ویژگی های یک مقاله علمی پژوهشی

مقاله علمی پژوهشی چیست؟

مقاله علمی پژوهشی، مقاله است که نوآوری داشته باشد و جستجوی یه بحث جدید در تاریخ علم که قبلا در مورد آن کاری نشده است، دشوار است. این نوآوری نباید فقط در روش جدید، تعریف جدید، مساله جدید و ... در تاریخ علم باشد. هدف اصلی مقاله علمی پژوهشی ایجاد یک استدلال است. یکی از بخش های چنین مقاله ای مرور ادبیات است. در یک مقاله علمی پژوهشی، ادبیات به عنوان اساس وبنیان کار ارائه می شود و بینش جدیدی را که محقق به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی میکند. این مقالات برخلاف مقالات علمی ترویجی که هدف آن خلاصه کردن و استنتاج مباحث و ایده های دیگران است، این مقالات در پی ایجاد و ترویج موضوع جدیدی هستند.
اما میخواهیم ببینیم برای نگارش مقالات علمی پژوهشی چه بخش ها و مواردی مورد نیاز است؟
بخش های اساسی یک مقاله علمی پژوهشی به ترتیب زیر است:
عنوان؛ اسامی نویسندگان؛ چکیده؛ بدنه مقاله شامل مقدمه، پیشینه تحقیق؛ روش تحقیق؛ نتایج؛ جمعبندی شامل بحث و مقایسه، کاربرد نتایج در دنیای واقعی، پیشنهاد تحقیقات آینده؛ سپاسگزاری و منابع. ما سعی میکنیم در این مقاله هرکدام از این بخش ها را به تفصیل بیان کنیم.

ساختار مقاله علمی پژوهشی

ساختار مقالات علمی پژوهشی ممکن است بسته به حوزه تحقیقات یا دستورالعمل مجلات مختلف، دارای اندک تفاوتی باشد، ولی به طور کلی یک مقاله علمی پژوهشی از فرمت IMRaD پیروی می کند که به ترتیب از بخش های چکیده، کلمات کلیدی، مقدمه، روش شناسی، نتایج، بحث، نتیجه گیری، سپاسگزاری، منابع و پیوست تشکیل شده است.

در جدول زیر به طور خلاصه، بخش های مختلف یک مقاله علمی پژوهشی معرفی شده اند.

ویژگی مقالات علمی پژوهشی

• اهمیت موضوع که نشان از جذابیت و نواوری می باشد.
• عنوان مقاله که نشان دهنده کلید واژه ها و کلیت مقاله می باشد.
• چکیده مقاله که بخش های مهم از مقاله علمی پژوهشی به صورت اختصار بیان میگردد.
• کلمات کلیدی که مهم ترین بخش مقاله می باشد.
• مقدمه به معرفی اولیه تحقیق می پردازد.
• بیان مساله به بررسی هدف از انجام پژوهش و دلایل انجام پژوهش و فرضیات اصلی و فرعی پژوهش میپردازد.
• پیشینه تحقیق که به مرور تحقیقات مرتبط با پژوهش در گذشته می پردازد و روش تحقیق که در مورد روش انجام پژوهش ،ابزار مورد استفاده و جامعه مورد بررسی می پردازد.
• بحث و نتیجه گیری که به نتایج حاصل از پژوهش پرداخته میشود.
• پیشنهادات که برای ادامه مسیر پژوهش ارائه میگردد.
• منابع که به مراجعی که در پژوهش از ان استفاده شده است میپردازد.

در نوشتن مقاله چه نکاتی باید رعایت شود

1-اصالت موضوع : یکی از ملاک های مهم در امتیاز دهی به یک مقاله اصالت موضوع است. یعنی موضوع مقاله باید جدید باشد. در اینجا مواردی اشاره می کنیم که هر یک از آنها می باید بیانگر اصالت موضوع مقاله باشد :

الف) تحقیق برای نخستین بار در دنیا یا در کشور انجام گرفته باشد

ب) موضوع مقاله بیانگر ایده ای نو باشد و سهمی در دانش افزایی در حیطه مورد مطالعه داشته باشد.

ج) تحلیل و نتیجه گیری از ایده ها و نظرات دیگران از زوایای جدید صورت گیرد.

د) محقق از روش خلاقانه و ابداعی در تحقیق استفاده کند.

ه) کار محقق استمرار و ادامه کار اصیل دیگری باشد و با این کار زمینه فعالیت گسترده را برای آیندگان فراهم سازد.

2-عنوان : نخستین بخش هر مقاله که توسط خوانندگان دیده می شود عنوان است. معمولا نیز نخستین قضاوت خواننده درباره محتوای مقاله از مطالعه عنوان حاصل می شود. عنوان مقاله که در واقع هویت مقاله و هدف آن ر ا به نمایش می گذارد ، باید روشن ، گویا ، جامع ، مانع و تاحد ممکن مختصر باشد.

در ارزیابی عنوان مقاله سؤالات زیر مطرح می شوند :

الف) آیا عنوان مقاله منعکس کننده محتوای آن می باشد ؟

ب) آیا عنوان مقاله حاوی کلیدواژه های مهم بوده و امکان جستجوی عنوان براساس کلید واژه ها وجود دارد ؟

ج) آیا عناون مقاله گویا و روشن بوده و نکته مبهمی در آن وجود ندارد؟

د) آیا در عنوان از به کار بردن کلمات غیر ضروری و اضافی پرهیز شده است ؟

3-چکیده : چکیده باید حاوی مهمترین موارد مطرح شده در متن اصلی مقاله باشد. ویژگی های زیر در ارزیابی مقاله مورد توجه قرار می گیرند :

الف) چکیده تصویر روشنی از محتوای مقاله ترسیم کند.

ب) اجزای چکیده با ساختار مقاله اصلی هماهنگی داشته باشد.

ج) چکیده به خواننده در تصمیم گیری برای مطالعه متن کامل کمک کند.

د) چکیده حاوی متنی منسجم باشد.

4-کلید واژه ها : برای انتخاب کلید واژه ها لازم است ترکیبی از واژگان عمومی و اختصاصی که بیشترین و نزدیکترین رابطه معنایی را با محتوای مقاله دارند ، انتخاب کنیم. انتخاب کلید واژه مناسب در مقاله احتمال بازیابی بیشتر مقاله را توسط دیگران در آینده افزایش می دهد و در نتیجه به دریافت استناد بیشتر به مقاله کمک می کند. (فتوحی ،1385،ص 129). نکته مهم این است که کلید واژه های انتخاب شده از لحاظ موضوعی باید کاملا مرتبط با محتوای مقاله باشند.

5-مقدمه : در واقع خواننده برای ورود به مبحث اصلی و درک اهمیت مقاله نیازمند خواندن مقدمه آن است. ویژگی های زیر در ارزیابی مقدمه مد نظر قرار می گیرد :

الف) آیا مقدمه فاقد کلمات کلیشه ای است؟

ب) آیا مطالعه مقدمه ذهن خواننده را برای مطالعه متن اصلی آماده می کند؟

ج) آیا مقدمه سلیس و روان بوده و خواننده را به مطالعه ادامه مطلب تشویق می کند؟

د) آیا حجم مقدمه متناسب با حجم سایر قسمتهای مقاله است؟

6-بیان مسأله : در این قسمت تبیین دقیق و گویای انگیزه اصلی نگارش مقاله و اجرای طرح پژوهشی مورد نظر می باشد. ویژگی های مورد ارزیابی :

الف) آیا مسأله اصلی به روشنی بیان شده و برای خواننده راضی کننده است؟

ب) آیا مسأله مطرح شده ارتباطی با سایر مسائل در حوزه مورد نظر دارد ؟

ج) آیا مسأله مطرح شده از اهمیت لازم برخوردار است؟

د) آیا در بیان مسأله به عنصر ایجاز و خلاصه گویی توجه شده است؟

7-بیان هدف / اهداف پژوهش

هدف مقاله لازم است :

الف) به روشنی توصیف و بیان شود.

ب) متناسب با بیان مسأله باشد.

ج) واقع بینانه باشد.

د) خواننده بتواند به راحتی هدف را در متن مقاله بیابد.

ه) در پایان مقاله مؤلف به اهداف مورد نظر دست یابد.

8-سؤالات / فرضیه های پژوهش

سؤالات لازم است به روشنی در مقاله ذکر شوند و متناسب با هدف و مسأله مورد بررسی باشند. فرضیه ها نیز باید روشن و گویا و آزمون پذیر بوده و براساس شیوه های صحیح فرضیه نویسی تنظیم شوند.

9-پیشینه پژوهش

دلایل متعددی برای اشاره به پیشینه پژوهش وجود دارد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد :

نشان دادن پیوند پژوهش حاضر با پژوهش های قبلی ، نشان دادن احاطه نویسنده / نویسندگان حوزه موضوعی مورد مطالعه ، رهنمون ساختن خواننده به مطالعه منابع بیشتر و به تصویر کشیدن رویکرد های حاکم بر حوزه موضوعی مورد نظر و ترسیم ارتباط آنها با رویکرد مقاله (پریرخ و فتاحی ،1384). بهترین روش در مرور نوشتارها برای مقالات علمی روش تحلیل و گزیده است چون در این روش ضمن رعایت اختصار ، خود نویسنده نیز می تواند روند حاکم بر حوزه موضوعی را تحلیل کند.

10-معرفی پروژه تحقیقاتی

برای این کار لازم است :

الف) مؤلف خصوصیات متمایز کننده تحقیق حاضر با موارد مشابه را بیان کند.

ب) اطلاعات لازم درباره سابقه پروژه تحقیقاتی و مراحل اجرای آن ذکر شود.

ج) لازم است حجم این بخش با سایر قسمت ها تناسب داشته باشد.

د) مشخصات کسانی که در پروژه تحقیقاتی نقش داشته اند به اختصار ذکر شوند.

11-شرح رویکرد و روش شناسی مورد استفاده در مقاله

برای این کار لازم است :

الف) روش مورد استفاده به وضوح توصیف و دلایل انتخاب آن بیان شود.

ب) سازگاری روش مورد استفاده با اهداف پژوهش بیان شود.

ج) شواهد انتخاب این روش از سوی سایر پژوهش گران و دلایل عدم استقاده از روش های دیگر بیان شود.

12-ابزار گردآوری و تحلیل داده ها

در این مورد لازم است :

الف) ابزار گردآوری داده ها و روش تحلیل آنها به وضوح معرفی شود . به میزان روایی و پایایی آنها اشاره شود.

ب) محاسن و معایب ابزار مورد استفاده و نمونه هایی از کاربرد آنها در سایر تحقیقات ذکر گردد.

13-توصیف ویژگی های جامعه پژوهش و مشخصات نمونه

در این مورد لازم است خصوصیات جامعه و دلایل انتخاب آن و ارتباط آن با هدف مقاله ذکر شود. دیگر آنکه روش نمونه گیری و دلایل انتخاب آن بیان شود. نکته دیگر آن است که باید روش نمونه گیری با روش شناسی تحقیق هماهنگی داشته و خصوصیات نمونه مورد نظر به جامعه انتخابی قابل تعمیم باشد.

14-بیان محدوده و محدودیت های پژوهش

لازمه هر طرح پژوهشی آن است که محقق دامنه کار را محدود کند تا هم طرح انجام پذیر باشد و هم کار پژوهشگر توأم با نظم منطقی گردد. از طرف دیگر محدودیت های دیگری از جمله محدودیت های محیطی وجود دارد که خارج از کنترل پژوهشگر است که در این مورد پژوهشگر سعی می کند با انتخاب روش مناسب این محدودیت ها را به حداقل برساند.

15-ارائه یافته ها

در این بخش پژوهشگر یافته ها و نتایج پژوهش را به وضوح توصیف کرده و سپس آنها را تجزیه و تحلیل می کند. در این قسمت درج نمودارها و جداول به روشنی مطالب کمک فراوانی می کنند و از همه مهمتر آنکه یافته های مقاله باید در جهت تأمین اهداف اولیه مقاله باشد.

16-بحث و نتیجه گیری

این دو بخش ممکن است به طور جداگانه و یا همراه با هم بیایند. در این بخش پژوهشگر به پاسخ سؤالات تحقیق و نتیجه گیری نهایی خود از تحقیق می پردازد. در آخر نتایج مقاله حاظر با نتایج نوشتارهای قبلی که در پیشینه ذکر شده مقایسه می گردند.

17-پیشنهادات

لازم است هر مقاله علمی با پیشنهادات کاربردی مفید و ایده های تازه برای سایر پژوهشگران به پایان برسد.

18-تقدیر و تشکر

معمولا در پایان مقالات علمی به نام افراد یا سازمانهایی که به نحوی در اجرای پژوهش گزارش شده نقش داشته اند ، اشاره می شود.(فتوحی ، 1385،ص 138). البته برای ذکر نام افراد مثلا نام مصاحبه شوندگان لازم است قبلا از آنها اجازه بگیریم.

19-منابع مورد استفاده و ذکر منابعی برای مطالعه بیشتر

تمام منابعی که به نحوی در مقاله استفاده شده اند ، باید با ذکر مشخصات کتاب شناختی و براساس شیوه نامه مجله مورد نظر در این بخش ذکر شوند.

20- پیوست ها

ویژگی های پیوست مناسب چیست ؟

مورد نیاز خواننده بوده و متناسب با محتوای مقاله باشند. به عبارت دیگر با ارائه اطلاعات تکمیلی بر جامعیت و گویایی مقاله افزوده و به درک بهتر خواننده از مقاله کمک می کنند.

مدت زمان پذیرش مقاله علمی پژوهشی

مجلات مختلفی که برای پذیرش مقالات خود انتخاب می کنید در وبسایتشان درباره روند پذیرش و مدت زمانی که طول می کشد تا کارتان قبول شود و از نظر داوری به نتیجه گیری برسد به شما اطلاعاتی می دهند. پس بهتر است قبل از اینکه اقدامی برای ارسال مقاله داشته باشید، حتما از روند کار و مدت زمان پذیرش باخبر شوید.

اگر چنین چیزی اعلام نشده باشد، بهتر است با دادن پیامی در قالب ایمیل با مسئولین ارتباط برقرار کنید و از آنها مدت زمان لازم برای پذیرش را بپرسید. گاهی اوقات برای دریافت نمره در دفاع پایان نامه و مواقع دیگر نیاز دارید که سریع تر از وضعیت مقاله تان باخبر شوید.

نکات ویژه

• سعی جدي در ثبات رویه هاي اتخاذ شده در نوشتار مقاله (مانند اندازه حروف، ضخامت خطوط در جداول و شکل ها، نوع خطوط لاتین در کلمات لاتین, فاصله شماره ها با متن یا روابط)؛
• الگوبرداري از ساختار آخرین مقالات منتشر شده در نشریه یا ژورنال هدف (نشریه اي که قصد دارید مقاله خودرا براي انتشار ارسال دارید)؛
• ارائه مقاله کامل شده به اشخاص مطّلع و مرتبط با موضوع مقاله و دریافت نظرات آنان و انجام عمل بالعکس در مورد آنان؛
• واگذاري تهیه مقالات مروري به محققان با تجربه و نویسندگانی که در زمینه مورد بررسی صاحب نظر بوده و لااقل چند مقاله در این رابطه منتشر نموده اند؛
• اطمینان از دسترسی به مقالات مرجع مربوط به موضوع مقاله به ویژه مقالات جدید؛
• رعایت امانت، صداقت و اخلاق از اصول مهم هر فعالیت علمی و تحقیقی است. مراعات نمودن این اصول از ضرورت بسیار بالائی برخوردار است.

مقاله علمی پژوهشی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟