خلاصه داستان فیلم اسفند این است: مشکلات متعددی در دوران دفاع مقدس میان بومیان منطقه خوزستان و رزمندگان وجود داشت که در صورت عدم مدیریت و تدبیر از سوی فرماندهان می‌توانست به معضلی جدی تبدیل شود. شهید علی هاشمی با گفتگو و فعالیت با بومیان منطقه، خطوط چالش مردم منطقه با رزمندگان دفاع مقدس را کمرنگ کرد و موجب شد عرب‌ها خود را خالصانه در خدمت دفاع مقدس انقلاب اسلامی قرار داده و در این راه مجاهدت‌های کم‌نظیر از خود نشان دادند و با کمک هم قرارگاه سری متشکل از عرب‌ها برای شناسایی و طراحی و انجام عملیات آبی خاکی را تشکیل دادند که در نهایت منجر به فتح جزایر مجنون شد.
فیلم اسفند مقطع مهمی از زندگی شهید علی هاشمی، از فرماندهان مطرح دوران دفاع مقدس، در شناسایی و طرح‌ریزی عملیات خیبر در قرارگاه سری نصرت را روایت می‌کند. عملیاتی که یکی از بزرگ‌ترین تهاجم‌های ایران به عراق به حساب می‌آید و طی آن سردارانی چون ابراهیم همت و حمید باکری به شهادت رسیدند. گستردگی این عملیات به همراه شخصیت‌هایی بزرگی که در این نبرد حضور داشتند، خود حکایت از یک پروژه بزرگ دارد که می‌تواند برای مخاطب، غافلگیری‌هایی به همراه داشته باشد.
این نقد و نوشته‌ها، نظر کوتاه ولی دست‌اولِ منتقدان و نویسندگان سینمایی است؛ شاید بعدها همه چیز تغییر کند! در ضمن، انتشار آن‌ها -لزوما- به معنای تایید فیلیموشات نیست.
اهمیت عملیات خیبر در تاریخ دفاع مقدس صرفا به واسطه طرح یک روش نوآورانه و خلاقانه در پیاده‌سازی یک عملیات غیرمنتظره و خون بار نیست. حضور تعدادی زیادی از فرماندهان شاخص آن سالهای ایران (از جمله ابراهیم همت، حمید باکری ، صیاد شیرازی و …) در این عملیات نیز دلیل دیگری بر اهمیت این عملیات است. از این رو است که به واسطه تعدد شخصیت‌های حاضر در این نبرد خونین و همچنین زوایای مختلف مواجهه با تاکتیک‌ها و رویکردهای نظامی در این عملیات، سینمای ایران در سالهای پیش نیز در فیلم مجنون (مهدی شامحمدی) به این موضوع پرداخته و در جشنواره امسال نیز اسفند اشاره‌ای به زندگی شهید هاشمی (یکی از طراحان اصلی این عملیات) دارد. اما نکته اصلی در ساخت این فیلم، تکرار مجدد رویکردهای مستعمل شده سینمای دفاع مقدس در نمایش شیوه‌های جنگ با دست خالی، روحیه جهادی مبارزان، اخلاق‌مداری نظامی و … است. شیوه‌ای که با تکرار چند ده باره در سالهای گذشته در میان مخاطبان عام سینما نیز محبوبیتی نداشته اما هنوز مورد توجه ارگان‌های سازنده این محصولات قرار دارد. از این رو است که انتظار میرود با ساخت فیلم‌های خلاقانه در حوزه سینمای دفاع مقدس، اقدامی اصلاحی در جهت ایجاد تهیج در مخاطب و رسیدن به تماشاگر حداکثری از سوی دست‌اندرکاران این حوزه صورت پذیرد.
در جشنواره امسال دو فیلم درباره فرازهای از زندگی شهید هاشمی نمایش داده میشود: اشک هور و اسفند. از این رو جای خالی یک متولی جهت ایجاد هماهنگی در راستای عدم تولید آثار مشابه در یک سال واحد، بیش از پیش احساس میشود.
اسفند روایت پیش عملیات خیبر و نقش محوری شهید علی هاشمی در این عملیات است که جزو اثار مناقشه برانگیز جشنواره امسال به شمار میرود عمده این مناقشات به روایت‌گری فیلم مربوط میشود.
اسفند فیلمی قهرمان محور است که داستان خود را آرام و تدریجی پیش میبرد به جز چند پلان اگزجره در بقیه لحظات شامل صحنه‌ها و اتفاقاتی هستیم که یک کل واحد را شکل میدهند و همچون پازلی در حال تکمیل جزییات شخصیتی علی هاشمی و عملیات خیبر است پس فیلم در عین حال که قهرمان محور است روایتی است از عملیات خیبر تا شب سوم اسفندماه 62.
بازی رضا مسعودی در نقش علی هاشمی از نکات قابل توجه فیلم است ضمن اینکه دانش اقباشاوی سعی کرده پس از چند فیلم کوتاه و اپیزودیک نام خود را به یکی از فیلمسازان صاحب سبک سینمای دفاع مقدس مطرح کند که حرفی برای گفتن دارد و نه مثل مهدویان است که مستند داستانی می‌سازد و نه مانند حاتمی‌کیا از مد افتاده است.
بازی رضا مسعودی
روایت خاص فیلم
برخی لحظات اغراق‌آمیز
فیلم اسفند برخلاف بسیاری از آثار متداول در ژانر دفاع مقدس، از یک روند آرام و تدریجی برای پیشبرد داستانش بهره میبرد. فیلم از کنار هم قرار دادن لحظات مختلف، تصویری یکپارچه از شخصیت علی هاشمی و وقایع عملیات خیبر تا شب سوم اسفند 1362 می‌سازد.
اسفند به مقطعی حساس از تاریخ جنگ ایران و عراق می‌پردازد و روایتگر نقش شهید علی هاشمی در عملیات خیبر است. این فیلم در جشنواره امسال با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شده و بحث‌هایی را درباره شیوه روایت خود برانگیخته است. البته در برخی صحنه‌ها، نوع پرداخت داستان کمی اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد، اما در مجموع، فیلم تلاشی موفق در خلق یک روایت منسجم دارد.
یکی از نکات برجسته فیلم، بازی رضا مسعودی در نقش علی هاشمی است که اجرای او به باورپذیری شخصیت کمک زیادی کرده است. استفاده از زبان محلی در بسیاری از صحنه‌های فیلم و تاکید بر قومیت‌گرایی و توجه به قوم عرب خوزستان و تاثیر آن‌ها بر پیروزی‌های جنگ تحمیلی یکی از نکات مهم فیلم اسفند است. از سوی دیگر می‌توان به جسارت و شجاعت فیلم‌ساز بر بازگویی برخی نکات اتاق فرماندهان اشاره کرد که گاه بعد از گذشت سه دهه از پایان جنگ گفتن آن‌ها همچون راز مگو در صندوقچه تاریخ مانده است. دانش اقباشاوی در این فیلم نشان داده که قصد دارد مسیر تازه‌ای را در سینمای دفاع مقدس دنبال کند. او با اسفند پیشنهاد تازه‌ای در سینمای جنگ مطرح می‌کند که اگرچه توفیقی در گیشه نخواهد داشت اما برای ثبت در تاریخ می‌تواند قدم موثری باشد.
گریم محسن رضایی
رابطه علی هاشمی با مادرش
رقص تفنگ اعراب خوزستان پیش از آغاز عملیات خیبر
رضا مسعودی، مهدی زمین‌پرداز، سعید آل بوعبادی، خیام وقارکاشانی، محمدرضا عقدائی یزدی، یاسین مسعودی و محمد عسگری، جلال باوی، طاهر نیک آزاد، مهدی فتحی و نیما جمالی در این فیلم حضور دارند.
اسفند فیلم تازه اقباشاوی، به تهیه‌کنندگی مرحوم جلیل شعبانی و مهاجر توحیدپرست، محصول مشترک سازمان هنری رسانه‌ای اوج و بنیاد سینمایی فارابی است.
دیگر عوامل فیلم هم عبارتند از؛ مدیر فیلمبرداری: سعید براتی، تدوین: اسماعیل علیزاده، آهنگساز: کارن همایونفر، مدیر صدابرداری: میثم کیامرثی، طراحی و ترکیب صدا: بهمن اردلان، اصلاح رنگ و نور: علی شعبانی و استودیو روشنا، طراح گریم: محسن ملکی، طراح صحنه و لباس: داریوش پیرو، دستیار اول کارگردان: جعفر نامنی، مدیر برنامه ریزی: مجتبی خادم‌زاده، مدیر جلوه‌های ویژه بصری: فرهاد یوسفی، مدیر تولید: طاهر امانی، مدیر تبلیغات: بهنام توفیقی و عکاس: سمیه جعفری.
دانش اقباشاوی اولین بار، زمانی که فیلم «تاج محل» را کارگردانی کرد، به عنوان یک استعداد تازه به سینمای ایران معرفی شد؛ فیلمی که در جشنواره فجر بازخوردهای مثبتی دریافت کرد و همین موضوع باعث شد نام اقباشاوی بر سر زبان‌ها بیفتد. اقباشاوی تجربیات مختلفی را در سینما پشت سر گذاشته و پیش از فیلمسازی، سال‌ها به عنوان دستیار کارگردان و برنامه‌ریز با دیگر کارگردان‌ها همکاری داشته است.
علی هاشمی، یکی از فرماندهان تاثیرگذار در دوران جنگ بود. او نقش مهمی در عملیات خیبر و بدر ایفا کرد. او فرماندهی قرارگاه‌های مختلف سپاه را در جریان جنگ بر عهده داشت و یکی از مهم‌ترین دوران فعالیتش، فرماندهی «قرارگاه نصرت» بود. هاشمی در سن 27 سالگی و در سال 1367 در جزیره مجنون شهید شد. اما وجود او تا حدی در جریان جنگ اثرگذار بود که همیشه نامش در کنار سرداران بزرگ جنگ آورده میشود. اهمیت این شخصیت در جنگ و داستان پر فراز و نشیب تلاش‌هایش باعث شد که تا به حال در آثار هنری مختلف، به سراغ زندگی او بروند.
یک مستند به نام «زیر صفر مرزی» ساخته مهدی افشارنیک و سه کتاب به نام‌های «هوری»، «گمشده من» و «قرارگاه سری نصرت» درباره شخصیت شهید علی هاشمی و مجاهدت‌هایش نوشته شده است. اما حالا خبر می‌رسد که همزمان دو فیلم «اسفند» و «اشک هور» قرار است همزمان در جشنواره فیلم فجر با روایتی از زندگی این شهید به نمایش و داوری گذاشته شوند. این در حالی است که قرار بود «اشک هور» یک سریال باشد و حالا این همزمانی، پیش از شروع جشنواره تبدیل به یک حاشیه شده.
دانش اقباشاوی | کارگردان: علقه جنگی همواره همراه با من بوده است و در فیلم‌های جنگی بسیاری دستیاری کرده‌ام. من آبادانی و جنگ‌زده هستم و برای همین همه فکر می‌کردند اولین فیلم من جنگی خواهد بود. اما من «تاج محل» را ساختم. بعد متوجه شدم که من در کودکی شهید علی هاشمی را دیده‌ام و متوجه شدم او چه‌قدر شخصیت منحصر به فردی دارد. نصف نیروهای او عرب عراقی بودند و درواقع حرکتش نه باعث انشقاق که وحدت‌آفرین بود. ضمن این که شیوه مدیریت مردمی او بسیار خاص بود و حلقه واسط مردم و دولت به حساب می‌آمد. ما همه خودمان عرب هستیم و برای همین لهجه‌ها همه صحیح هستند. به گفته هیچکاک «ستاره(بازیگر شناخته شده)، آدرس فیلم است»، اما ما می‌خواستیم فیلمی بومی و اورجینال بسازیم. قرار بود کاراکتر کار عربی صحبت کند و به‌نظرم درونیات رضا مسعودی بسیار نزدیک به کاراکتر بود. او سال‌ها دستیار کیانوش عیاری بود و سینما و رئالیته را به خوبی می‌شناسد. برای همین روح بومی را به کار اضافه کردیم. ما برای ساخت این کار تحقیقات میدانی، کتابخانه‌ای و چهره به چهره داشتیم. فیلمنامه «اسفند» ترکیب خاطرات، تحقیقات و اندکی تخیل است و این‌طور نیست که از منبعی خاص اقتباس کرده باشیم. این اثر روایت سفر یک قهرمان در سیزده ماه است و حس می‌کنم فراز و فرودهایی که در فیلم می‌بینم به‌اندازه است. به‌نظر خود من فیلم، رگه‌هایی از نان‌فیکشن را هم دارد و سعی شده روند قصه سرگرم‌کننده باشد. اگر برای نقش‌های احمد غلامپور و محسن رضایی بازیگر پیدا نمی‌کردیم أصلا فیلم را نمی‌ساختیم. بازیگران برای شبیه شدن به این سردارها چهارساعت گریم می‌شدند و با غوزبند و لباس‌های سنگین جلوی دوربین می‌رفتند. پیدا شدن این دو بازیگر و کار کردن در این نقش‌ها برای من خوش‌شانسی بود و فیلم را گرم و زنده کردند. ما به طور کلی از یکایک این عزیزان اجازه گرفتیم اما حتی نمی‌دانستند کدام بازیگرها قرار است جوانی‌شان را بازی کنند تا امروز من از سردار غلامپور پرسیدم راضی بودند یا نه و پاسخ مثبت گرفتم. برای اولین بار است که در فیلم ما پیش‌تولید یک عملیات ترسیم میشود و نه خود عملیات. ما در قصه‌گویی با شهید علی هاشمی حرکت کردیم و قدم به قدم با او پیش رفتیم.
مهاجر توحیدپرست | تهیه‌کننده: درابتدا از جلیل شعبانی یاد می‌کنم. من اول کار پیش او درحال یادگیری بودم. بعد خبر درگیری او با بیماری آمد و عوامل به من اعتماد کردند و کار تهیه فیلم را من پیگیری کردم.
رضا مسعودی | بازیگر: من اگر نقش اصلی پنجاه فیلم سینمایی را هم بازی می‌کردم خیلی فرقی نداشت. برای این اثر من همه تلاشم را به کار گرفتم. اول کار قرار بود من دستیار کار باشم و لیست بازیگر به دانش اقباشاوی دادم؛ حتی انتخاب اولم ساعد سهیلی بود. اما مهم‌ترین نکته در این فیلم جغرافیا و زبان کار بود که اگر هر بازیگر غیربومی این‌کار را انجام می‌داد، لهجه به‌درستی درنمی‌آمد.
سعید براتی | مدیر فیلمبردای: مهم‌ترین چالش ما در فیلمبرداری در لوکیشن «هور» بود. آن‌جا فضای عجیب و نور سختی برای فیلمبرداری دارد. برگ برنده من به عنوان یک فیلمبردار این است که دوربین از فیلم جلو نزده است و به‌نظرم این مهم‌ترین ویژگی این کار است.
مهدی زمین‌پرداز | بازیگر: دانش اقباشاوی در تدوین سلیقه بسیاری به خرج داده است و باید بگویم بازی‌ها یکدست است. همه چیز واقعی پیش رفته و می‌توان بازیگرانی را دید که برای ایفای نقش از خود گذشته‌اند.
خیام وقار کاشانی | بازیگر: من در ابتدای کار با دانش اقباشاوی درباره نقش دیگری صحبت کرده بودم. اما بعد دیدم در یکی از جلسه‌ها با سکوت به من نگاه می‌کند و خیلی ناگهانی نقش محسن رضایی را به من پیشنهاد داد.
سال 1401 خبرهایی منتشر شد درباره اینکه دانش اقباشاوی قرار است فیلمی سینمایی با محوریت زندگی شهید علی هاشمی بسازد. حتی خبرها تا جایی پیش رفت که شایعه حضور این فیلم در میان آثار جشنواره آن سال هم بسیار شنیده می‌شد. اما ساخت آن بسیار طولانی شد و حتی در میانه راه ساخت فیلم، مادر شهید علی هاشمی درگذشت و اقباشاوی بابت اینکه نتوانسته فیلم را پیش از مرگ او آماده کند ابراز تاسف کرد. اقباشاوی خود نویسندگی این فیلم را برعهده داشت و در ابتدا با نام «قرارگاه سری» مجوز گرفته بود.
فیلم با سرمایه‌گذاری و پشتیبانی سازمان فرهنگی اوج تولید می‌شد. اما بعد از مدتی، خبر رسید جلیل شعبانی تهیه‌کننده فیلم فوت کرده و همچنین تغییراتی در ساخت فیلم ایجاد شده. از جمله اینکه نام اثر به «اسفند» تغییر پیدا کرده.
بالاخره در آذرماه امسال در خبرهای مربوط به آثاری که برای جشنواره فیلم فجر ثبت‌نام کرده بودند، نام فیلم «اسفند» و دانش اقباشاوی دیده شد و حالا این فیلم با داستانی درباره مقطعی از زندگی شهید علی هاشمی آماده اکران در جشنواره شده است.
«اشک هور» نسخه سینمایی سریالی با عنوان «قرارگاه سری نصرت» است که با موضوع شهید علی هاشمی توسط مهدی جعفری ساخته شده است.
در همین میان، تابستان 1402، خبرهایی درباره ساخت سریالی درباره زندگی شهید علی هاشمی منتشر شد. سریالی که براساس کتاب «قرارگاه سری نصرت» با فیلمنامه‌ای از مهدی سجاده‌چی و کارگردانی مهدی جعفری قرار بود جلوی دوربین برود. این سریال سومین محصول اقتباسی مرکز سریال سوره است. که به گفته روابط عمومی سریال پس از 3 سال طراحی، تحقیق و پژوهش، پس از سریال «سوران» به‌عنوان دومین اثر از سه‌گانه «جغرافیای مظلوم» به نویسندگی مهدی سجاده‌چی، برای پخش از تلویزیون آماده می‌شد.
اما حالا و در زمان انتشار اسامی راه یافته به بخش مسابقه جشنواره نام فیلمی به اسم «اشک هور» به کارگردانی مهدی جعفری، در میان آثار است. فیلمی که نسخه سینمایی سریال «قرارگاه سری نصرت» است و قرار است بخش‌هایی از زندگی شهید علی هاشمی را به نمایش بگذارد.
اینکه داستان زندگی کوتاه اما پر فراز و نشیب یکی از سرداران جنگ پتانسیل پرداختن چندباره و از منظرهای مختلف را دارد، نمی‌توان انکار کرد. اما اینکه دو فیلم با یک داستان در یک دوره جشنواره قرار است در کنار هم به نمایش درآیند و حتی با هم به رقابت بپردازند، از آن اتفاقات نادر است.
منبع: فیلیموشات
