قرآن کلام خدا و کتاب آسمانی مسلمانان است که به وسیله جبرئیل به حضرت محمد(ص)، وحی شد. مسلمانان محتوا و الفاظ قرآن را نازلشده از سوی خداوند میدانند؛ همچنین معتقدند قرآن، معجزه و نشانه پیامبری حضرت محمد(ص) و آخرین کتاب آسمانی است. این کتاب بر معجزهبودن خود تأکید کرده و دلیل اعجازش را آن دانسته است که کسی نمیتواند مانندی برای آن بیاورد.
قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف از مشهورترین نامهای قرآن است. قرآن 114 سوره و بیش از 6000 آیه دارد و به 30 جزء و 120 حزب تقسیم شده است. در قرآن، از موضوعاتی چون توحید، معاد، غزوات پیامبر اسلام(ص)، داستانهای انبیاء، اعمال شرعی دین اسلام، فضایل و رذایل اخلاقی و مبارزه با شرک و نفاق، سخن به میان آمده است.
قرآن، عربى فصیح و روانى است که آهنگ آن در گوش ها دل انگیز، و تلاوت آن بر زبان ها آسان است. از نظر محتوا نیز، در عین عمیق و پرمایه بودن، درک آن سهل و ساده و آسان است.
اصولاً آن همه حقایق بزرگ و برجسته در قالب این الفاظ محدود با سهولت درک معانى، ریخته شده است، از این نظر خداوند آن چنان تسلطى به پیامبرش بر آیات قرآن، داده بود که به آسانى و در همه جا و براى حل هر مشکل، از آن استفاده مىکرد، و پیوسته بر مؤمنان تلاوت مى نمود.
این مسأله نشان می دهد قرآن کریم اختصاص به قشر خاصى از مردم ندارد؛ همانگونه که عالمان بزرگ و فلاسفه و دانشمندان عظیم الشأن از آن بهره مىگیرند، مردم عوام (که قادر بر تلاوت قرآن هستند) نیز در حد توان و درک خود از آن استفاده مى کنند. این ویژگى در کتاب هاى دیگر دیده نمى شود.
در بیان اهمیت تلاوت قرآن همین بس که بدانیم مسلمانان هر چه دارند از قرآن است و بهترین راه براى تحصیل روحانیت قلب و صفاى دل و بودن به یاد خدا، تلاوت و تدبر در آیات قرآن است.
در این زمینه امام باقر علیه السلام روایت نموده که پیامبر خدا صلّى الله علیه وآله وسلّم فرمود: «مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آیَاتٍ فِی لَیْلَهٍ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ اَلْغَافِلِینَ…؛ کسى که ده آیه از قرآن مجید را در شب بخواند نام او در زمره غافلین ثبت نخواهد شد».
پیامبر اکرم صلّى الله علیه وآله وسلّم در روایتی دیگر مى فرمایند: «نَوّرُوا بُیُوتَکُمْ بِتِلَاوَهِ الْقُرْآنِ؛ خانه هاى خود را با خواندن قرآن نورانى کنید».
روایت مى فرماید خانه هایتان تاریک نباشد و قرآن تلاوت کنید و گوش اهل خانه را تلاوت قرآن بنوازد تا کم کم معناى آن را بفهمند و اندیشه کنند و نباید قرآن فقط مخصوص جاى به خصوص باشد.
در روایتی دیگر پیامبر اکرم صلّى الله علیه وآله وسلّم می فرماید: «… ولِتالِى آیه مِنْ کِتابِ اللّه خَیرٌ مِنْ تَحْتِ العرش الى تُخوم السّفلى؛ براى تلاوت کننده آیه اى از قرآن ارزش و ثوابى بهتر از آنچه زیر عرش تا زمین است موجود است»؛ یعنى ثواب آن بهتر است از آنچه بین عرش و طبقات پائین است.
آن حضرت در فرازی دیگر می فرماید: «… و یدفَعُ عن تالى القرآن بلوى الاخره؛ … و دفع مى شود از تلاوت کننده قرآن بلاى آخرت و گرفتار شدن در آن».
در روایتى دیگر پیامبر صلّى الله علیه وآله وسلّم خطاب به سلمان مى فرماید: «اى سلمان! بر تو است خواندن قرآن، زیرا قرائت آن کفاره گناهان و پوششى براى آتش و امانى از عذاب است … مؤمن زمانى که قرآن مى خواند خداوند با نظر رحمت به او مى نگرد».
پیغمبر اکرم صلّى الله علیه وآله وسلّم در آستانه ماه مبارک رمضان طى خطبه اى چنین فرمود: «فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَهٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَهٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَهِ کِتَابِهِ؛ با نیت هاى خالص و دل هاى پاک از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد».
آن حضرت در فرازی دیگر از خطبه شعبانیه، که خطبه اى بسیار پر محتوى است، در مورد درهاى بهشت جمله اى دارد، مىفرماید: «إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَهٌ؛[20]درهاى بهشت در این ماه باز است».
از این جمله استفاده مى شود که بهشت هم اکنون وجود دارد، و در ماه رمضان درهاى آن به سوى بندگان صالح خداوند باز است. از جمله قرآنى که تلاوت مى کنیم درى از درهاى بهشت است.
وقتى خواب روزه دار که بى خبرى مطلق است عبادت باشد، بیدارى او که در حال تلاوت قرآن باشد به طریق اولى عبادت بالاترى خواهد بود. چرا که تلاوت قرآن از افضل عبادات است و کمتر عبادتى به پایه آن مى رسد، زیرا این تلاوت الهام بخش اندیشه در قرآن، و اندیشه و تفکر، سرچشمه اعمال صالح است.
آری تلاوت قرآن فضیلتى بزرگ است؛ به ویژه در ماه مبارک رمضان که به راستى فضیلت آن بیرون از حد و شمار است، و اجر و ثوابى بس عظیم دارد؛ تا آن جا که ثواب تلاوت یک آیه از این معجزه الهى در این ماه، برابر با تلاوت تمام قرآن در غیر ماه رمضان قرار داده شده است.
برای هر روز ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خداوند که درجات و عظمت بالایی دارد، اعمالی به روزه داران توصیه شده است؛ اعمالی که به جهت نوع و ادا کردنشان در ماه خدا ثواب زیادی به همراه دارند. اعمال مربوط به شب و روز بیست و چهارم ماه مبارک رمضان در ادامه آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهمّ إنّی أسْألُکَ فیه ما یُرْضیکَ وأعوذُ بِکَ ممّا یؤذیک وأسألُکَ التّوفیقَ فیهِ لأنْ أطیعَکَ ولا أعْصیکَ یا جَوادَ السّائلین
خدایا در این روز از تو درخواست میکنم آنچه را که رضای تو در اوست، و به تو پناه میبرم از آنچه تو را پسند است و از تو توفیق میخواهم که در این روز به فرمان تو باشم و هیچ نافرمانی نکنم، ای عطا بخش سوالکنندگان.
برای شب بیست و چهارم ماه مبارک رمضان هشت رکعت نماز به هر سوره که میسر شود مورد سفارش قرار گرفته است.
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب الثامن و العشرون فیما نذکره مما یختص باللیله الرابعه و العشرین من شهر رمضان،
جلد اول، بابهای احکام ماه رمضان؛ باب بیست و هشتم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز بیست و چهارم ماه، (دعای سوم شب بیست و چهارم رمضان):
زِیَادَهٌ بِغَیْرِ الرِّوَایَهِ
ادامهی این دعا براساس روایت دیگر:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا سَیِّدِی سُؤَالَ مِسْکِینٍ فَقِیرٍ إِلَیْکَ خَائِفٍ مُسْتَجِیرٍ أَسْأَلُکَ یَا سَیِّدِی
ای خدا و ای سرور من، بسان بیچارهی نادار و بیمناک و پناهجو از تو درخواست میکنم، ای سرور من
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُجِیرَنِی مِنْ خِزْیِ الدُّنْیَا وَ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَهِ
از تو میخواهم که بر محمّد و آل محمّد درود فرستی و مرا از رسوایی دنیا و عذاب آخرت نجات بخشی
وَ تُضَاعِفَ لِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَهِ وَ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ عَمَلِی وَ تَرْحَمَ مَسْکَنَتِی وَ تَتَجَاوَزَ عَمَّا أَحْصَیْتَهُ عَلَیَّ
و در این شب و این ماه بزرگ، عملم را دوچندان کنی و بر تضرّعم رحم آری و از آنچه [گناهان] علیه من به شماره درآوردهای
وَ خَفِیَ عَنْ خَلْقِکَ وَ سَتَرْتَهُ عَلَیَّ مَنّاً مِنْکَ وَ تُسَلِّمَنِی مِنْ شَیْنِهِ وَ فَضِیحَتِهِ وَ عَارِهِ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا
و از آفریدگانت نهان است و از روی منّت بر من پوشیده داشتهای، درگذر و از زشتی و رسوایی و ننگ آن در دنیای زودرس سالم نگاه داری،
فَلَکَ الْحَمْدُ عَلَی ذَلِکَ وَ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ أَسْأَلُکَ یَا رَبِّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
که ستایش تو را در برابر این و در هر حال. ای پروردگار من، نیز از تو خواهانم که بر محمّد و آل محمّد درود فرستی
وَ تُتِمَّ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ بِسَتْرِ ذَلِکَ فِی الْآخِرَهِ وَ تُسَلِّمَنِی مِنْ فَضِیحَتِهِ وَ عَارِهِ بِمَنِّکَ وَ إِحْسَانِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
و با پوشیدن این در آخرت، نعمتت را بر من کامل گردانی و به منّت و نیکی خود، مرا از رسوایی و ننگ آن سالم نگاه داری، ای مهربانترین مهربانان.
وَ ذَکَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّفْوَانِیُّ فِی کِتَابِ بُلْغَهِ الْمُقِیمِ وَ زَادِ الْمُسَافِرِ
در کتابهای بلغه المقیم و زاد المسافر، عبد الله الصفوانی نقل کرده است که:
أَنَّ النَّبِیَّ ص کَانَ یَدْعُو بِهَذِهِ الْأَدْعِیَهِ فِی لَیَالِی شَهْرِ رَمَضَانَ اَللَّیْلَهِ اَلرَّابِعَهِ وَ اَلْعِشْرِینَ
پیامبر صلی الله علیه و آله به این دعاها را در شبهای ماه رمضان میخواندند. شب بیست و چهارم:
اَللَّهُمَّ أَمَرْتَ بِالدُّعَاءِ وَ ضَمِنْتَ اَلْإِجَابَهَ وَ دَعَوْنَاکَ وَ نَحْنُ عِبَادُکَ وَ لَنْ یَصِلَ اَلْعِبَادُ مَسْأَلَتَکَ وَ اَلرَّغْبَهَ
إِلَیْکَ کَرَماً وَ جُوداً وَ رُبُوبِیَّهً وَ وَحْدَانِیَّهً یَا مَوْضِعَ شَکْوَی اَلسَّائِلِینَ وَ مُنْتَهَی حَاجَهِ اَلرَّاغِبِینَ وَ یَا ذَا اَلْجَبَرُوتِ وَ اَلْمَلَکُوتِ
یَا ذَا اَلْعِزِّ وَ اَلسُّلْطَانِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا بَرُّ یَا رَحِیمُ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا بَدِیعَ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ یَا ذَا اَلْجَلاَلِ وَ اَلْإِکْرَامِ
یَا ذَا اَلنِّعَمِ اَلْجِسَامِ وَ اَلطَّوْلِ اَلَّذِی لاَ یُرَامُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اِغْفِرْ لِی إِنَّکَ أَنْتَ اَلْغَفُورُ اَلرَّحِیمُ
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب الثامن و العشرون فیما نذکره مما یختص باللیله الرابعه و العشرین من شهر رمضان،
جلد اول، بابهای احکام ماه رمضان؛ باب بیست و هشتم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز بیست و چهارم ماه، (دعای دوم):
وَ مِنْ ذَلِکَ مَا یَخْتَصُّ بِهَذِهِ اللَّیْلَهِ مِنَ الدُّعَاءِ بِرِوَایَهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی قُرَّهَ رَحِمَهُ اللَّهُ
دعای این شب به نقل از کتاب «عمل شهر رمضان» نوشته «محمّد بن ابی قرّه»
وَ هُوَ هَذَا یَا فَالِقَ الْإِصْبَاحِ وَ یَا جَاعِلَ اللَّیْلِ (سَکَناً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً )[1] یَا عَزِیزُ یَا عَلِیمُ
ای شکافندهی صبح، ای خدایی که شب را مایهی آرامش و خورشید و ماه را برای حسابرسی [یا: با حساب ویژه] قرار دادی، ای سربلند ای آگاه،
یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ وَ الْقُوَّهِ وَ الْحَوْلِ وَ الْفَضْلِ وَ الْإِنْعَامِ وَ الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ
ای بخشنده و نیرومند و توانا و صاحب تفضّل و نعمتبخش و شکوهمند و بزرگوار،
یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا فَرْدُ یَا اللَّهُ یَا وَتْرُ یَا اللَّهُ یَا ظَاهِرُ یَا بَاطِنُ یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ
ای خدا ای رحمتگستر، ای خدا ای یگانه، ای خدا ای تک، ای خدا ای آشکار ای پنهان، ای زنده ای کسی که معبودی جز تو وجود ندارد،
یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلَاءُ وَ النَّعْمَاءُ
ای خدا ای خدا ای خدا ای خدا ای خدا ای خدا ای خدا، زیباترین نامها [و کمالات] و برترین اوصاف و بزرگمنشی و عطایا و نعمتها از آن تو است.
أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنْ کُنْتَ قَضَیْتَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهِ تَنَزُّلَ الْمَلَائِکَهِ وَ الرُّوحِ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ حَکِیمٍ
به نام تو، بسم اللّه الرحمن الرحیم از تو درخواست میکنم که اگر بهصورت سرنوشت حتمی مقرّر نمودهای که فرشتگان و روح در این شب همهی امور استوار را فرود آورند،
فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلِ اسْمِی فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَهً
پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و نام مرا [در این شب] جزو نیکبختان و روحم را با شهیدان و نیکوکاریام را در علّیّین [بالاترین جای بهشت] قرار ده و گناهم را بیامرز
وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِیناً تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَاناً یُذْهِبُ الشَّکَّ [یَذْهَبُ بِالشَّکِ] عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی [وَ رِضًی] بِمَا قَسَمْتَ لِی
و یقینی به من ارزانی دار که به واسطهی آن با دلم درآمیزی و ایمانی که شکّ و تردیدم را بزداید و خشنودی به آنچه نصیبم کردهای
وَ آتِنِی ([آتِنا] فِی الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنِی [قِنا] عَذابَ النَّارِ )[2] وَ ارْزُقْنِی یَا رَبِّ فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ
و نیکی دنیا و آخرت را به من عطا کن و از عذاب آتش جهنّم نگاه دار و-ای پروردگار من-در این شب، یاد و سپاسگزاری از تو
وَ الرَّغْبَهَ وَ الْإِنَابَهَ إِلَیْکَ وَ التَّوْبَهَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ شِیعَهَ آلِ مُحَمَّدٍ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
و گرایش و بازگشت [با تمام وجود] به درگاهت و توبه و توفیق آنچه را که شیعیان آل محمّد-سلام بر او و آنان-را بدان موفق کردهای، روزیام کن، ای مهربانترین مهربانان.
وَ لَا تَفْتِنِّی بِطَلَبِ مَا زَوَیْتَ عَنِّی بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ وَ أَغْنِنِی یَا رَبِّ بِرِزْقٍ مِنْکَ وَاسِعٍ بِحَلَالِکَ عَنْ حَرَامِکَ
و به نیرو و قدرت خود، با جستوجوی آنچه از من بازداشتهای امتحانم مکن و-ای پروردگار من-با دادن روزی گسترده، مرا به حلال خود از حرام بینیاز گردان
وَ ارْزُقْنِی الْعِفَّهَ فِی بَطْنِی وَ فَرْجِی وَ فَرِّجْ عَنِّی کُلَّ هَمٍّ وَ غَمٍّ وَ لَا تُشْمِتْ بِی عَدُوِّی وَ وَفِّقْ لِی لَیْلَهَ الْقَدْرِ عَلَی أَفْضَلِ مَا رَآهَا أَحَدٌ
و عفّت شکم و عورت را به من روزی کن و همهی دلگیریها و اندوهها را از من بگشای و مرا دشمنشاد مکن و مرا به درک شب قدر بر برترین حالتی که کسی آن را دیده است، موفق گردان
وَ وَفِّقْنِی لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ سَلَامُکَ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَاالسَّاعَهَ السَّاعَهَ
و به آنچه محمّد و آل محمّد -سلام تو بر او و آنان-را بدان موفق نمودهای، موفق بدار و در همین لحظه همین لحظه انجام ده با من...
حَتَّی یَنْقَطِعَ النَّفَسُ
کلمهی «ألسّاعه» را به اندازهی یک نفس کامل بگو
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب الثامن و العشرون فیما نذکره مما یختص باللیله الرابعه و العشرین من شهر رمضان، و من ذلک دعاء وجدناه فی کتب أصحابنا العتیقه و هو فی اللیله الرابعه و العشرین
جلد اول، بابهای احکام ماه رمضان؛ باب بیست و هشتم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز بیست و چهارم ماه، دعای شب بیست و چهارم براساس کتابهای کهن راویان امامیّه-رحمهم اللّه- (دعای اول):
الْحَمْدُ لِلَّهِ شَفْعاً وَ وَتْراً فِی الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ مِنْ هَذِهِ اللَّیَالِی الْمُبَارَکَاتِ وَ عَلَی مَا مَنَحَنِی
ستایش خدا را دوگانه و یگانه در دوگانه و یگانهی [شبهای زوج و فرد] این شبهای فرخنده
وَ أَعْطَانِی فِیهِنَّ مِنَ الْخَیْرَاتِ وَ تَصَدَّقَ بِهِ عَلَیَّ وَ وَهَبَهُ لِی مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ الَّذِی صَوَّمَنِی لِیَأْجُرَنِی
و در برابر خیراتی که در این شبها به من ارزانی داشت و عطا کرد و اعمال پایندهی شایستهای که به من تصدّق نمود و بخشید، شبهایی که روزهداری [در روزهای] آن را بر من واجب کرد تا پاداشم دهد
وَ فَطَرَنِی عَلَی مَا رَزَقَنِی فَکُلٌّ مِنْ عِنْدِهِ وَ بِمِنَّتِهِ وَ بِحُسْنِ اخْتِیَارِهِ وَ نَظَرِهِ لِعَبِیدِهِ سُبْحَانَهُ سَیِّداً أَخَذَ بِیَدِی مِنَ الْوَرَطَاتِ
و با روزیای که به من عطا کرد افطاریام داد. بنابراین، همه از نزد او و بخشش او و به گزینش نیکو و توجّهش به بندگان است. پاکا سروری که دست مرا گرفت و از باتلاقهای هلاکت رهایی بخشید
وَ مَحَّصَ عَنِّی الْخَطِیئَاتِ وَ کَفَانِی الْمُهِمَّاتِ وَ أَغْنَانِی عَنِ الْمَخْلُوقِینَ وَ لَمْ یَجْعَلْ رِزْقِی إِلَی الْمَرْزُوقِینَ
و خطاهایم را زدود و در امور مهمّ و مورد اهتمام من کفایتم نمود و از آفریدگان بینیاز کرد و روزیام را به دست روزیدادهشدگان نسپرد
وَ شَهَرَ ذِکْرِی فِی الْعَالَمِینَ وَ جَعَلَ اسْمِی فِی الْمَذْکُورِینَ وَ لَمْ یُشْقِنِی بِعُجْبٍ یَحُطُّنِی عَنْ دَرَجَاتٍ رَفِیعَهٍ
و آوازهام را در میان جهانیان شهره گردانید و نامم را در میان یادشدگان قرار داد و با خودبینیای که مرا از درجات بلند پایین آورد، بدبختم [گرفتارم] ننمود،
فَیُهْوِی بِی إِلَی ظُلَمِ غَضَبِهِ وَ نِقْمَتِهِ وَ لَا أَبْلَانِی بِاسْتِحْلَالٍ یَنْزِعُ عَنِّی مَلَابِسَ رَحْمَتِهِ وَ یُعَوِّضُنِی لِبُؤْسِ الذُّلِّ مِنْ سَخَطِهِ إِیَّاهُ أَشْکُرُ
تا مبادا خودبینی مرا به تاریکیهای خشم و کیفر او فرواندازد و به حلال شمردنی که لباسهای رحمت را از تن من برکند و بهجای آن جامهی خواری ناشی از خشم خود را به تنم کند، گرفتار ننمود. تنها از او سپاسگزاری میکنم
وَ لَهُ أَعْبُدُ وَ مِنْهُ أَرْجُو التَّمَامَ وَ الْمَزِیدَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً
و او را میپرستم و از او امید تکمیل و افزونی دارم و هیچ دگرگونی و نیرویی جز به خداوند بلندپایه و بزرگ به وجود نمیآید. درود و سلام شایستهی خداوند بر حضرت محمّد، پیامبر خدا و خاندان او.
اعمال مخصوصه ماه رمضان: اعمال شبهای دهه آخر (از شب بیست و یکم شروع کند)؛ و کفعمی در حاشیه بلد الامین نقل کرده که حضرت صادق علیه السلام در هر شب از دهه آخر بعد از فرایض و نوافل میخواند
اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَی مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولاً
بار خدایا ادا کن از بهر ما حق آنچه گذشته از ماه رمضان و بیامرز تقصیر ما را در آن و بگیر آن را از ما پذیرفته و مقبول
وَ لاَ تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَی أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لاَ تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِینَ
و مؤاخذه مکن ما را به اسراف ما بر نفس هامان و ما را از رحمت شدگان مقرر فرما و ما را از محرومان مگردان.
و فرمود هر که بگوید این را بیامرزد حق تعالی تقصیری که از او سر زده در ایام گذشته از ماه رمضان و نگه دارد او را از معاصی در بقیه ماه
اعمال مخصوصه ماه رمضان: اعمال شبهای دهه آخر (از شب بیست و یکم شروع کند)؛ از جمله این دعا است که شیخ کلینی در کافی از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود میگویی در دهه آخر ماه رمضان در هر شب
أَعُوذُ بِجَلاَلِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ
پناه می برم به جلال وجه کریمت که بگذرد از من ماه رمضان
أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَهٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ
یا برآید سپیده دم از این شب بر من و من در پیشگاه تو بر خود گناه یا پیگردی داشته باشم که مرا بر آن عذاب فرمایی.
سید ابن طاووس در کتاب «اقبال» از ابن ابی عمیر از مرازم نقل کرده: امام صادق (علیهالسلام) در هر شب از دهه آخر این ماه میخواند:
اللّٰهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتابِکَ الْمُنْزَلِ: ﴿شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنّٰاسِ وَ بَیِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدیٰ وَ الْفُرْقٰانِ﴾ فَعَظَّمْتَ حُرْمَهَ شَهْرِ رَمَضانَ بِما أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَخَصَصْتَهُ بِلَیْلَهِ الْقَدْرِ وَجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.
خدایا؛ تو در کتاب نازلشدهات فرمودی: «ماه رمضان، ماهی که قرآن برای هدایت مردم در آن نازل شده و دلایلی روشن از هدایت و تمیز دادن حق از باطل است»؛ با نازل کردن قرآن در آن حرمتش را بزرگ شمردی و آن را به شب قدر اختصاص دادی، شبی که آن را از هزار ماه بهتر قرار دادی.
اللّٰهُمَّ وَهٰذِهِ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ قَدِ انْقَضَتْ، وَلَیالِیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ، وَقَدْ صِرْتُ یَا إِلٰهِی مِنْهُ إِلیٰ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَأَحْصیٰ لِعَدَدِهِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ، فَأَسْأَلُکَ بِما سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ، وَأَنْبِیاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَعِبادُکَ الصَّالِحُونَ؛
خدایا این روزهای ماه رمضان است که گذشت و شبهای آن است که از دست رفت، من از این ماه چنان شدهام که تو از من به آن داناتری و شمارهی آن را از تمام آفریدگانت شمارندهتری، در نتیجه از تو درخواست میکنم به آنچه از تو درخواست کردند فرشتگان مقرّبت و پیامبران مرسلت و بندگان شایستهات؛
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، وَتُدْخِلَنِی الْجَنَّهَ برَحْمَتِکَ، وَأَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَکَرَمِکَ، وَتَتَقَبَّلَ تَقَرُّبِی، وَتَسْتَجِیبَ دُعائِی، وَتَمُنَّ عَلَیَّ بِالْأَمْنِ یَوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کُلِّ هَوْلٍ أَعْدَدْتَهُ لِیَوْمِ الْقِیامَهِ.
اینکه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و وجودم را از آتش آزاد کنی و به رحمتت به بهشتم وارد نمایی و به عفو و کرمت بر من تفضّل آری و نزدیکجوییام را بپذیری و دعایم را به اجابت رسانی و به امان دادنم در روز وحشت، از هر هراسی که برای قیامتم آماده ساختهای بر من منت نهی،
إِلٰهِی وَأَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ، وَبِجَلالِکَ الْعَظِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ وَلَیالِیهِ وَلَکَ قِبَلِی تَبِعَهٌ أَوْ ذَنْبٌ تُؤاخِذُنِی بِهِ، أَوْ خَطِیئَهٌ تُرِیدُ أَنْ تَقْتَصَّها مِنِّی لَمْ تَغْفِرْها لِی، سَیِّدِی سَیِّدِی سَیِّدِی، أَسْأَلُکَ یَا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ إِذْ لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ؛
خدایا به ذات کریم و به جلال بزرگت پناه میآورم، از اینکه روزها و شبهای ماه رمضان سپری گردد و برای من نزد تو نتیجه کاری یا گناهی باشد که مرا به سبب آن مؤاخذه کنی یا خطایی که بخواهی انتقامش را از من بگیری و مرا در آنها نیامرزیده باشی، ای آقای من، ای آقای من، ای آقای من از تو میخواهم ای که معبودی جز تو نیست، آنگاه که معبودی جز تو نبود؛
إِنْ کُنْتَ رَضِیتَ عَنِّی فِی هٰذَا الشَّهْرِ فَازْدَدْ عَنِّی رِضیً، وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ رَضِیتَ عَنِّی فَمِنَ الْآنَ فَارْضَ عَنِّی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، یَا اللّٰهُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.
اگر در این ماه از من خشنود بودهای، بر خشنودیات از من بیفزا و اگر خشنود نبودهای از هم اکنون از من خشنود شو ای مهربانترین مهربانان، ای خدا، ای یکتا، ای بینیاز، ای که نزاییده و زاده نشد و احدی برایش همتا نبود.
و بسیار بگو:
یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِداوُدَ عَلَیْهِ السَّلامُ، یَا کاشِفَ الضُّرِّ وَالْکُرَبِ الْعِظامِ عَنْ أَیُّوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَیْ مُفَرِّجَ هَمِّ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَیْ مُنَفِّسَ غَمِّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلامُ، صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ کَما أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ، وَافْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَلَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ.
ای نرم کننده آهن برای داود (درود بر او)، ای بردارنده بدحالی و بلاهای بزرگ از ایوب (درود بر او)، ای از بینبرنده اندوه شدید یعقوب (درود بر او)، ای زایل کننده غم یوسف (درود بر او)، درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، چنانکه تو سزاواری که درود فرستی بر جمله آنان و با من چنان کن که تو شایسته آنی نه چنانکه من سزاوار آنم.