فائزه عباسی: صفحه شطرنج انتخابات ۹۸ منتظر حریفان است تا یکی یکی مهره های سیاست ورزی را روی این صفحه بچینند. بازی ای که برنده آن، سرنوشت مجلس یازدهم را رقم خواهد زد. حالا دیگر سرعت عقربه های ساعت برای جناح های سیاسی سریعتر و محسوس تر از هر زمان دیگری می چرخد. فرقی نمی کند چپ باشند یا راست هرکدام با مشکلات و معضلاتی دست به گریبانند. البته این راه ۸ ماهه تا انتخابات اسفند به نظر می رسد برای جناح چپ ناهموارتر است و آنها برای آچمز کردن رقیب باید بتوانند چالش های پیش رویشان را مرتفع کنند، و گرنه هیچ بعید نیست، کیش و مات این بازی جدید شطرنج جریان اصلاحات باشد. اصلاح طلبان برای رسیدن به میدان بهارستان و تکرار طعم پیروزی باید تکلیفشان را با چهار چالش اصلی روشن کنند.
خزانه خالی از سرمایه اجتماعی
«آرای خاکستری»؛ برای اردوگاه اصلاح طلبی حکم طلای نایاب و برگ برنده پیروزی را دارد. آرایی که اگر اعتمادش جلب شود و پای صندوق رای بیاید قطعا انتخابش را برای جریان چپ به ثبت می رساند؛ اما این نقطه امید در طول چهار سال گذشته آنقدر از وعده های عمل نشده و فرصت سوزی های گاه و بی گاه آسیب دیده است که معلوم نیست چند ماه دیگر حاضر باشد دوباره ورقِ مشارکت سیاسی را به نفع اصلاح طلبان برگرداند.
از انتقادها در فضای مجازی گرفته تا کنایه هایی که از مردم در کوچه و بازار شنیده می شود این واقعیت را می توان درک کرد؛ اوج ماجرا وقتی عیان تر می شود که شعارها در جریان اعتراضات دی ماه ۹۶ و مرداد ۹۷ مستقیم قلب اصلاحات را نشانه می رود. حالا دیگر به قول محمدرضا تاجیک «دم مسیحای بزرگان اصلاحات زیبای خفته جامعه را بیدار نمی کند» جمله ای که سید محمد خاتمی هم به آن اشاره می کند و می گوید: «من اگر تَکرار هم کنم مردم دیگر رای نمی دهند.»
سرطان اختلاف
از سال ۹۲ آنچه جریان راست را از پاستور و بهارستان دور کرد بیماری مهلک اختلاف بود؛ غده سرطانی که از انتخابات سال ۹۶ و لیست شورای شهر در پیکره اصلاحات ریشه دوانده است. اگر سال ۹۴ همه احزاب اصلاح طلب زیر چتر موقت «شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان» جمع شدند این بار انتقادها به این شورا لقلقه زبان اصلاح طلبان شده است و حامیانش هیچ جوره حاضر نیستند ساز و کار دیگری جایگزین آن کنند. از سوی دیگر احزاب اصلاح طلب هم چندان اوضاع خوبی ندارند و همین چند ماه پیش بود که اختلافات درون شورای مرکزی حزب اعتماد ملی موجب شد تا قائم مقام پیشین این حزب استعفا دهد و به فکر تاسیس حزبی دیکر بیفتد. از سوی دیگر بعد از ماجرای محمدعلی نجفی اختلافات میان دو حزب اتحاد ملت و کارگزاران علنی شد و دعواهای حزبی را به میدان فضای مجازی آورد. بیانیه های حزب ندا هم یکی پس از دیگری احزاب دیگر در جریان اصلاحات را در سیبل انتقادات قرار داد؛ موضوعی که به نظر می رسید بیشتر شبیه تبری جستن از اصلاح طلبان برای پیروزی در انتخابات باشد. حال از یک سو بودن و نبودن شورایعالی سیاست گذاری محل بحث شده است و از سوی دیگر منتقدان این شورا به دنبال تشکیل چارچوبی دیگر در مقابل این شورا هستند؛ تشکیلاتی که می تواند اسمش «پارلمان اصلاحات» باشد.
چنته خالی و تیغ شورای نگهبان
«همه بضاعت اصلاح طلبی همین بود» این جمله ای است که شخصیت های اصلاح طلب در پاسخ به انتقادات از عملکرد فراکسیون امید بیان می کنند. آنها وقتی از کم و کاستی های مجلس دهم و انتظارات برآورده نشده می خواهند صحبت کنند به یک مورد اشاره می کنند و آن رد صلاحیت لژیونرهای اصلاح طلب است. آنها می گویند اگر شورای نگهبان تیغ نظارت استصوابی را از روی گردن اصلاح طلبان برمی داشت جریان چپ می توانست به جای گزینه های دسته چندم سربازان توانمندش را به مجلس بفرستد تا هم سطح قوه مقننه ارتقا پیدا کند و هم وعده های انتخاباتی لباس عافیت به تن کنند اما این اتفاق نیفتاد و افرادی با مُهر اصلاح طلبی به مجلس رفتند که نه تعلق خاطری به آن داشتند نه اساسا می شد توانایی انجام کارهای بزرگ را از آنها انتظار داشت.
سردرگمی دربرابر تصمیمات گذشته
سال ۹۲ ائتلاف میان اصلاح طلبان و اصولگرایان موجب شد تا جریان چپ یکپارچه و تمام قد برای پیروزی حسن روحانی پا به میدان بگذارند. تیر این ائتلاف که به هدف نشست موجب شد تا این راه در جریان انتحابات ۹۴ و مجلس دهم هم تکرار شود؛ اتفاقا این بار هم نتیجه به کام جریان چپ تمام شد؛ اما این مصرع شعر حافظ « که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها» شد حکایت اصلاح طلبان در مجلس دهم شد. آنهایی که دست رفاقت و ائتلاف با اصلاح طلبان داده بودند پای شان که به مجلس رسید راهشان را جدا کردند؛ البته جدای جدا هم که نه، بلکه گاهی با اصلاح طلبان بر سر میز نشستند و گاهی با اصولگرایان چای هم نوشیدند یا به قول مصطفی کواکبیان نماینده تهران «سلفی با اصلاح طلبان گرفتند و زنبیل در صف اصولگرایان گذاشتند» نتیجه آن شد که بسیاری از پروژه های این جریان روی میز ماند.
از سوی دیگر اصلاح طلبان به خوبی می دانستند که حسن روحانی هیچگاه یک فرد اصلاح طلب نبود و اینکه توقع داشته باشند روحانی در قامت یک حامی جریان اصلاحات ظاهر شود تقریبا منتفی است؛ همچنین آنها به خوبی می دانستند که مشکلات کشور آنقدر زیاد است و موازی کاری ها بیشتر که حتی دولت هم بخواهد خیلی از امور رنگ رتق و فتق شدن را نخواهند دید با این حال آنچنان جریان انتخابات را با آب وتاب به پیش بردند که این تصور ایجاد شد که بعد از روحانی قرار است مملکت یکسر گلستان شود. حال بیشتر از دو سال از عمر دولت دوازدهم گذشته است و کار مجلس دهم هم به ماه های پایانی رسیده است اما آنها هنوز نمی دانند باید چطور با این تصمیمات مواجه شود برای همین به جای پذیرفتن مسوولیت راه انکار و تبری در پیش گرفته اند موضوعی که خود باعث شده است تا به اعتماد مردم خدشه بیشتری وارد شود.
سناریوهای روی میز
اصلاح طلبان که برای مواجهه با یازدهمین انتخابات مجلس با چهار چالش عمده دست به گریبانند به نظر می رسد برای عبور از این موانع چهار سناریو را در سر می پرورانند که بر سر این چهار سناریو نیز دایره اختلافات بیشتر از هر زمان دیگری به چشم می خورد.
سناریو اول: مشارکت مشروط
«اصلاح طلبان باید وارد رقابت انتخاباتی شوند اما به شرطه ها و شروطه ها» این اولین نظریه هایی است که از ابتدای سال ۹۸ مطرح شد و طرح اولیه آن را سعید حجاریان مطرح کرد؛ «شاید عقلانی ترین راهبرد را بتوان در «مشارکت مشروط» جست؛ فرصت انتخابات استفاده کرد ولی چنانچه شروط مطرح شده برآورده نشد، عطای انتخابات را به لقایش بخشید.» این همان جمله ای است که حجاریان آن را به بازیگران اصلاح طلب پیشنهاد می کند. هسته اصلی پیشنهاد مبتنی بر رویکر شورای نگهبان است. یعنی حرف اصلی این سناریو این است که اگر لیست مورد قبول و تمام اصلاح طلب از سد شورای نگهبان عبور کرد این جریان هم با قوی ترین ظرفیت خود وارد انتخابات شوند اما اگر این اتفاق نیفتاد همان بهتر که به قول حجاریان عطای انتخابات به لقابش بخشیده شود. موضوعی که برخی از چهره های اصلاح طلب مانند مصطفی تاجزاده، محمدرضا تاجیک و ... تمایلشان به این سمت و سو است و از این نظریه حمایت می کنند.
سناریو دوم: مشارکت بدون ائتلاف با هر شرایطی
اما در مقابل نظریه مشارکت مشروط، عده ای دیگر تنها مشکلشان با مسئله ائتلاف با جریان اصولگرای معتدل است. آنها می گویند اصلاح طلبان باید با هر بضاعتی که دارند و هر تعدادی که شورای نگهبان آنها را تائید می کند وارد گود انتخابات شوند؛ در این میان اگر قرار است لیستی تهیه شود حتی اگر یک لیست ۱۰ نفره تماما اصلاح طلب شناسنامه دار باشند که مورد تائید جریان اصلاحات است تا در نتیجه این اقدام فقط مسوولیت افرادی که از فیلتر جریان اصلاحات گذشته است بر گردن این جریان قرار بگیرد. درواقع آنها تنها محدوده ممنوعه را ائتلاف با جریان اصولگرای معتدل می دانند. موضوعی که به نظر می رسد بیشتر باب میل عارف و طیف نزدیک به او است.البته در این میان هستند کسانی که همچنان معتقدند باید به شیوه ائتلاف پیش رفت اما ائتلافی که در آن چارچوب اصول مشخص شود.
سناریو سوم: تحریم انتخابات
در این میان عده ای از اصلاح طلبان هم می گویند باید این انتخابات را باید تحریم کرد. آنها معتقدند اصلاح طلبان باید مدتی دور از انتخابات باشند چراکه از یک سو با ریزش سرمایه اجتماعی که اصلاح طلبان با آن مواجه شده اند سرنوشتی درخشان تر از یک شکست آبرومند نمی توان برای این خانواده در نظر بگیرند و از سوی دیگر عدم حضور اصلاح طلابن باعث می شود اختلافات درونی طیف اصولگرا عیان تر شود و این موضوع به نفع اصلاح طلبان تمام خواهد شد.
سناریو چهارم: مشارکت به هر قیمتی
در کنار سه سناریو قبل عده ای هم در این میدان معتقدند که سنگ از آسمان بیاید اصلاح طلبان باید در انتخابات شرکت کنند حال می خواهد همه چهره های شاخص اصلاح طلبی و توانمند مجوز حضور در انتخابات را از شورای نگهبان دریافت کنند و یا تعداد اندکی آنها. بهزاد نبوی که به چریک پیر اصلاحات مشروح است از حامیان این نظریه است. ایرنا می نویسد: اصلاح طلبان باید به فکر امنیت و مصالح کشور باشند. آنها برنده نشوند مهم نیست. آنها حتی می توانند نامزد معرفی نکنند، ولی انتخابات را تحریم نمی کنند. باید از مایوس کردن مردم پرهیز کنیم. حتی اگر واقعیت باشد.» از سوی دیگر مصطفی کواکبیان حامیان این نظریه هستند.
حال باید دید چپ های سیاست ایران، برای عبور از ۷ خوان انتخابات مجلس یازدهم قرار است کدام یک از این سناریوها را به کار ببندند.
