این رشته چه از نظر تعداد جمعیت شاغل و چه از جهت میزان تولید سالانه، پس از فرش در میان صنایع دستى ایران مقام دوم را دارد. استفاده از روش ها و شیوه هاى پیچیده بافت، طرح هاى متنوع و کاربرد مواد اولیه مرغوب، موجب شده که گلیم هاى تولیدى ایران موقعیت منحصربه فردى را در جهان پیدا کند.

هرچند که صنعتگران جزیره به همت و تلاش خانم پروین دره شورى در سال هاى اخیر با گلیم بافى آشنا شده اند ولى در همین مدت کوتاه چنان علاقه و استعدادى از خود در این زمینه نشان داده اند که حاصل کار آنها با تولیدات معروف استان هاى فارس، آذربایجان شرقى و اردبیل با پیشینه چند صدساله برابرى مى کند.

گلیم هاى تولیدى قشم که با ظرافت خاصى توسط زنان و دختران هنرمند این دیار بافته مى شود، داراى نقوش هندسى رایج در گلیم هاى ایرانى و بعضاً ملهم از نقش هاى محلى جزیره بوده و در بافت آنها از تار و پود پشمى استفاده مى شود، وسیله اصلى کار عبارت از دار عمودى فلزى و قابل جابه جایى است.

اندازه گلیم هاى بافته شده بسیار متفاوت بوده ولى رایج ترین آن 80×100 و 100×150 سانتى متر به صورت زیرانداز و 50×100 سانتى متر به عنوان سجاده است. این گلیم از نوع دورو بوده به این معنى که از هر دو روى آن مى توان به طور یکسان استفاده کرد. سبک بودن وزن و قابلت تا کردن و کم حجم شدن از جمله ویژگى هاى این نوع گلیم است که کاربرد زیادى براى آن در مسافرت فراهم مى کند. به علاوه، با تلفیق گلیم و چرم اقلام متنوعى از کوسن، کیف، چمدان و نظائر آن تولید مى شود که زیبایى و مصارف گوناگونى دارد.

محصولات ساخته شده از بقایاى آبزیان

معمولاً آن دسته از افراد که داراى ذوق و استعداد لازم براى خلق آثار هنرى مى باشند از مواد اولیه معینى براى بیان احساسات و ایده آل هاى خود و یا نشان دادن استعداد و توانمندى هاى ذاتى خویش استفاده مى نمایند. انواع صدف، گوش ماهى ها، مرجان ها و بقایاى سایر آبزیان از جمله موادى هستند که به علت ظرافت و شکنندگى زیاد، آماده سازى آنها براى ساخت اشیاء گوناگون نیاز به صبر، حوصله، دقت و مهارت فراوان دارد. معهذا به علت فراوانى مواد مزبور در منطقه، این شاخه از فعالیت تعداد قابل ملاحظه اى از جوانان را به خود جلب کرده است که انگیزه اصلى آنها اشتیاق شدید به نوآورى و خلق آثار بدیع و استثنایى است و ماهیت مواد اولیه مزبور این امکان را براى آنها به وجود آورده است.

از جمله فرآورده هاى گوناگون که از بقایاى آبزیان تولید مى شود مى توان از انواع تندیس ها، قاب ها و تابلوهاى تزئینى، آویزهاى فانتزى، گردنبند، دستبند، گوشواره، گلدان و زیرسیگارى نام برد. این محصولات در میان کسانى که علاقه مند به داشتن اشیایى با منشاء دریایى هستند، بازار مطمئنى را کسب کرده است.

آشنایی با صنایع دستی معروف کرمان