به گزارش پایگاه خبری ساعدنیوز به نقل از روزنامه جوان، به‌رغم آنکه ایران جزو پنج کشور برتر دنیا در کاهش مرگ‌ومیر مادران هنگام زایمان است، اما بیش از نیمی از مادران ایرانی سزارین می‌شوند، آن هم در شرایطی که سازمان بهداشت جهانی هشدار داده است سزارین فقط باید در مواقعی که ضرورت پزشکی ایجاب می‌کند، انجام شود. با وجود این همچنان نرخ سزارین در کشورمان سه‌برابر استاندارد جهانی آن است. سزارین مادران یکی از موضوعاتی است که علاوه بر چالش برای سلامت مادر و فرزند می‌تواند یکی از موانع جدی برای افزایش جمعیت و رشد فرزندآوری باشد، چراکه جراحی سزارین درد، خونریزی و عوارض بسیار بیشتری دارد. همچنین آمار مرگ‌ومیر در نوزادان و مادران سزارینی چندبرابر بیشتر از زایمان طبیعی است و عوارض مربوط به جراحی و برش روی رحم در آینده باروری و سلامت مادران تأثیرگذار خواهد بود. عوارض مربوط به سزارین کوتاه‌مدت نیست و حتی می‌تواند در بارداری‌های بعدی بروز یابد. علاوه بر این‌ها تحقیقات علمی نشان می‌دهد میل به باروری مجدد در مادرانی که سزارین انتخابی داشته‌اند از بین می‌رود و سزارین به طور غیرمستقیم به تک‌فرزندی منجر می‌شود.
در شرایطی که سازمان بهداشت جهانی نرخ مطلوب زایمان غیرطبیعی در کشور‌ها را 10 تا 15 درصد از کل زایمان‌های انجام شده طی یک‌سال پیشنهاد کرده است، در ایران بیش از نیمی از زنان، نوزادان خود را به‌روش زایمان غیرطبیعی به دنیا می‌آورند، این در‌حالی است که زایمان‌های غیرطبیعی به‌خصوص موارد غیرضرور، ضمن به خطر انداختن سلامت مادر و نوزاد، هزینه‌های زیادی را به نظام سلامت تحمیل می‌کند، به همین خاطر هم قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و هم موضوع ترویج زایمان طبیعی و مؤلفه‌های اجرایی شدن آن مورد توجه قرار گرفته است.
تجربه‌های متفاوت از سزارین و زایمان طبیعی
«دردی شیرین» این شاید زیباترین توصیفی باشد که یک مادر می‌تواند از زایمان طبیعی داشته باشد. مریم که فرزند اولش را به صورت طبیعی زایمان و فرزند دومش را سزارین کرده است با چنین توصیفی ادامه می‌دهد: «بعد از زایمان اولم دردسر‌های کمتری را تجربه کردم و زودتر توانستم سرپا شوم و به زندگی عادی برگردم، اما در زایمان دوم با تصور اینکه دیگر درد نمی‌کشم سراغ سزارین رفتم، در حالی که این بار درد و دردسر‌های بیشتری را تجربه کردم و تا یک‌سال جای بخیه‌هایم درد می‌کرد و درست شبیه اینکه یک جراحی سنگین کرده باشم مدت‌ها بعد از زایمان برای بازگشت به زندگی عادی و فعالیت‌های روزانه مشکل داشتم.»
فریده از جمله مادرانی است که هر دو فرزندش را به روش سزارین به دنیا آورده است. وی که خودش می‌خواسته زایمان طبیعی داشته باشد، به خاطر چرخیدن بچه و پاره‌شدن کیسه آب ناگزیر می‌شود فرزند اولش را سزارین کند.
فریده می‌گوید: «سزارین یک جراحی است و درد و اذیت زیادی دارد و مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا شکم جمع شود و بدن به حالت عادی بازگردد.»
آنطور که پزشک معالجش گفته با توجه به بازشدن شکم و شکاف در رحم برای زایمان نخست و سزارین‌شدن، برای زایمان دوم هم باید سزارین شود و نمی‌تواند به صورت طبیعی زایمان کند، به همین خاطر به رغم میل شخصی و با وجود اینکه دلش می‌خواسته فرزند دومش را به صورت طبیعی به دنیا بیاورد، مجبور می‌شود زایمان دوم را هم به صورت سزارین انجام دهد.
این خانم که دوست دارد فرزند سوم هم داشته باشد، به واسطه دو جراحی سزارینی که داشته است به گفته پزشک معالجش بارداری سوم می‌تواند با ریسک چسبندگی رحم همراه باشد، به همین خاطر از به دنیا آوردن فرزند سوم منصرف شده است.
شاید فریده یک نمونه از اشخاصی باشد که به واسطه تبعات جراحی سزارین نمی‌تواند برای بار سوم مادر شود، آن هم در شرایطی که برای این مسئله تمایل دارد.
سزارین در ایران 3 برابر استاندارد جهانی
از سال 1393 انجام زایمان‌های طبیعی در بیمارستان‌های دولتی رایگان شد، با این حال 58 درصد زنان به دلیل ترس از زایمان طبیعی، سزارین را انتخاب می‌کنند، این در حالی است که اغلب کشور‌های امریکایی و اروپایی به دلیل خطر بیهوشی جراحی و عوارض عمل سزارین، زایمان طبیعی را انتخاب می‌کنند. 85 درصد مادران ایرلندی، 80 درصد سوئدی‌ها و 89درصد زنان امارات متحده‌عربی به روش طبیعی زایمان می‌کنند. در واقع آمار سزارین در ایران بیش از سه برابر استاندارد جهانی است، این در حالی است که رئیس انجمن علمی مامایی ایران می‌گوید: «85درصد مادران امکان زایمان طبیعی را دارند.» جراحی سزارین درد، خونریزی و عوارض بسیار بیشتری دارد و تا زمان کشیدن بخیه‌ها حدود 14روز مادر درگیر است. همچنین آمار مرگ‌ومیر در نوزادان و مادران سزارینی چندبرابر بیشتر از زایمان طبیعی است.
موضوع ترویج زایمان طبیعی و الزامات دستیابی به آن در ذیل برخی مواد قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده ازجمله 45، 46، 47، 48، 49 و 50 مطرح شده است.
قانونی که محقق نشد
براساس ماده 50 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است، در راستای تأمین، حفظ، ارتقای سلامت مادر و نوزاد و کاهش سالانه 5 درصد از میزان زایمان غیرطبیعی نسبت به نرخ کل زایمان در کشور تا رسیدن به نرخ میانگین جهانی، اقداماتی را انجام دهد و هر سه‌ماه یک بار به ستاد ملی جمعیت گزارش ارائه کنند.
اگرچه اقداماتی در راستای اجرایی شدن مواد فوق‌الذکر از سوی نهاد‌های متولی صورت گرفته، اما وجود برخی چالش‌ها از قبیل عدم توسعه کافی زایمان‌های بدون درد در مراکز درمانی، عدم تخصیص منابع مورد نیاز جهت اجرای احکام مرتبط با ترویج زایمان طبیعی در قانون (تأمین زیرساخت‌ها و نیروی انسانی)، پراکندگی ساختاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ترویج زایمان طبیعی، نداشتن توجه کافی به شبکه‌های بهداشت و درمان و نقش ماما‌ها و مراقبان سلامت در ترویج زایمان طبیعی، نداشتن فرهنگسازی و آگاهی بخشی کافی در ترویج زایمان طبیعی، فقدان دستورالعمل ملی در راستای ترویج زایمان طبیعی و عدم توسعه و بهسازی کافی فضای زایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها برای انجام زایمان طبیعی، دستیابی به اهداف قانون در موضوع ترویج زایمان طبیعی و کاهش زایمان‌های غیرطبیعی غیرضرور را با کندی روبه‌رو
کرده است.
بررسی میزان اجرایی شدن احکام مرتبط با ترویج زایمان طبیعی در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، ذیل مواد 45، 46، 47، 48، 49 و 50 نشان می‌دهد طی سه سال پس از تصویب و ابلاغ قانون، اقدامات مختلفی از سوی نهاد‌های متولی صورت گرفته است، اما طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بررسی عملکرد ارائه شده و همچنین آمار‌های مرتبط با زایمان غیرطبیعی در کشور نشان می‌دهد اقدامات انجام شده در جهت ترویج زایمان طبیعی (با تأکید بر انجام زایمان ایمن و تولد فرزند سالم) به نتیجه مطلوب قانونگذار نرسیده و اهداف مندرج در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در موضوع ترویج زایمان طبیعی به نحو مؤثر تحقق نیافته است.
در این گزارش توسعه نیافتن کافی زایمان‌های بدون درد در مراکز درمانی، تخصیص ندادن منابع مورد نیاز جهت اجرای احکام، پراکندگی ساختاری وزارت بهداشت در ترویج زایمان طبیعی، نداشتن توجه کافی به شبکه‌های بهداشت و درمان و نقش ماما‌ها و مراقبان سلامت در ترویج زایمان طبیعی، عدم فرهنگسازی و آگاهی‌بخشی کافی در ترویج زایمان طبیعی، فقدان دستورالعمل ملی ترویج زایمان طبیعی، عدم توسعه و بهسازی کافی فضای زایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها برای زایمان طبیعی مهم‌ترین چالش‌های پیش روی این موضوع قلمداد شده است، این‌ها موضوعاتی است که صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت هم آن را می‌پذیرد و می‌افزاید: «وزارت بهداشت به موضوع زایمان طبیعی توجه کرده و تصمیم بر این است که زنان را از سزارین به سمت زایمان طبیعی سوق دهیم، البته با توجه به سیاست‌های تنظیم خانواده طی سه دهه گذشته نسبت به ترویج و اطلاع‌رسانی زایمان طبیعی به خوبی عمل نکرده‌ایم.»
جباری در ادامه می‌افزاید: «سزارین تمامی عوارض یک عمل جراحی اعم از عارضه بیهوشی، چسبندگی ارگان‌های داخل شکم و خونریزی را دارد، در صورتی که زایمان طبیعی یک فرایند فیزیولوژیک است. با وجود این متأسفانه 56 درصد از زایمان‌ها در کشور ما سزارین است، ما امیدواریم با ابلاغ دستورالعمل ماده 50 قانون جوانی جمعیت بتوانیم این آمار را کاهش دهیم.»
به گفته وی، طبق ماده 50 از قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، وزارت بهداشت مکلف است سالانه 5درصد از میزان زایمان سزارین را نسبت به نرخ کل زایمان در کشور تا رسیدن به میانگین جهانی کاهش دهد.
نظر کارشناس
عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت سزارین
دکتر «شقایق مرادی علمدارلو» | متخصص زنان و زایمان
سزارین یک جراحی شکمی است و عوارض مربوط به جراحی و عوارض مربوط به برش روی رحم در آینده باروری و سلامت مادران تأثیرگذار خواهد بود. عوارض مربوط به سزارین برخی در کوتاه‌مدت و بعد از زایمان فعلی و برخی نیز در بارداری‌های بعدی بروز می‌یابد، به همین خاطر سازمان بهداشت جهانی در تلاش است آمار سزارین محدود به موارد
ضروری باشد.
از عوارض کوتاه‌مدت، احتمال آسیب به احشای شکمی مثل روده و مثانه، احتمال بیشتر خونریزی رحمی، عوارض مربوط به زخم مثل عفونت یا باز شدن زخم و عوارض مربوط به بیهوشی را می‌توان نام برد. همچنین احتمال بستری نوزاد در بخش مراقبت ویژه و مشکلات تنفسی نیز در این نوع زایمان بیشتر است.
از عوارض مربوط به بارداری بعدی نیز می‌توان به احتمال پاره‌شدن رحم، چسبندگی داخل شکم، چسبندگی جفت به رحم، احتمال درآوردن رحم و احتمال نازایی و حاملگی خارج رحم اشاره کرد. همچنین خونریزی در زایمان به روش سزارین بیشتر از زایمان طبیعی و عوارض بعد از زایمان سزارین نیز بیشتر و طولانی‌تر از زایمان طبیعی است.
با وجود این در برخی موارد اگر مادری دچار بیماری‌هایی مانند فشارخون بالا یا دیابت باشد، لازم است به روش سزارین فرزند خود را
به دنیا بیاورد.
کاهش میزان باروری با افزایش سزارین
دکتر خلیل علی محمدزاده | پژوهشگر جمعیت
یکی از دلایل کاهش میزان باروری، افزایش میزان سزارین است. سزارین غیرضرور به نوعی ترجمه عملی همان شعار یک یا دو بچه کافی است، می‌باشد. مادری که با روش سزارین دو فرزند دارد برای به دنیا آوردن فرزند سومش با روش سزارین با محدودیت‌ها و مخاطراتی همراه است که این امر او را از تداوم فرزندآوری منصرف می‌کند.
امروزه ثابت شده است نوزادانی که با روش سزارین انتخابی متولد می‌شوند بیش از سایر نوزادان به بیماری‌هایی مانند آسم، چاقی، دیابت و سایر اختلالات مبتلا می‌شوند. همچنین اکنون در سزارین رتبه دوم جهان را داریم و بیش از 51 درصد زایمان‌ها در شهر‌ها و بیش از 35 درصد از زایمان‌ها در روستا‌ها به روش جراحی و سزارین صورت می‌گیرد.
اگر می‌خواهیم از کاهش رشد جمعیت کشور جلوگیری شود، باید با برنامه‌ریزی، سزارین‌های غیرضروری را هر سال به میزانی کم کنیم، این مسئله نیازمند همراهی متخصصان، بیمه‌ها و آگاهی دادن به خانواده‌هاست. رسانه‌ها و ماما‌ها در این زمینه می‌توانند فرهنگسازی کنند، البته برای ترویج زایمان‌های طبیعی و به ویژه زایمان‌های طبیعی توأم با کاهش درد، نیازمند امکانات و توسعه مراقبت‌های ویژه هستیم که باید منابع آنها فراهم شود.
برای کشور ما که ده‌ها هزار مامای تربیت شده و متخصص زنان و کودکان برجسته دارد و شبکه بهداشت و درمانی موفق که در جای جای این کشور و حتی مناطق محروم و دور افتاده، خانه و مرکز دارد، آمار بالای سزارین زیبنده نیست.
باور‌های غلط در ترویج سزارین
دکتر طاهره لباف | جراح و متخصص زنان و نازایی
برای انجام هر نوع عملی در شرایط عادی، روش طبیعی آن بهتر از روش غیرطبیعی است. در مورد زایمان نیز اینگونه است، اما گاهی شرایط عادی نیست و در آن زمان برای نجات جان مادر یا جنین، عمل سزارین انجام می‌شود. در شرایطی که جنین با سر نباشد و با پا باشد، موقع زایمان به طور عرضی در شکم قرار گرفته باشد، جفت جلو باشد، پارگی جفت وجود داشته باشد و فردی چندین بار سزارین شده باشد که همان عارضه سزارین تکراری است، پزشک ناگزیر به انجام عمل سزارین است. در غیر از این موارد زایمان طبیعی بهتر است. به دلیل فرهنگ اشتباهی که در جامعه ما پیش آمده است، افراد فکر می‌کنند، چون زایمان طبیعی درد دارد و در سزارین به خاطر بیهوشی و بی‌حسی دردی وجود ندارد، به همین خاطر هم درصد سزارین‌ها بالا رفته و در برخی موارد بالای 90 درصد سزارین داریم، در حالی که عمل سزارین دو برابر زایمان طبیعی خونریزی دارد و بهبودی زایمان طبیعی سریع‌تر حاصل می‌شود. همچنین به دلیل تمایلاتی که در خانواده وجود دارد که می‌خواهند تاریخ‌های تولد رُند داشته باشند یا روز تولد فرزند با یکی از اعضای خانواده در یک روز باشد یا در تاریخ‌های خاص باشد، چندین روز زودتر یا دیرتر نوزاد را به شیوه سزارین به دنیا می‌آورند.
در عمل سزارین اختلالاتی مانند چسبندگی‌های داخل شکمی و چسبندگی چربی روده و مثانه به جدار رحم وجود دارد، علاوه بر آن چسبندگی جفت به جدار رحم در سزارین چندین برابر زایمان طبیعی است و عوارض زیادی برای مادر ایجاد می‌کند.
