ویراستاری چیست؟ چگونه یک متن را ویرایش کنیم؟

ویرایش چیست؟

ویرایش در کار نشر به معنای افزودن یا کاستن مطالب یا تصحیح متن هایی است که برای چاپ و نشر آماده می شوند. واژه ی ویرایش به معنای edition یک کتاب نیز به کار می رود. اگر کتابی بار دیگر بدون تغییر چاپ شود، برای مشخص کردن چاپ، بر حسب شمارش دفعات چاپ، عبارت های چاپ دوم، چاپ سوم، ..... به کار می رود. اگر در متن کتاب تغییر هایی رخ دهد و مطالب جدیدی بر آن افزوده و یا کاسته شود برای مشخّص کردن آن چاپ عبارت های ویرایش دوم، ویرایش سوم ..... به کار می رود.

ویراستاری نوعی هنر نویسندگی است، زیرا ویراستار با مهارت خود در نگارش و تسلطی که بر متون و دستور زبان دارد، می تواند هر نوشته ای را مرتب کرده، خطاهای آن را تصحیح و به آن نظم دهد. به بیان دیگر، ویرایش شامل بررسی و بازبینی دقیق یک سند کتبی است. به شخصی که ویرایش را انجام می دهد، ویراستار می گویند. یک ویراستار با ایجاد تغییرات، حذف و یا اضافه کردن مطابق آیین نگارش و ویراستاری به اصلاح و آماده سازی یک سند با یک موضوع خاص کمک می کند. هدف از ویراستاری یک متن رفع ایرادات و رسا کردن متن و رفع اشکالات دستوری است.

انواع ویرایش علمی

ویراستاری دارای ابعاد مختلفی است و متنی که نوشته می شود نیازمند اصلاحات در حوزه های مختلفی به شرح زیر است:

• ویرایش محتوا؛
• بیان و لحن؛
• صحت و درستی حقایق موجود در متن؛
• نظم و آراستگی متن؛
• نکات دستوری و قواعد؛
• علائم نگارشی و املا؛
• و… .

تعریف انواع ویرایش علمی

● ویرایش فنّی: این مرحله از کار، شامل تمام یا بخشی از مسائل زیر است: به کارگیری قواعد رسم الخط، نشانه های فصل، پاراگراف بندی، تنظیم ارجاعات، یک دست کردن ضبطها و اصطلاحات، مشخّص کردن عناوین یا واژه ها و عبارات و اصطلاحات، به دست دادن ضبط لاتینی نام ها یا معادل فرنگی اصطلاحات فنّی، تعیین محلّ تصاویر و اشکال و جدول ها، مراعات شیوه های مناسب برای معرفی مشخّصات کتاب شناسی، تهیه ی فهرست مندرجات، فهرست تفصیلی، واژه نامه و فهرست های دیگر. تنظیم صفحه ی عنوان و صفحه ی حقوق، اعراب گذاری های لازم، تبدیل مقیاس ها و سنوات. تنظیم و تهیّه ی مقدمه ی ناشر (در صورت لزوم) از وظایف ویراستار است.

● ویرایش زبانی: (شامل اصلاح خطاهای دستوری، رفع حشو و زواید، اصلاح واژگان و تعبیرات و ساختار جملات، تصحیح خطاهای منطقی.))

● ویرایش تخصّصی: ((شامل اصلاح معایب و مسامحات و بی دقتی های عملی و فنی که معمولاً به کمک متخصصان انجام می گیرد.)) 1- ویرایش فنی نشانه گذاری : از مهم ترین موارد توجه در ویرایش فنی رعایت، متناسب و درست نشانه گذاری است. هر نوشته ای فاقد نشانه های سجاوندی باشد. به دشواری خوانده می شود و قدرت ایجاد ارتباط با خواننده را از دست می دهد. نوشته ی بدون ویرایش ممکن است به چند شکل متفاوت خوانده شود. در نوشتار به دلیل آن که مکث و تکیه و آهنگ را نمی توان با حروف الفبا منعکس کرد، از نشانه های سجاوندی استفاده می کنیم. این نشانه ها بخش های مختلف کلام را به جمله و گروه تقسیم می کنند و روابط اجزای جمله را برای خواننده روشن می سازند.

با کمک علایم نگارشی می توانیم :

• تکیه ها و آهنگ کلام نوشته را رعایت کنیم.
• نوشته ها را با سرعت و دقت و به راحتی بخوانیم.
• مفهوم نوشته ها را به خوبی دریابیم.

چگونه یک متن را ویرایش کنیم؟

• چند روز از متن فاصله بگیرید.
• ویراستاری را با دید کلی آغاز کنید.
• ساختار جملات را بررسی کنید.
• درستی واژگان و علائم نگارشی را بررسی نمایید.
• متن را بازخوانی کنید.

ویراستاری مقالات علمی

حتی اگر بهترین و باکیفیت ترین محتوای علمی را هم تهیه و تولید کنید اما نتوانید به درستی و دقت دست به ویرایش بزنید، امکان اینکه در مجامع علمی با رشد و موفقیت روبه رو شوید بسیار اندک خواهد بود. اگر می خواهید که داوران ژورنال های علمی مقالات تان را بپذیرند و در سطحی استاندارد کارتان را ارائه کنید باید حتما به دنبال این باشید که ویراستاری مقالات علمی را به خوبی پیش ببرید.

این نکات را به دقت مورد توجه قرار دهید:

• مختصر و مفید بنویسید و از تکرار در جملات تان بپرهیزید.
• ساده نویسی همیشه راهی مناسب برای انتقال بهتر مفاهیم به مخاطبان است.
• دوری از ابهام و جملات چندپهلو می تواند برگ برنده تان باشد.
• خودانتقادی را فراموش نکنید و با دیدی انتقادی به بخش های مختلف مقاله تان نگاه بیندازید. روی بخش نتایج حساس باشید و از خود بپرسید که دستاوردهایتان کافی و درست هستند یا خیر.

در ادامه فرایند ویراستاری مقالات لازم است تا نکات دیگری را هم به کار بگیرید. پس از خود بپرسید:

• عنوان مقاله گیرا و جذاب است؟
• آیا در مقاله مرز تحقیقات شما و تحقیقات قبلی مشخص است؟
• در بخش نتیجه گیری به پرسش هایی که برای مقاله تان مطرح کرده اید به درستی پاسخ داده اید؟
• جداول و نمودارهایتان درست هستند و اطلاعات را به خوبی منعکس می کنند؟
• آیا لحن و ساختار مقاله در جملات مختلف دارای انسجام و هماهنگی است؟

ویراستاری متن و مقاله انگلیسی

برای اینکه مقالات علمی خود را برای ژورنال های علمی بین المللی ارسال کنید، نیاز به نگارش به زبان انگلیسی دارید. این نگارش باید به حدی قوی و استاندارد باشد که متن نهایی تان برای خوانندگان در سراسر دنیا قابل قبول باشد.

برای نگارش مقالات به زبان انگلیسی باید به این زبان تسلط خوبی داشته باشید و علاوه بر آن، بعد از نگارش مقالات بتوانید آن را به درستی ویرایش کنید. یعنی با مرور مطالب ببینید که مفهوم را به زبان انگلیسی به خوبی می رسانید و محتوا از نظر معنا مشکلی ندارد و علاوه بر آن، نیاز است تا دستور زبان انگلیسی و علائم و قواعد نگارشی آن را هم به درستی رعایت کنید.

مراحل ویراستاری متن و مقاله انگلیسی

• خواندن مجدد متن نگارش شده و رفع اشکالات نگارشی و املایی؛
• ویرایش محتوایی و مفاهیم برای قابل فهم بودن آن برای مخاطبان مختلف؛
• بررسی تطبیق متن ترجمه شده با متن به زبان اصلی.

ویراستاری پایان نامه

ویراستاری پایان نامه از مهم ترین کارهایی است که باید حتما در طول آماده سازی آن برای تحویل انجام بدهید. بدون ویرایش پایان نامه نمی توانید مطمئن باشید که متنی صحیح و معتبر نوشته اید.

کافی است در بخشی از کارتان اشتباهی وجود داشته باشد. در این صورت، تمام اعتبار علمی تان زیر سوال می رود و به راحتی نمره تان هم کم می شود و تحت الشعاع اشتباهات تان قرار می گیرد.

ویرایش ظاهری

هر پایان نامه باید از نظر ظاهری مطابق دستورالعمل دانشگاه تدوین شده باشد و علاوه بر آن دارای چیدمان و صفحه آرایی درستی باشد. این فرایند وقت گیر است و احتمالا برای دانشجویی که به شدت در حال تلاش برای آماده کردن خود برای جلسه دفاع است، کمی دشوار خواهد بود که به ویرایش ظاهری و ساختاری پایان نامه اش هم بپردازد.

ویراستاری فنی

ویراستاری فنی هم بخش دیگری از کار ویرایش پایان نامه است که باید به آن رسیدگی کنید. اصلاحات نگارشی متن پایان نامه و برطرف کردن غلط های املایی از جمله کارهایی است که در زمینه ویراستاری فنی انجام می شود. اگر متن پایان نامه تان حاوی غلط های املایی باشد، حتی در صورتی که بهترین محتوای علمی را هم آماده کرده باشید، اعتبارتان به شدت زیر سوال خواهد رفت. پس به ویراستاری فنی دقت کنید.

ویراستاری تخصصی

یکی دیگر از اموری که باید حتما در ویراستاری پایان نامه در نظر داشته باشید، بررسی روان بودن متن و انتقال درست مفاهیم از طریق انتخاب جملات و عبارات مناسب است. پس تلاش کنید تا متن تان از روانی و گویایی خوبی برخوردار باشد. بعد از اینکه ابعاد فنی و ظاهری را به خوبی بررسی کردید حتما به این فکر باشید که مجددا متن را ویرایش کنید و آن را به طور کامل بی اشتباه و صیقل خورده نمایید.

یک ویراستار چه ویژگی هایی دارد؟

ویراستار یا ویرایشگر باید خصوصیاتی داشته باشد که او را در زمینه انجام ویرایش متون مختلف یاری کند. البته بسیاری از این ویژگی ها اکتسابی هستند و به مرور زمان با انجام فعالیت هایی مانند «مطالعه فراوان، نوشتن متون مختلف و کسب آگاهی در خصوص قواعد نوشتن و…» میتوان مهارت خود را در زمینه ویرایش افزایش داد. ویژگی های کلی یک ویراستار عبارتند از:

• آشنایی با تعریف ویرایش و تجربه کافی در زمینه ویراستاری
• داشتن حوصله، دقت و نظم بالا در زمان بررسی و اصلاح متون مختلف
• داشتن ذوق هنری و ادبی برای ویراستاری متون ادبی، رمان و…
• تسلط بالا بر روی استفاده صحیح از قواعد دستور زبان و ادبیات فارسی
• در مواردی که ویراستار قصد ویرایش متن ترجمه شده را دارد، باید با زبان مورد استفاده متن اصلی آشنایی داشته باشد.
• آشنایی با موضوع متن

شرح وظایف ویراستار

تا اینجای کار فهمیدیم که تعریف ویرایش چیست و به چه کسی ویراستار می گویند. در ادامه این بخش برای یک جمع بندی کلی و پرداختن دقیق تر به نکات مهم، شرح وظایف ویراستار را با هم مرور می کنیم:

• پیدا کردن غلط های املایی و مشکلات تایپی: وقتی نویسندگان مشغول نوشتن متون طولانی هستند، ممکن است در موارد معدودی شاهد مشکلات تایپی یا غلط املایی باشیم. ویراستاران باید با دقت این مشکلات را پیدا کرده و آنها را برطرف کند.
• فهرست نویسی و پاراگراف بندی: انجام این کار باعث می شود مطالعه نوشته مورد نظر تا حد زیادی آسان گردد.
• رعایت نقل قول ها: در زمان هایی که قصد بیان مستقیم عبارات یا جملات مقاله، کتاب یا فرد خاصی را دارید، باید از علامت “” استفاده کنید.
• توجه به پاورقی: علاوه بر بررسی متن اصلی، یک ویراستار باید وضعیت پاورقی را نیز مورد بررسی قرار دهد. اینطور علاوه بر اینکه درک بهتری از متن پیدا خواهد کرد، می تواند اشتباهات موجود در این قسمت را نیز تصحیح کند.
• استفاده درست از علامت جمع: وجود علائم مختلف برای جمع در کلمات فارسی و عربی باعث شده گاهی روند استفاده از علامت های جمع با مشکل روبرو شود. استفاده از علامت های جمع عربی برای کلمات فارسی یا برعکس اشتباه می باشد.
• پرهیز از هرگونه شکسته نویسی: یک متن استاندارد نباید هیچ گونه شکسته نویسی داشته باشد. به عنوان مثال در هیچ نوشته رسمی حق ندارید از «می رم» به جای «می روم» استفاده کنید.
• رعایت اصول تایپ: نکته مهم این قسمت، رعایت به موقع فاصله و نیم فاصله است. این کار باعث ساده شدن روند مطالعه متن خواهد شد.
• تصحیح مشکلات دستور زبانی: وجود خطاهای دستوری در متن باعث آسیب دیدن کل نوشته می شود.
• داشتن اطلاعات به روز در مورد نکات مربوط به رسم الخط فارسی: این موضوع در استفاده از «ی» آخر فعل، کلمات دو بخشی که ممکن است به صورت اشتباه با نیم فاصله یا فاصله نوشته شوند و سایر موارد مشابه کمک زیادی به ویراستار خواهد کرد.
• رعایت علائم نگارشی به صورت صحیح: استفاده به موقع و اصولی از علائم نگارشی، کمک زیادی به بهتر خوانده شدن متن خواهد کرد. از سوی دیگر استفاده نادرست از این علائم باعث تغییر مفهوم متن خواهد شد و این عملکردی که از متن انتظار داشتیم را تغییر می دهد.

اصول ویرایش ویراستاری مقاله