حکایت‌های سعدی در گلستان / باب اول در سیرت پادشاهان؛ حکایت شماره 15 + فایل صوتی و نگاهی به نسخه‌های قدیمی

معنی حکایت شماره 15، باب اول گلستان سعدی

در این متن، داستان یک وزیر معزول روایت می‌شود که به جمع درویشان می‌پیوندد و از برکت صحبت آنها دل خوش می‌شود. او با این حال، تصمیم می‌گیرد که از مقام خود کناره‌گیری کند و به جای مشغول شدن به امور حکومتی، در کنار خردمندان باشد. وزیر تاکید می‌کند که خردمند واقعی کسی است که به کارهای ناپسند تن نمی‌دهد. در ادامه، گفت‌وگویی درباره اهمیت دوستی و حمایت قدرتمندان هم بیان می‌شود و نگرانی از تغییر رفتار پادشاهان به تصویر کشیده می‌شود. در نهایت، بر اهمیت حفظ وقار و مراعات خویشتن در برابر ناملایمات تأکید می‌شود.

برگردان به زبان ساده

# یکی از وزرا معزول شد و به حلقهٔ درویشان درآمد. اثر برکتِ صحبتِ ایشان در او سرایت کرد و جمعیّتِ خاطرش دست داد. مَلِک بار دیگر بر او دل خوش کرد و عمل فرمود. قبولش نیامد و گفت: معزولی به نزد خردمندان بهتر که مشغولی.

هوش مصنوعی: یکی از وزرا برکنار شد و به جمع درویشان پیوست. تأثیر صحبت‌های آن‌ها بر او تأثیر گذاشت و احساس آرامش و سرزندگی در او بوجود آمد. پادشاه بار دیگر خواست که با او رابطه برقرار کند و به او پیشنهاد داد. اما او قبول نکرد و گفت که بهتر است در کنار افراد با خرد بماند تا این که به مسئولیت‌های قبلی بازگردد.

# آنان که به کنجِ عافیت بنشستند

دندانِ سگ و دهانِ مردم بستند

کسانی که گوشهٔ سلامت را برگزیدند از نیش سگانِ آدم‌روی و نامردمان بیاسودند.

# کاغذ بدَریدند و قلم بشکستند

وز دستِ زبانِ حرف‌گیران رستند

ترکِ نوشتن گفتند و از شّر زبان خرده‌گیران رهایی یافتند.

# ملک گفتا: هر آینه ما را خردمندی کافی باید که تدبیرِ مملکت را بشاید. گفت: ای ملک نشانِ خردمند کافی جز آن نیست که به چنین کارها تن ندهد.

هوش مصنوعی: سلطان گفت: ما نیاز به یک فرد خردمند داریم که بتواند امور مملکت را به خوبی اداره کند. فردی پاسخ داد: ای سلطان، نشانه‌ی یک فرد خردمند این است که هرگز دست به چنین کارهایی نزند.

# همای بر همه مرغان از آن شرف دارد

که استخوان خورد و جانور نیازارد

هوش مصنوعی: پرنده همای به خاطر ویژگی‌اش که استخوان می‌خورد ولی به دیگر موجودات آسیب نمی‌زند، از همه پرندگان برتری دارد.

# سیه‌گوش را گفتند: تو را ملازمتِ صحبتِ شیر به چه وجه اختیار افتاد؟ گفت: تا فضلهٔ صیدش می‌خورم و ز شرِّ دشمنان در پناهِ صولتِ او زندگانی می‌کنم. گفتندش: اکنون که به ظلِّ حمایتش در آمدی و به شکرِ نعمتش اعتراف کردی، چرا نزدیک‌تر نیایی تا به حلقهٔ خاصانت در آرد و از بندگانِ مخلصت شمارد؟ گفت: همچنان از بَطْشِ او ایمن نیستم.

هوش مصنوعی: سیه‌گوش به او گفتند: چرا با شیر همراهی می‌کنی؟ او پاسخ داد: من از فضله‌ی او تغذیه می‌کنم و در زیر سایه‌ی قدرت او از دشمنان در امانم. آنها از او پرسیدند: حال که در زیر حمایت او قرار گرفتی و به نعمت او اعتراف کردی، چرا نزدیک‌تر نمی‌آیی تا از بندگان خاص او شوی؟ او جواب داد: هنوز هم از قدرت او احساس امنیت نمی‌کنم.

# اگر صد سال گَبْر آتش فروزد

اگر یک دم در او افتد بسوزد

اگر آتش‌پرست یک نفس در آتش افتد فوراً خواهد سوخت اگرچه صد سال پرستاری و نگهبانی آتش را کرده باشد.

# افتد که ندیم حضرتِ سلطان را زر بیاید و باشد که سر برود و حکما گفته‌اند: از تلوّنِ طبعِ پادشاهان بر حذر باید بودن که وقتی به سلامی برنجند و دیگر وقت به دشنامی خلعت دهند و آورده‌اند که ظرافتِ بسیار کردن هنرِ ندیمان است و عیبِ حکیمان.

هوش مصنوعی: گاهی پیش می‌آید که دوست نزدیک سلطان، مال و سرمایه‌ای بدست آورد و ممکن است که در این میان جانش نیز در خطر باشد. حکما توصیه کرده‌اند که باید از تغییر رفتار پادشاهان احتیاط کرد، زیرا ممکن است در یک لحظه به کسی که به او احترام می‌گذارد، بی‌محلی کند و در لحظه‌ای دیگر به کسی که به او توهین کرده، پاداش دهد. همچنین گفته‌اند که نشان‌دهنده‌ی مهارت و هنر دوستان نزدیک سلطان، توانایی در دقت و ظرافت رفتار است، در حالی که این ویژگی می‌تواند مورد انتقاد حکیمان قرار گیرد.

# تو بر سرِ قدرِ خویشتن باش و وقار

بازیّ و ظرافت به ندیمان بگذار

[ای فرزانه] تو قدر و مقام خویش بشناس و پای فراتر منه، شوخی و خوش‌طبعی در پیشگاه شاهان کار تو نیست. بگذار که همنشینان ویژهٔ شهریار بدان بپردازند.