به گزارش سرویس آموزش پایگاه خبری ساعدنیوز، انتخاب رویکرد پژوهشی مناسب، اولین و یکی از مهمترین گامها در مسیر انجام یک پایاننامه یا هر طرح تحقیقاتی دیگر است. بسیاری از دانشجویان و پژوهشگران در ابتدای راه، با مفاهیمی چون تحقیق بنیادی، کاربردی و توسعهای مواجه میشوند اما درک دقیقی از تفاوتها و اهداف هر یک ندارند. این عدم شناخت میتواند منجر به انتخاب مسیری اشتباه، اتلاف وقت و نرسیدن به نتایج مطلوب شود. هر یک از این تحقیقات، هدفی منحصربهفرد را دنبال میکنند و دارای ویژگیهای مشخصی هستند که آنها را از یکدیگر متمایز میسازد.
این مقاله با هدف روشنسازی تفاوتهای این سه نوع تحقیق و با استناد به منابع معتبر علمی و پایاننامه نویسی تهیه شده است. در ادامه، به تفصیل به بررسی هر یک از این رویکردها، اهداف، ماهیت و کاربردهای آنها خواهیم پرداخت تا شما به عنوان یک پژوهشگر بتوانید با دیدی باز و آگاهانه، بهترین و مناسبترین روش را برای مطالعه خود برگزینید و مسیر تحقیقاتی خود را با اطمینان بیشتری طی کنید. درک این تفاوتها نه تنها به ساختارمند شدن پژوهش شما کمک میکند، بلکه شما را در جهت دستیابی به نتایجی معتبر و قابل دفاع یاری میرساند.
به طور خلاصه، تفاوت اصلی این سه نوع تحقیق در هدف و نتیجه نهایی آنها نهفته است:
تحقیق بنیادی: با هدف گسترش دانش و کشف اصول کلی انجام میشود و نتیجه آن نظریهها و قوانین جدید است.
تحقیق کاربردی: با هدف حل یک مشکل عملی و مشخص صورت میگیرد و نتیجه آن ارائه راهحل برای آن مشکل است.
تحقیق توسعهای: با هدف تولید یک محصول یا فرآیند جدید انجام میشود و نتیجه آن یک نمونه اولیه یا محصول نهایی است.
این سه رویکرد به صورت یک زنجیره به هم پیوسته عمل میکنند؛ دانش حاصل از تحقیقات بنیادی، توسط تحقیقات کاربردی برای حل مسائل به کار گرفته میشود و در نهایت، تحقیقات توسعهای این راهحلها را به محصولات و خدمات ملموس تبدیل میکنند. انتخاب هر یک از این رویکردها به سوال تحقیق، اهداف پژوهشگر و ماهیت رشته تحصیلی بستگی دارد.
تحقیق بنیادی که با نامهای تحقیق پایهای یا محض (Pure Research) نیز شناخته میشود، نوعی پژوهش است که هدف اصلی آن گسترش مرزهای دانش و درک عمیقتر پدیدهها و قوانین طبیعت است، بدون آنکه کاربرد عملی مستقیمی برای نتایج آن در نظر گرفته شود. در واقع، انگیزه اصلی پژوهشگر در این نوع تحقیق، کنجکاوی علمی و کشف حقایق جدید است. نتایج تحقیقات بنیادی اغلب به صورت نظریهها، اصول و قوانین علمی جدید ارائه میشوند که شالوده و اساس پژوهشهای بعدی را تشکیل میدهند. این نوع تحقیق به دنبال پاسخ به پرسشهای "چرا؟" و "چگونه؟" در مورد پدیدههای جهان هستی است.
برای مثال، پژوهشهایی که در حوزه فیزیک ذرات برای شناسایی اجزای بنیادین ماده انجام میشود یا تحقیقاتی که به بررسی فرآیندهای بیولوژیکی در سطح سلولی میپردازند، نمونههایی برجسته از تحقیقات بنیادی هستند. این پژوهشها ممکن است در کوتاهمدت هیچ محصول یا راهحل تجاری به همراه نداشته باشند، اما دانش تولید شده در آنها میتواند در دهههای آینده، منشأ تحولات عظیم در فناوری و صنعت شود. به همین دلیل، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی بزرگ، سرمایهگذاری ویژهای روی این نوع پژوهشها انجام میدهند، زیرا معتقدند که توسعه پایدار علم بدون تکیه بر پایههای محکم دانش بنیادی امکانپذیر نیست.
تحقیق کاربردی، همانطور که از نامش پیداست، با هدف حل یک مشکل مشخص و واقعی در دنیای خارج انجام میشود. این نوع پژوهش از دانش، نظریهها و اصولی که در تحقیقات بنیادی به دست آمدهاند، استفاده میکند تا برای یک مسئله عملی، راهحلی بیابد. برخلاف تحقیق بنیادی که به دنبال "دانش برای دانش" است، تحقیق کاربردی به دنبال "دانش برای حل مسئله" است. هدف نهایی این تحقیقات، بهبود یک وضعیت، افزایش کارایی یک فرآیند، درمان یک بیماری یا توسعه یک فناوری جدید با کاربرد مشخص است.
پژوهش برای یافتن روشی مؤثرتر برای تصفیه آب، بررسی علل کاهش بهرهوری در یک سازمان و ارائه راهکار، یا تحقیق در مورد بهترین شیوه آموزش یک مهارت خاص به دانشآموزان، همگی در دسته تحقیقات کاربردی قرار میگیرند. در پایاننامههای مقاطع تحصیلات تکمیلی، بهویژه در رشتههای مهندسی، پزشکی، علوم انسانی و مدیریت، تحقیقات کاربردی بسیار رایج هستند. این تحقیقات به طور مستقیم با نیازهای جامعه و صنعت در ارتباطاند و نتایج آنها اغلب قابلیت پیادهسازی سریعتری دارند و تأثیر ملموستری بر زندگی روزمره مردم میگذارند.
تحقیق و توسعه (R&D) یا تحقیق توسعهای، گامی فراتر از تحقیق کاربردی است و بر فرآیند تبدیل دانش فنی و یافتههای پژوهشی به محصولات، خدمات، یا فرآیندهای جدید و قابل استفاده متمرکز است. این نوع تحقیق، ماهیتی کاملاً عملیاتی دارد و هدف آن، طراحی، ساخت، ارزیابی و بهینهسازی یک محصول یا یک سیستم جدید است. در واقع، تحقیق توسعهای دانشی را که از طریق تحقیقات بنیادی و کاربردی به دست آمده است، برمیدارد و آن را به یک نمونه اولیه (Prototype) یا یک برنامه اجرایی مشخص تبدیل میکند.
فعالیتهایی مانند طراحی و ساخت یک نرمافزار جدید، تولید یک داروی جدید پس از طی مراحل آزمایشگاهی، توسعه یک کیت تشخیصی برای یک بیماری، یا ابداع یک روش نوین ساختوساز، همگی نمونههایی از تحقیقات توسعهای هستند. این فرآیند معمولاً شامل چرخههای متوالی از طراحی، آزمایش، بازخورد و اصلاح است تا محصول نهایی به بالاترین سطح از کارایی و اثربخشی برسد. تحقیق توسعهای نقشی حیاتی در نوآوری و رشد اقتصادی ایفا میکند و شرکتهای دانشبنیان و بخشهای تحقیق و توسعه سازمانهای بزرگ، بازیگران اصلی این عرصه محسوب میشوند.
به طور خلاصه، تفاوت اصلی این سه نوع تحقیق در هدف و نتیجه نهایی آنها نهفته است:
تحقیق بنیادی: با هدف گسترش دانش و کشف اصول کلی انجام میشود و نتیجه آن نظریهها و قوانین جدید است.
تحقیق کاربردی: با هدف حل یک مشکل عملی و مشخص صورت میگیرد و نتیجه آن ارائه راهحل برای آن مشکل است.
تحقیق توسعهای: با هدف تولید یک محصول یا فرآیند جدید انجام میشود و نتیجه آن یک نمونه اولیه یا محصول نهایی است.
این سه رویکرد به صورت یک زنجیره به هم پیوسته عمل میکنند؛ دانش حاصل از تحقیقات بنیادی، توسط تحقیقات کاربردی برای حل مسائل به کار گرفته میشود و در نهایت، تحقیقات توسعهای این راهحلها را به محصولات و خدمات ملموس تبدیل میکنند. انتخاب هر یک از این رویکردها به سوال تحقیق، اهداف پژوهشگر و ماهیت رشته تحصیلی بستگی دارد.
برای مشاهده سایر مطالب آموزشی در اینجا کلیک کنید.
