« لیتیوم» ارزش خشک شدن دریاچه‌ها را دارد؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از ایرنا، خشکیدن دریاچه هایی مانند ارومیه، دریاچه نمک قم، بختگان، هامون، جازموریان و ... در ایران که تقریبا از اواخر دهه هفتاد نمایان شد، دلایل متعددی دارد که هر یک در جای خود قابل بررسی است. اما به استناد گزارش های رسانه ای، وجود منابع عظیم «لیتیوم» در کف این دریاچه ها شاید یکی از دلایل توجه ناکافی به روند خشک شدن این منابع مهم طبیعی و تعلل در احیای آن باشد.

لیتیوم و کاربرد آن

بیشترین و بزرگ ترین دخایر لیتیوم دنیا در بولیوی و افغانستان وجود دارد که حتی تعدادی از کارشناسان یکی از دلایل کودتای بولیوی و جنگ امریکا در افغانستان به ویژه در دوران ترامپ را دسترسی به معادن غنی لیتیوم در این کشور می دانستند

لیتیوم یک فلز قلیایی نقره ای-سفید و نرم با عدد اتمی ۳ است. این عنصر در شرایط استاندارد دما و فشار سبک ترین فلز و کم چگالی ترین عنصر جامد است. به دلیل واکنش پذیری بالای لیتیوم، هرگز نمی توان آن را به صورت عنصر آزاد در طبیعت پیدا کرد و همواره در بخشی از یک ترکیب شیمیایی که بیشتر یونی است، پیدا می شود. از آن جایی که لیتیوم در آب حل می شود، به صورت یون در آب اقیانوس ها و به صورت نمک در آب ها و [خاک]رس هم دیده می شود. لیتیوم و ترکیب های آن کاربردهای فراوانی دارند از آن جمله در شیشه و سرامیک پایدار در برابر گرما، آلیاژهای با مقاومت بالا نسبت به وزن که در فضاپیماها کاربرد دارد، باتری های لیتیوم خودروهای برقی و در مصارف پزشکی به عنوان دارو است.

بیشترین و بزرگ ترین دخایر لیتیوم دنیا در بولیوی و افغانستان وجود دارد که حتی تعدادی از کارشناسان یکی از دلایل کودتای بولیوی و جنگ امریکا در افغانستان به ویژه در دوران ترامپ را دسترسی به معادن غنی لیتیوم در این کشور می دانستند. بزرگترین معادن لیتیوم ایران هم در شرق کشور و در استان خراسان جنوبی در شهر نهبندان و اطراف بیرجند قرار دارد. بعد از آن دریاچه نمک قم، چهارمحال و بختیاری و اصفهان هم دارای این معدن هستند. این ماده یک نوع خاک معدنی هست که حتی از آب شور هم به دست می آید.

چند دریاچه در ایران خشک شده است؟

شاید نتوان به درستی تعداد دریاچه های خشک شده ایران را به دست آورد، اما برخی از آن ها را به دلیل اهمیت اکولوژیکی می توان مد نظر داشت. مهم ترین و بزرگ ترین آن، دریاچه ارومیه است که به نظر می رسد این روزها نفس های آخر را می کشد و چیزی تا مرگ کامل آن باقی نمانده است. دریاچه های هامون در استان سیستان و بلوچستان در مرز شرقی ایران، دریاچه های کافتر، بختگان، مهارلو، پریشان و طشک در استان فارس، دریاچه جازموریان در جنوب کرمان و غرب سیستان و بلوچستان، تالاب گاوخونی در استان اصفهان، دریاچه نمک و حوض سلطان در استان قم و ... از جمله مهم ترین دریاچه های خشک شده ایران هستند که دست بر قضا برخی از آنان مانند دریاچه نمک قم، تالاب حوض سلطان، دریاچه ارومیه و ... از جمله مهم ترین منابع غنی «لیتیوم» هستند.

ایران از معدود کشورهایی است که به مقادیر مناسبی از ذخایر عناصر نادر خاکی و فلزات با ارزش دسترسی دارد که بعد از فرآیند اکتشافات پهنه های معدنی در سال ۱۳۹۳، شناسایی ذخایر لیتیوم از جمله اتفاقاتی بود که در این اکتشافات رخ داد و فلزات کم یابی مانند فلز لیتیوم در مناطق مختلف کشور در مقادیر مناسب رصد شد و استحصال نیمه صنعتی آن در دستور کار قرار گرفت.

لیتیوم اکنون در بازارهای جهانی به صورت فلز، حدودا با قیمت ۱۶۰ دلار به ازای هر کیلوگرم به فروش می رسد

بیشتر عناصر نادر خاکی و فلزات کمیاب برای استخراج به تکنولوژی بالایی نیاز دارند و بر خلاف دیگر محصولات معدنی در حجم کم و در ابعاد کیلوگرم خرید و فروش می شود که همین امر به علت قیمت بالای آن ها و سختی استحصال شان بوده و در صورتی که بتوان در استحصال و تولید این مواد به مزیت رسید، در عمل ارزش افزوده بالایی خواهند داشت، زیرا فلزی مانند لیتیوم در صنایع «های تک» مصارف بسیاری دارد و استفاده از آن از سال ۲۰۱۵ تاکنون بیش از ۱۰ برابر افزایش داشته است.

اکتشاف و استخراج این فلز نیاز به فناوری های بالایی دارد و با توجه به این که امروز دنیا به سمت اتومبیل های الکترونیکی پیش می رود که باتری آن ها نیز از لیتیوم ساخته می شود، از این فلز با ارزش به عنوان یکی از نیازهای تکنولوژی روز یاد می شود.

لیتیوم اکنون در بازارهای جهانی به صورت فلز، به طور تقریبی ۱۶۰ دلار به ازای هر کیلوگرم به فروش می رسد، همچنین کنسانتره آن با کیفیت های «درجه کیفیت ساخت باطری»، «کربنات لیتیوم» و «کنسانتره» به ترتیب در حدود ۲۰ هزار دلار، هفت دلار و پنج دلار در هر تن به فروش می رسد.

شاه ماهی که به نفع سودجویان شد

چنانچه مشخص است فلز لیتیوم یکی از فلزهای گرانبهایی است که در سال های اخیر برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار گرفته و تقاضای زیادی در بازارهای جهانی برای آن وجود دارد، به گونه ای که قیمت این فلز در بازار شانگهای، طی کمتر از ۸ ماه بیش از ۴۰۰ درصد افزایش داشته است.
این مطلب با توجه به استخراج تخصصی و سخت این فلز که بیشتر از آب شور اقیانوس و کف دریاها به دست می آید، اما در ایران در عمق نیم متری و در برخی موارد از سطح دریاچه های خشک شده و به سهولت به دست می آید. این موضوع مانند صید شاه ماهی است که از برنامه های نامتوازن توسعه، به ویژه در زمینه احداث سدها و خشک شدن تالاب ها و به نفع سودجویان و مخالفان احیا دریاچه ها رقم زده شد.
البته شاید برداشت به این شیوه بسیار راحت و بدون دردسر و کم هزینه باشد، اما در بلند مدت تاثیرات بسیار زیادی بر اکوسیستم داشته و مرگ بسیاری از دریاچه ها و تالاب ها به منزله مرگ طبیعت و خالی از سکنه شدن منطقه درگیر این روند است.

بررسی وضعیت حمایت از محیط زیست در دنیا به حدی جدی است که کشوری مانند سوئد در اروپا با وجود داشتن بزرگ ترین معدن طلای اروپا(بولیدن)، آن را از سال ۱۹۶۷ تعطیل کرده و تنها دو شرکت معدنی لوندین و سوندیک در این کشور مشغول به کار هستند. استفاده از ذخایر معدنی در حوزه اقتصاد بسیار مهم و ضروری است.

با توجه به استخراج تخصصی و سخت این فلز که بیشتر از آب اقیانوس و کف دریاها به دست می آید، اما در ایران در عمق نیم متری و در برخی موارد از سطح دریاچه های خشک شده و به سهولت به دست می آید.

این نحوه استفاده زمانی از اهمیت برخوردار است که بر مبنای اصول توسعه پایدار باشد. سوئد ترجیح داده تا به جای درآمدزایی از معادن، در صنعت گردشگری سرمایه گذاری کند، تا از این طریق محیط زیست خودش را حفظ کرده و درست در زمانی که بیشتر نقاط دنیا با مشکل کم آبی و فرونشست روبرو هستند، این کشور وضعیت بسیار خوبی داشته و بعید نیست تا در آینده به یکی از معدود مکان های دنیا برای مهاجرت و فرار از وضعیت بحرانی محیط زیست باشد.

درمجموع می توان گفت؛ قدر مسلم درآمدزایی از طریق گردشگری و آن هم با وجود پتانسیل های خوب ایران(دریاچه ارومیه و دریاچه نمک قم در دل کویر) در این حوزه هم پایدارتر و هم منطقی تر خواهد بود.

تبعات توفان های نمکی دریاچه ارومیه؛ از بیماری های جسمی تا مشکلات روان