ذوب شدن یخ رابطه ریاض-آنکارا؛ آیا رؤیاهای اردوغان تعبیر خواهد شد؟ 

آقای اردوغان تصمیم گرفته است که با احیای روابط دیپلماتیک ترکیه با کشورهای ثروتمند عربی از جمله امارات و عربستان سعودی، زمینه برای گشایش های اقتصادی در داخل را پی ریزی کند و اسباب تقویت موضع دولت در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه فراهم شود.

ساعدنیوز: بعد از قتل خاشقچی در سفارت عربستان در استانبول به دلیل پیگیری های رسانه ای دامنه دار و اظهارنظرهای مقامات ترکیه خصوصاً شخص آقای اردوغان در این خصوص، روابط دو کشور به سردی گرائید به طوری که حتی خرید و فروش اجناس تولیدی کشور ترکیه در داخل عربستان ممنوع شد. با این حال، بعد از حضور مقام امنیتی امارات متحده عربی در ترکیه و سفر قریب الوقوع آقای اردوغان به ابوظبی، اعلام سفر آقای اردوغان به ریاض در فوریه سال جاری به دعوت ملک سلمان در نوع خودش جالب توجه است. به نظر حضرتعالی چه عواملی یا انگیزه هایی در رویکرد جدید آقای اردوغان به کشورهای عربی خصوصاً عربستان سعودی تأثیرگذار است؟

دکتر سجاد آتشبار: بله این حرف کاملاً درستی است که به دلیل قتل خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول و همینطور به دلیل کمپین تبلیغاتی سنگینی رسانه های ترکیه بر علیه بن سلمان برپا کرند و ابعاد جهانی یافت روابط دو کشور به سردی گرائید. و اعلام سفر آقای اردوغان به ریاض در فوریه یک نوع چرخش در سیاست منطقه ای ترکیه محسوب می شود. خُب ما شاهد سفر مقاماتی از امارات به ترکیه بودیم و ترمیم روابط ابوظبی و آنکار یکی از نقاط عطف در راستای سیاست خارجی مصالحه جویانه ترکیه در منطقه محسوب می شود. در همین چارچوب، آقای اردوغان به سمت عادی سازی و ترمیم روابط با امارات، عربستان، مصر و حتی اسرائیل و ارمنستان در حال حرکت است و این دلایل خودش را دارد. مشخصاً در اینجا میتوانیم از دو دسته از انگیزه ها صحبت کنیم؛ دسته اول مربوط می شود به مؤلفه های عام و کلی در سطح منطقه ای، جهانی و حتی داخلی ترکیه که به هر صورت جمع این مؤلفه ها، آقای اردوغان را متقاعد ساخته است که باید به سمت تنش زدایی منطقه ای و حتی جهانی حرکت کند. دسته دوم، اختصاصاً به بحث هر کشور مانند عربستان مربوط می شود.
بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و بر سر کار آمدن آقای بایدن، ما شاهد تغییر سیاست واشنگتن در قبال ترکیه بودیم و فشارهای سنگینی بر دولت آقای اردوغان از سوی آمریکا آورده می شود تا رفتار خودش را در منطقه مسئولانه تر کرده و با نرمش بیشتر عمل کند و به همین خاطر ترکیه به دلیل نیاز به ارتقای سطح تعاملات با آمریکا و کاستن از طردشدکی خود در محافل غربی مجبور است پیام های حسن نیت به باید در زمینه در پیش گیری سیاست خارجی مسولانه ارسال نماید.

به دلیل رفتار تهاجمی ترکیه در منطقه خصوصاً در شرق مدیترانه این کشور با انزوای نسبی منطقه ای در سال های اخیر مواجه بوده است. ائتلافی در شرق مدیترانه تشکیل شد که عملاً منافع ژئوپلتیک، و ژئواکونومیک ترکیه را به مخاطره انداخت و به دلیل آسیبی که ترکیه از این مسأله متحمل شد، نیاز به احیای روابط با کشورهای منطقه و تنش زدایی برای حل مشکلات عدیده منطقه ای خود دارد. این مشکلات در داخل نیز گریبان دولت آقای اردوغان را به نوعی گرفته است و مانعی در برابر گشایش های اقتصادی منطقه ای شده است.

شاید مهمترین انگیزه آقای اردوغان برای چرخش در سیاست منطقه ای دولتش، همین ضعف اقتصادی روزافزون ترکیه و سقوط و افول ارزش لیر در برابر دلار باشد. این موضوع بسیار مهمی است. به همین دلیل، آقای اردوغان تصمیم گرفته است که با احیای روابط دیپلماتیک ترکیه با کشورهای ثروتمند عربی از جمله امارات و عربستان سعودی، زمینه برای گشایش های اقتصادی در داخل را فراهم نماید و تا اسباب تقویت موضع دولت در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه فراهم شود.

نقش لابی گری های قطری را نباید در تعدیل روابط ترکیه و عربستان سعودی بی اثر بدانیم. بعد از قتل خاشقچی در کنسولگری عربستان، کمپین رسانه ای سنگینی بر علیه شخص بن سلمان و دولت عربستان سعودی شکل گرفت که این مسأله ضربه ای اساسی به روابط دو کشور وارد کرد. و به همین دلیل بهبود روابط با عربستان طبیعتاً سخت تر از ترمیم رابطه با امارات متحده عربی خواهد بود ولی آقای اردوغان امیدوار است که با استفاده از لابی گری قطر این مسأله را پیش ببرد. نکته دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کنیم، تلاش آقای اردوغان برای برقراری مجدد کانال های تعامل مستقیم با عربستان از طریق آقای ملک سلمان و نه بن سلمان است. خبرهایی که منتشر شده، حاکی از سفر یک هیئت ترکیه ای به عربستان و بالعکس سفر یک گروه از عربستان به ترکیه است تا زمینه سفر آقای اردوغان به ریاض فراهم شود. رفع محدودیت های اعمال شده بر کالاهای ترکیه ای و مانع زدایی از ورود سرمایه های عربستانی به ترکیه جدی ترین انگیزه اردوغان برای این سفر است.

واقعیت این است که آقای امام اوغلو نقاط ضعف آقای دمیرتاش را ندارد و به حزبی منتسب است که عنوان موسس جمهوری ترکیه را با خود یدک می کشد و به همین دلیل سخت بتوانیم تصور کنیم که ایشان ممکن است که به سرنوشت آقای دمیرتاش دچار شود.

ساعدنیوز: آقای اردوغان به دلیل عملکرد ضعیف اقتصادی اش شانس پیروزی بسیار کمی در برابر رقبای قوی خودش در انتخابات پیش رو دارد. به همین دلیل، ترجیح میدهد که با انگ زنی های بی اساس، رقبا را از میدان به در کند. یکی از نمونه های این سیاست آقای اردوغان، انگ زنی ارتباط با تروریسم پ ک ک و گؤلن به آقای اکرم امام اوغلو شهردار استانبول به عنوان یکی از رقبای اصلی وی است. به نظر شما آیا امکان دارد آقای امام اوغلو به سرنوشت آقای دمیرتاش دچار شود؟

دکتر سجاد آتشبار: من فکر می کنم، این اقدامی که وزارت کشور ترکیه و شخص آقای سلیمان سویلو در طرح ادعای ارتباط کارمندان شهرداری استانبول با پ ک ک و گؤلنیست ها صورت داده در نهایت به ضرر حکومت عدالت و توسعه و شخص آقای اردوغان تمام خواهد شد. همان طور که آقای امام اوغلو گفته است، اگر این ادعای وزارت کشور ترکیه صحت داشته باشد، این دادگستری و نهادهای نظارتی حکومت ترکیه است که باید زیر سؤال روند چرا که این افراد پیش از به خدمت گرفته شدن در شهرداری استانبول توسط این نهادها تأئید شده اند. در سال 2018، اتخاذ همین رویه برای ابطال انتخابات توسط آقای اردوغان با طرح موضوع، فاصله حداقلی باعث شد که مردم با شرکت گسترده اختلاف چند صد هزاری را به نفع آقای اکرم امام اوغلو رقم بزنند. بنابراین، اگر آقای اردوغان بخواهد به همین رویه ادامه دهد عملاً از آقای امام اوغلو یک قهرمان در نزد شهروندان ترک می سازد و این دقیقاً به ضرر خودش تمام خواهد شد. واقعیت این است که آقای امام اوغلو نقاط ضعف آقای دمیرتاش را ندارد و به حزبی منتسب است که عنوان موسس جمهوری ترکیه را با خود یدک می کشد و به همین دلیل سخت بتوانیم تصور کنیم که ایشان ممکن است که به سرنوشت آقای دمیرتاش دچار شود.

اگرچه آقای اردوغان در موضع ضعف قرار دارد ولیکن طی ماه های اخیر اختلاف نظرات میان بلوک مخالفان به دلیل اطمینان کاذب از شکست اردوغان در انتخابات پیش رو افزایش یافته و با نزدیک تر شدن انتخابات بنظر می رسد این اختلافات جدی تر خواهد شد.

ساعدنیوز: همانطور که مستحضرید تمام نظرسنجی ها از افول شدید محبوبیت آقای اردوغان حتی در بین طرفداران شان خبر می دهند. به نظر شما آقای اردوغان در ماه های آتی روی چه کارتی سرمایه گذاری خواهد کرد و اساساً آیا چنین کارتی برای ایشان باقی مانده است که آقای اردوغان بتواند با اتکای به این کارت، خودش را از مهلکه نجات دهد؟

دکتر سجاد آتشبار: آقای اردوغان در سال های 2015 تا 2016 تلاش بسیاری برای اعمال تغییرات مد نظر خودش در نظام ریاستی در ترکیه صورت داد و پس از آن که قدرت را بطور کامل در دستان خود تجمیع کرد از نقطه نظر ابداع روش های سیاست ورزی هوشمندانه به سوی یک سرازیری حرکت کرد. در دوره پس از کودتا روایت سازی هایی که در حکومت ترکیه صورت می گیرد عمدتاً بر روی موضوع امنیت ملی و ناسیونالیسم میلیتاریستی با محوریت بقای ترکیه در برابر توطئه های منطقه ای متمرکز است. اقداماتی که آقای اردوغان در سوریه و عراق صورت داده است دقیقاً در راستای همین رویکرد است. اما این روایت و رویکرد با جدی تر شدن معضلات معیشتی و اقتصادی تاثیرگذاریش در حال کاهش یافتن است. به همین دلیل امروز آقای اردوغان با گزینه های بسیار محدودی مواجه است. و کارت های بازی تأثیرگذار تا حد زیادی از دست رفته است و امروز آقای اردوغان حتی قدرت اقناع گری در میان بخشی از حامیان خود را نیز تا حد قابل توجهی از دست داده است.

ولی این موضوع به هیچ وجه به معنای تمام شدن کار آقای اردوغان نیست. به دلیل ضعف و بی برنامگی که در اپوزیسیون مشاهده می شود می توانیم این انتظار را داشته باشیم که آقای اردوغان با سیاست ورزی خاص خودش همان طور که در دو دهه گذشته هم همین کار را کرده، روی این مسأله سرمایه گذاری کند و ابتکار عمل را در دست بگیرد. همین بی عملی و ضعف و اختلافات در بین اپوزیسیون ممکن است زمینه ای باشد برای جلب 25 درصد آراء مردد توسط آقای اردوغان. اگرچه آقای اردوغان در موضع ضعف قرار دارد ولیکن طی ماه های اخیر اختلاف نظرات میان بلوک مخالفان به دلیل اطمینان کاذب از شکست اردوغان در انتخابات پیش رو افزایش یافته و با نزدیک تر شدن انتخابات بنظر می رسد این اختلافات جدی تر خواهد شد. بر سر تعیین کاندیدای مشترک ریاست جمهوری هم حرف و حدیث های بسیاری مطرح است. آقای امام اوغلو (بعنوان جدی ترین گزینه) از یک طرف، آقای کلیچدار اوغلو از طرف دیگر، رئیس حزب دوا همه و همه به نوعی ادعای کاندیداتوری دارند و همین مسأله می تواند میدان عمل جدیدی برای آقای اردوغان فراهم کند. چرا که اگر مخالفان موفق به معرفی کاندیدای واحد و در عین حال توانا در جذب آرای اقشار و گروه های مختلف اجتماعی (کردها، محافظه کاران، کمالیست ها و چپ ها) نباشند، کار بسیار سختی در پیش خواهند داشت. شاید در ماه های آتی با توجه به گشایش های احتمالی حاصل از احیای روابط با کشورهای کلیدی منطقه، ما شاهد برخی بهبودهای اقتصادی نیز باشیم. در برابر آن بی عملی، بی برنامگی و اختلاف جبهه اپوزیسیون می تواند زمینه را برای موفقیت آقای اردوغان فراهم کند.