طاق بستان کرمانشاه که در زبان محلی به آن «طاق وسان» گفته میشود، در شمال شرقی این شهر قرار دارد. طاق بستان در گذشته نام روستایی در 9 کیلومتری شهر کرمانشاه بود. با گذر زمان و توسعه شهری، این روستا در محدوده شهری قرار گرفت و به یکی از محله‌های این شهر تبدیل شد که در حال حاضر در شمال شرقی کرمانشاه قرار دارد. این مجموعه نقوش بر دامنه کوه و در کنار دریاچه‌ای قرار دارد که به دریاچه طاق بستان شناخته میشود. در گذشته این محل با آب و هوای مطبوع و طبیعتی که داشته، مکانی برای تفریح و شکار شاهان ساسانی بوده است و نقش‌های حجاری شده نیز نشان‌دهنده این موضوع است.
سیاحان، مورخان و جغرافی‌نویسان دوره اسلامی، از این محوطه با نام‌های متفاوتی یاد کرده‌اند. ابن فقیه و ابن رسته این مکان را «شبدیز»، یاقوت حموی آن را «قصر شیرین»، حمدالله مستوفی «طاق بسطام» و برخی دیگر آن را «طاق بهستون»، «طاق بیستون» و «تخت بستان» نامیده‌اند. مردمان محلی نیز این محوطه را با نام «طاق وُسان» و «طاق بُسان» می‌شناسند. امروز نیز این مجموعه نقش برجسته با نام طاق بستان شناخته میشود که در گویش کرمانشاهی یا کردی کرمانشاهی، «تاق وه سان»، تلفظ میشود. در واقع «تاق» به معنای «طاق» و «وه» به‌معنای «از» و «سان» به معنای «سنگ» است. بنابراین طاق بستان یعنی طاقی از سنگ است.
طاق بستان متشکل از دو طاق به هم پیوسته از جنس سنگ خام خاکستری رنگ است که در کوه حفر شده‌اند. این مجموعه از سه بخش اصلی و مهم تشکیل شده است که می‌توان آنها را از زیباترین آثار سنگی بجا مانده دوره حکومت ساسانی در نظر گرفت. این سه بخش عبارت‌اند از: «کتیبه تاج‌گذاری اردشیر دوم»، «طاق بزرگ» که معروف به ایوان بزرگ بوده و مربوط به زمان پادشاهی خسروپرویز است و «طاق کوچک» که معروف به ایوان کوچک بوده و مربوط به تصویر برجسته شاپور سوم است.
در سنگ‌نگاره تاج‌گذاری اردشیر دوم، نهمین شاه ساسانی در مرکز سنگ‌نگاره ایستاده است.
در طاق بزرگ، که مهم‌ترین اثر مجموعه سنگ‌نگاره طاق‌بستان است و تاج‌گذاری خسرو پرویز را روایت می‌کند، تصویر سواری زره‌پوش حکاکی شده است. این بخش ایوانی با فضایی به عرض حدود 8 متر، ارتفاع حدود 12 متر و عمقی حدود 8 متر دارد. در این طاق، سه تندیس حکاکی شده است که شاه در میان، فروهر و آناهیتا ایزدبانوی آب قرار گرفته است و تاج‌گذاری اردشیر دوم را به تصویر می‌کشد. فروهر که تاجی بر سر دارد، حلقه فر ایزدی را به شاه میدهد.
طاق کوچک، در میان سنگ‌نگاره تاج‌گذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ، قرار گرفته است. عرض این طاق حدود 6 متر، و عمق 5.3 متر و ارتفاع آن 5 متر است. سنگ‌نگاره طاق کوچک، مراسم تاج‌گذاری شاهپور دوم و سوم را روایت می‌کند.
نقش برجسته شکار گراز
سازندگان این نقش برجسته تاریخی، روایت شکار گراز را در قابی به طول تقریبی 6 متر و عرض 4 متر به نمایش می‌کشند. در مرکز صحنه شکار، شاه داخل قایقی تیر و کمان به دست، به طرف دو گرازی که به سمت او در حال فرار هستند تیراندازی می‌کند. داخل قایق شاه چهار نفر دیگر حضور دارند که نفرات اول و آخر پاروزن‌ها، نفر دیگر خدمتکار و آخرین نفر نوازنده چنگ به‌نظر می‌رسد. بخش چپ قاب 12 فیل حکاکی شده که دو سوار روی هرکدام از آنها دیده می‌شوند. این فیل سواران مشغول بیرون کشیدن گرازها از پناهگاه هستند. پشت قایق شاه، قایقی دیگر است که در آن نوازندگان زن در حال نواختن هستند. تصویر شاه ایستاده بر قایق، به شکلی که کمان خود را در دست چپ گرفته است، نشان از پایان شکار دارد. در قسمت پایانی تصویر پنج فیل‌سوار در حال جمع‌آوری گرازهای شکار شده هستند.
نقش برجسته شکار گوزن
در قاب 4 در 6 متری شکارگاه گوزن، فیلبانان را در سه ردیف می‌توان دید که گوزن‌ها را به دروازه شکارگاه که سمت راست حصار قراردارد، هدایت می‌کنند. این گوزن‌ها در واقع گوزن‌های دست‌آموز را که با ربان گردنشان از بقیه متمایز هستند، دنبال می‌کنند. تصویر پادشاه هم با شمشیری که بر کمر بسته و کمانی که بر گردن دارد و سوار بر اسب، حکاکی شده است. پشت پادشاه زنی قرار دارد که چتری روی سر او گرفته است. علاوه بر این، زنان در سه صف نمایش داده شده‌اند؛ در دو ردیف اول ایستاده و ردیف سوم در حال نواختن آلات موسیقی. افرادی هم که گوزن‌ها را رام می‌کنند، به صورت ایستاده و در حال نواختن چنگ حکاکی شده‌اند. در بخش بعدی، پادشاه سوار بر اسب و در حال تعقیب گوزن‌هاست.
نقش برجسته شوالیه‌ای سوار بر اسب
در نقش برجسته اسب سوار زره‌پوش، فردی با چهر‌ه‌ای سه ربع و بدنی تمام رخ روی اسبی قوی نشسته است. گرچه هویت این سوارکار مشخص نیست اما این نقش نشان‌دهنده ابهت و قدرت پادشاه و ایرانیان است. حکایات متعددی از رزم‌آور وجود دارد برخی او را یک رزم‌جو و عده‌ای نقش را متعلق به خسروپرویز که روی اسب مشهور و محبوب خود شبدیز نشسته، می‌دانند. سوارکار کلاه خودی به سر دارد که چهره وی را پوشانده و فقط چشمانش دیده میشود و بر روی آن تاجی نیز به چشم می‌آید. پیراهنی که با استقاده از تصاویر مرغ و ارغن تزئین شده بر تن وی نقش بسته، و زرهی زنجیرشکل هم روی پیراهن وجود دارد که تا زانوی سواره ادامه یافته است. کمربندی تزئین شده نیز بر روی لباس سواره دیده میشود. سوارکار تیردانی را به حمایل خود متصل کرده و نیزه بلندی در دست دارد که نشانه جنگنده بودن اوست. همچنین سپر دایره‌ای شکل که برای دفاع مورد استفاده قرار می‌گرفته نیز در دستانش دیده میشود. اسب نیز با منگوله‌هایی تزیین شده است.
