به گزارش سرویس دین و مذهب ساعدنیوز به نقل از خبرگزاری رضوی، پیرامون چاه مسجد مقدس جمکران، گفتگو‌هایی بر این محور صورت پذیرفته است که آیا این چاه به مانند خود مسجد، تقدس دارد و یا اینکه صرفاً چاهی مانند چاهای دیگر است؟ به عبارتی با توجه به گزارشی که از دستور ساخت این مسجد از سوی امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه) در برخی از منابع آمده؛ آیا در مورد چاه مسجد جمکران، چنین گزارشی مبنی بر حفر چاه، وجود دارد یا اینکه صرفاً چاه معمولی است؟
بر اساس گزارش‌هایی که در خصوص مسجد مقدس جمکران وجود دارد، این چاه صرفاً یک چاه معمولی است ضمن اینکه امروزه حتی آبی هم درون آن نیست و احتمالاً تنها برای انداختن "عریضه" حفر گردیده و علت حفر آن هم این بوده که چون مردم برای نماز به مسجد میآیند و به نوعی احساس نزدیک شدن به امام زمان (علیه السلام) به آنها دست میدهد، این چاه در این مکان حفر شده تا مردم حاجتها و احساسات عاشقانه خود را با امام در قالب عریضه مطرح کرده، به درون چاه بیندازند.
لازم به عنایت است که عَریضه یا همان عرض حال و درخواست‌نامه، یکی از شیوه‌های خاصّ "توسّل" است. توضیح آن‌که گاهی افراد جامعه با یک سلسله نیاز و گرفتاری مواجه می‌شوند که بر حسب ظاهر امکان برطرف نمودن آنها از طریق اسباب عادی میسّر نیست یا حداقل بسیار مشکل است؛ در چنین مواردی به جای ناامید شدن و زانوی غم در بغل گرفتن، از ناحیه پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) توصیه شده است اموری نظیر دعا و توسّل که در جای خود اثبات شده است ـ که هر یک از آنها اگر مؤثّرتر از اسباب و علل عادی نباشند، کمتر از آنها نیستند ـ کمک گرفته شود. آن‌گاه برای خودِ توسّل، شیوه‌های مختلفی بیان شده است که از جمله آنها نوشتن عریضه است. البته معنای عریضه‌نویسی این نیست که امام نیاز داشته باشد آن نوشته را باز کند یا بخواند بلکه چنین عملی نمادین است و نوعی ابراز علاقه و محبت است و خود کسانی که این عمل را انجام می‌دهند هدفشان برقراری ارتباط با امام در قالب این کنش و تخلیه روحی ناشی از بیان گرفتاری‌ها است و در ضمن امید به برآورده شدن حاجاتشان از این طریق دارند. (مقاله چاه عریضه مسجد جمکران از خرافه تا واقعیت، ص 184 و 195)
عَریضه یا همان عرض حال و درخواست‌نامه، یکی از شیوه‌های خاصّ "توسّل" است.
اما در مورد چاهی که در مسجد جمکران حفر شده و افراد عریضه‌های خود را در آن می‌اندازند، توجّه به چند نکته ضروری است:
1ـ هیچ شکی نیست که روایاتی مبنی بر شرعی بودن اصل عمل عریضه‌نویسی در کتاب‌ها آمده است مثلا در کتاب بحارالانوار، بابی است تحت عنوان «کتابه الرِقاع للحوائج إلى الأئمه صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسه و غیرها» (بحار الأنوار، ج99، ص 231) ؛ (باب نوشتن عریضه به ائمه علیهم السلام برای برآورده شدن حوائج و توسل به آنها و طلب شفاعت از آنها در حرم آنها و موضوعات دیگر) و در آن چند روایت از کتاب‌های «مصباح کفعمی» و «بلد الامین» در مورد عریضه آمده است.
2ـ در اینکه عریضه را باید در چاه انداخت نیز روایاتی وجود دارد. به عنوان نمونه در یکی از روایات، امام صادق (علیه السلام) پس از نقل متن عریضه می فرماید: «... ثُمَّ تَطْوِی الرُّقْعَهَ وَ تَجْعَلُهَا فِی بُنْدُقَهِ طِینٍ وَ تَطْرَحُهَا فِی مَاءٍ جَارٍ أَوْ بِئْرٍ فَإِنَّهُ تَعَالَى یُفَرِّجُ عَنْک؛ سپس نامه عریضه را می‌پیچی و در میان گِل قرار می‌دهی و در آب جاری یا در چاهی می‌اندازی همانا خدای متعال گشایشی حاصل می فرماید.» (بحار الأنوار، ج99، ص 235، ح 3) همچنین در روایت دیگری آمده است: «... ارْمِهَا فِی النَّهَرِ أَوِ الْبِئْرِ أَوِ الْغَدِیرِ تُقْضَى حَاجَتُکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى؛ عریضه را در نهر آب یا در چاه و یا چشمه ای می اندازی خداوند ان شاء الله حاجت شما را برآورده می کند» (المصباح، ص 405)
در سیره علما، عریضه نویسی در چاه جمکران به چشم می‌خورد از جمله عریضه نویسی مرحوم آیت الله گلپایگانی و موضوعیت داشتن این مسأله نزد مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی.
3ـ در مورد اینکه آیا باید عریضه را در چاه جمکران انداخت، جواب یقیناً منفی می‌باشد و از آن‌جا که از دوران غیبت صغرا نامه‌نویسی به امام زمان (علیه السلام) معمول بوده از این رو این چاه وسیله‌ای است برای یادآوری این عمل و این چاه موضوعیت ندارد و چاه امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه) نیست و به هیچ وجه توسط ایشان یا به دستور ایشان حفر نشده است بلکه یک چاه معمولی است و لازم نیست حتما در این چاه انداخته شود بلکه در هر چاهی یا آب روانی می توان انداخت. (پایگاه اطّلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی)
4ـ در سیره علما، عریضه نویسی در چاه جمکران به چشم می‌خورد از جمله عریضه نویسی مرحوم آیت الله گلپایگانی و موضوعیت داشتن این مسأله نزد مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی. (ر.ک: مقاله چاه عریضه مسجد جمکران از خرافه تا واقعیت)
بنابراین، نوشتن عریضه خطاب به هر یک از ائمه (علیهم السلام) مستند به روایاتی است که در منابع دینی آمده است (ن.ک: عریضه نویسی به اهل بیت و امام زمان (علیهم السلام)) بنا بر این عملی خرافی محسوب نمیشود و طبعاً انداختن آن داخل چاه جمکران نیز برگرفته از همان روایات است؛ هر چند خصوص چاه جمکران در روایات نیامده و به صورت عام در روایات چاه، نهر آب، چشمه، برکه، ضریح و قبر هر یک از معصومان ذکر شده است.
هر نوع آداب و اعمال مستحبی که در منابع ذکر شده است، در حد و جایگاه خود و در کنار دیگر اعمال و در ظرف مناسب ارزشمند است و اگر در آن افراط و تفریط شود، نظام تعریف شده بی‌ارزش و گاهی ضد ارزش می‌شود.
اما نکته‌ای که در این زمینه وجود دارد، این است که نباید به هر موضوع بیش از آنچه که هست ارزش داد. هر نوع آداب و اعمال مستحبی که در منابع ذکر شده است، در حد و جایگاه خود و در کنار دیگر اعمال و در ظرف مناسب ارزشمند است و اگر در آن افراط و تفریط شود، نظام تعریف شده بی‌ارزش و گاهی ضد ارزش می‌شود. برای مثال در همین مبحث عریضه و چاه عریضه، بیش از اندازه بزرگ جلوه دادن چاه موجب می‌شود مسجد جمکران و یا همچنان که در فضای مجازی ملاحظه می‌شود، گاهی حتی وجود امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه) و حتی خدا زیر سؤال برود و به نوعی امور خرافی به آن افزوده گردد و اعتقادات محکم مردم متزلزل گردد (مقاله چاه عریضه مسجد جمکران از خرافه تا واقعیت، ص 184)
