به بهانه روز بزرگداشت سعدی / سفر به آرامگاه سعدی شیرازی؛ هر ایرانی باید یک بار به آرامگاه این شاعر نامدار ایرانی برود + ویدئو

به گزارش سرویس گردشگری ساعدنیوز، شیراز یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین مقصدهای گردشگری است. در جای‌جای این شهر بوی شعر و ادب مشام گردشگران را نوازش می‌کند. البته شاید در نگاه اول نام شیراز حافظیه را در ذهن‌ها تداعی می‌کند، ولی نباید از سعدیه، آرامگاه استاد بی‌بدیل سخن، در این شهر زیبا غافل شد. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره این مقبره مشهور آشنا شوید.

معرفی آرامگاه سعدی

آرامگاه سعدی یکی از مشهورترین جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود و همیشه مورد توجه ادب‌دوستان و اهالی شعر بوده است. حال و هوای خاص این مجموعه برای هر گردشگری جذابیت دارد و بنای منحصر‌به‌فرد آن با ترکیبی از معماری قدیم و جدید، ستون‌های افراشته و کاشی‌های لاجوردی، دل هر بیننده‌ای را می‌برد.

این مکان که در زمان حیات محل زندگی سعدی بود، پس از مرگ وی تبدیل به مقبره او می‌شود. پس از فرازو‌نشیب در طول تاریخ، آرامگاه سعدی در نهایت به‌شکل امروزی آن می‌رسد، تصویری که پیشتر روی سکه‌های 50 ریالی و بعدها روی اسکناس‌های 100 هزار ریالی نقش بست.

آرامگاه سعدی کجاست؟

آرامگاه سعدی از مهم‌ترین دیدنی های استان فارس است که در شمال شرق شیراز و در دامنه کوه قرار دارد و در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا واقع شده است. برای دسترسی به آرامگاه سعدی می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. اتوبوس‌های خطوط پایانه شهید دستغیب-بلوار نارنجستان و بلوار نارنجستان-پایانه نمازی در نزدیکی این مکان، ایستگاهی به نام سعدیه دارند. از این ایستگاه تا مقصد به اندکی پیاده‌روی نیاز است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو شیراز، ایستگاه ولیعصر است که از سعدیه چند کیلومتری فاصله دارد.

سعدی شیرازی کیست؟

مشرف (شرف) الدین مصلح شیرازی معروف به سعدی شیرازی، شاعر و نویسنده توانمند ایرانی قرن هفتم هجری قمری بوده است. در برخی مراجع تاریخ تولد سعدی سال 585 هجری قمری آورده شده است و در برخی دیگر 606. سال وفات سعدی را نیز در بیشتر مراجع 691 هجری قمری ذکر کرده‌اند.

او در خانواده‌ای به دنیا آمد که همگی از علمای دینی بوده‌اند:

مرا معلم عشق تو شاعری آموخت همه قبیله من عالمان دین بودند

سعدی در شیراز زاده شد. وی کودکی بیش نبود که پدرش درگذشت و مادرش کازرونی بود. در دوران کودکی با علاقه زیاد به مکتب می‌رفت و مقدمات دانش را می‌آموخت. هنگام نوجوانی به پژوهش، دین و دانش علاقه فراوانی نشان داد. اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان محمد خوارزمشاه و به‌ ویژه حمله سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه، برادر جلال‌الدین خوارزمشاه به شیراز (در سال 627 هجری قمری)، سعدی را که هوایی جز به‌دست‌آوردن دانش در سر نداشت، بر آن داشت تا شیراز را ترک کند.

سعدی جهانگردی خود را در سال 1126 میلادی آغاز کرد و به شهرهای مختلف خاور نزدیک و خاورمیانه، هندوستان، حبشه، مصر و شمال آفریقا سفر کرد. این جهانگردی به روایتی سی سال به طول انجامید. حکایت‌هایی که سعدی در گلستان و بوستان آورده‌ است، نگرش و بینش او را نمایان می‌کند. وی در مدرسه نظامیه بغداد دانش‌آموخته‌ بود و در آنجا حقوق و مستمری می‌دادند.

در سفرها نیز سختی بسیار کشید. او خود در گلستان گفته‌ است که پایش برهنه بود و پاپوشی نداشت و دلتنگ به جامع کوفه درآمد و یکی را دید که پای نداشت؛ پس سپاس نعمت خدایی بداشت و بر بی‌کفشی صبر کرد. آن‌طور که از روایت بوستان برمی‌آید، وقتی در هند بود، سازکار بتی را کشف کرد و برهمنی را که در آنجا نهان بود، در چاله انداخت و کشت. وی در بوستان، این روش را در برابر همه فریبکاران توصیه کرده‌ است. حکایات سعدی عموما پندآموز است. سعدی، ایمان را مایه تسلیت می‌دانست و راه التیام زخم‌های زندگی را محبت و دوستی قلمداد می‌کرد. علت عمر دراز سعدی نیز ایمان قوی او بود.

روز سعدی

مرکز سعدی‌شناسی ایران از سال 1381 روز اول اردیبهشت ماه را روز سعدی اعلام کرد و در اول اردیبهشت 1389 و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به‌ عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.

سعدیه در ابتدا خانقاه سعدی بود که اواخر عمرش را در آنجا زندگی می‌کرد و سپس در همان جا دفن شد. برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال 998 به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و اثری از آن باقی نماند. ابن بطویه، 35 سال پس از وفات سعدی، گزارشی از آرامگاه این شاعر نوشت که قدیمی‌ترین گزارش از مقبره سعدی است. طبق این متن، بازدیدکنندگان آرامگاه سعدی، لباس‌های خود را در حوضچه‌های مرمر می‌شستند. بر اساس باوری قدیمی، شست‌و‌شوی لباس در این آب، خاصیت شفابخشی به آن می‌بخشید.

در سال 1187 هجری قمری به دستور کریم خان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که شامل دو طبقه بود. طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع می‌شد.

بر اساس روایت محمدتقی بهروزی، در اوایل دوره قاجار یکی از علمای شیراز به‌دلیل انتساب سعدی به مذهب تسنن، دستور تخریب و شکستن سنگ آرامگاه او را می‌دهد. مدتی بعد علی‌ اکبر خان قوام‌الملک شیرازی نسبت به تهیه و نصب سنگ کنونی اقدام می‌کند و بخشی از اشعار سعدی در بوستان را که در ستایش پیامبر اسلام (ص) سروده بود، با اندکی تغییر روی آن حک می‌کند. این سنگ در بنای ساخته‌شده توسط کریم‌خان زند تا زمان آغاز ساخت آرامگاه کنونی وجود داشت.

این بنا در دوره قاجاریه (سال 1301) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله قوام الملک خان دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد.

معماری آرامگاه سعدی

محسن فروغی معمار مدرنیستی بود که به تاریخ و پیشینه‌ی فرهنگی ایران عشق می ورزید. او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی‌نگری همکاران جوان خود می دانست و بر این عقیده بود که رابطه‌ی ساختمان ها را از نظر سبک و شکل می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان‌های ساخته شده در ابتدای دوره شکل‌گیری معماری ساسانی است که با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.

در سال 1327 پس از کسب موافقت اولیه برای احیای مجموعه سعدیه، از آندره گدار که در آن زمان مدیر باستان‌شناسی ایران بود، دعوت شد تا به شیراز بیاید و نظر خود را بیان کند؛ ولی پس از بحث و بررسی‌های گوناگون و در سال 1328 قرارداد طراحی آرامگاه سعدی با یک شرکت ساختمانی بسته ‌شد و مهندس محسن فروغی و مهندس علی‌ صادق به‌عنوان طراحان سعدیه آغاز به کار کردند. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:

طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون‌دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به‌صورت یک «L» سازماندهی شده‌اند.

بنایی که در زمان کریم خان ساخته شده بود تا سال 1327 هجری شمسی برپا بود. در سال 1329 توسط علی اصغر حمکت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به‌جای ساختمان قدیمی ساخته و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه 1331 برگزار شد. این بنا با اقتباس از کاخ چهلستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی ساخته شد. ورودی آرامگاه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شده است. هشت ستون از سنگ‌های قهوه‌ای‌رنگ جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی‌کاری مزین شده است. بنای آرامگاه از بیرون به‌شکل مکعبی دیده می‌شود، اما در داخل شکل هشت‌ضلعی دارد و جنس دیوارها از مرمر و لاجورد است.

در بعدازظهر یازدهم اردیبهشت‌ماه 1331، آرامگاه سعدی با حضور دکتر محمود حسابی که در آن زمان وزیر فرهنگ بود و علی‌اصغر خان حکمت و تعداد زیادی از شاعران، نویسندگان، بازرگانان و صاحب‌منصبان افتتاح ‌شد. هم‌زمان با افتتاح سعدیه، در صبح‌‌ همان روز از مجسمه سعدی که در دروازه اصفهان نصب شده بود، پرده‌برداری شد. این مجسمه اثری از هنرمند ایرانی، استاد ابوالحسن صدیقی بود و بر اساس گزارش مالی انجمن آثار ملی، برای ساخت آن 14,500 تومان به استاد پرداخت شد؛ البته کل هزینه ساخت سعدیه در آن سال 980 هزار تومان بود.

بخش‌های آرامگاه سعدی

سنگ قبر سعدی در مرکز عمارتی هشت‌ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده‌ است. در هفت ضلع ساختمان، هفت کتیبه قرار دارد که روی آن‌ها قسمت‌هایی از گلستان و بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده‌ است. متن کتیبه‌ای دیگر که از «علی اصغر حکمت» است، روی قبر شیخ نصب شد و کتیبه زیر را که از اشعار بوستان است، با خط نستعلیق عالی روی آن قرار دادند:

کل شی هالک و انت الباقی کریم السجایا، جمیل الشیمنبی البرایا، شفیع الامم

عکس از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: الهه پورحسین)

قطعه‌‌ای از کتیبه سنگی مربوط به سردر آرامگاه که به زمان کریم خان زند تعلق داشت و در اثر سانحه‌ای در گذشته‌های دور شکسته شده بود، هم‌اکنون در درون آرامگاه محفوظ مانده‌ است. این قطعه ضمن خاک‌برداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاک بیرون آمد. برخی از اشعاری که در آرامگاه سعدی وجود دارند، به شرح زیر است:

خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی

ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

حوض ماهی در سمت چپ آرامگاه قرار دارد. مشهور است سعدی نزدیک زاویه خود، حوضچه‌هایی از سنگ مرمر ساخته بود که آب در آن‌ها جریان داشت. در گذشته، شست‌و‌شو در این آب، خصوصا در شب چهارشنبه سوری، جزو معتقدات مردم شیراز بود. البته آبی که در این بخش از شیراز جریان داشت، نشئت گرفته از قناتی بسیار مقدس برای مردم شیراز بود.

کاشی‌کاری‌های داخل حوض ماهی که به سبک عمده سلجوقی است، در سال 1372 توسط استاد کاشیکار «تیرانداز» طراحی و توسط میراث فرهنگی اجرا شد. بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به‌شکل هشت‌ضلعی و دو نورگیر چهارضلعی نیز در طرفین آن قرار دارند. زیربنای حوض حدود 30٫25 متر مربع است و با 28 پله به صحن آرامگاه وصل می‌شود.

زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده‌ است و دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که یکی دفتر و دیگری کتابخانه عمومی سعدیه‌ است. کتابخانه در سال 1351 تاسیس شد و در ضلع غربی آرامگاه قرار دارد.

همچنین آرامگاه شاعرانی مانند شوریده شیرازی در مجموعه سعدیه جای گرفته‌اند.

ساعات بازدید و بلیط آرامگاه سعدی

ساعات بازدید آرامگاه سعدی از 8 صبح تا 7:30 عصر است. این مجموعه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر (ع) فعالیت ندارد. بهای بلیط در سال 1399، برای گردشگران داخلی پنج هزار تومان و برای گردشگران خارجی 50 هزار تومان بوده است.