به گزارش پایگاه خبری ساعدنیوز، «نمی‌توان تصور کرد که به حلب «منطقه زخمی» بگویند اما حالا که آن را زندگی میکنم می‌بینم این زخم‌ها در زندگی واقعی اتفاق افتاده‌اند و به‌نظرم این یکی از دردناک‌ترین اتفاقاتی است که برایم رخ داده.» این‌ها را سرجی عطار، معمار سوری-آمریکایی یک سال پس از آخرین ویرانی حلب به نیویورک‌تایمز می‌گوید.
امروز با گذشت 8 سال از بازپس‌گیری حلب توسط نیروهای دمشق این اولین بار در تاریخ سوریه است که شبه‌نظامیان مخالف بشار اسد دومین شهر بزرگ این کشور را اشغال می‌کنند. سال 2016، حلب شاهد درگیری خونین و بی‌امانی بر سر کسب کنترل این شهر بود؛ درگیری‌هایی که ماه‌ها به‌طول انجامید. درنهایت این شورشیان بودند که در تلاش برای برکناری بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه شکست خوردند. سازمان «دفاع مدنی سوری» موسوم به کلاه‌سفیدها از کشته شدن 7 غیرنظامی و زخمی شدن 18 نفر در حملات ارتش سوریه خبر داده است.
حال کنترل حلب یک‌شبه متحول شده و از دست نیروهای دمشق خارج و به‌دست شبه‌نظامیان مسلح افتاده است. تصاویر ویدئویی، شورشی‌هایی را نشان می‌دهند که در مرکز شهر می‌رقصند و با شلیک مسلسل پیروزی خود را جشن می‌گیرند. خبرنگار بی‌بی‌سی در گفت‌وگو با چندین نفر از خبرنگارانی که در ادلب حضور دارند، می‌گوید به‌نظر می‌رسد از حالا به بعد رهبران گروه‌های مسلح مثل رهبر گروه تحریرالشام دستورالعمل‌های واضحی را به مبارزان خود ارسال کنند تا از آسیب رساندن به غیرنظامیان و خانه‌هایشان جلوگیری شود. به گفته این خبرنگار تجربه طالبان در افغانستان میتواند الهام‌بخش عملیات‌های گروهک‌های تحریرالشام باشد.
محمد بن زائد آل‌نهیان، رئیس امارات و محمد السودانی، نخست‌وزیر عراق حمایت خود را از دمشق اعلام کرده‌اند و ایالات متحده می‌گوید هیچ ارتباطی با حملات شورشیان ندارد اما بازگشت خشونت به سوریه را اتکای بشار اسد به روسیه و ایران می‌داند. اتحادیه عرب هم از تحولات سوریه ابراز نگرانی کرده است. ایران نیز حمله به کنسولگری خود در حلب را تایید کرده است. پیش از حملات بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به بشار اسد درباره انتقال تسلیحات از سوریه به حزب‌الله هشدار داده بود. نتانیاهو در گفت‌وگو با شبکه 12 اسرائیل گفت که به اسد گفتم که با آتش بازی می‌کند.
وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که در حمایت از ارتش سوریه حملات هوایی را علیه شورشیان مسلح انجام داده و صبح روز گذشته جنگنده‌های روسیه و سوریه حملات هوایی سنگینی را در شهر ادلب انجام دادند که شامل هدف قرار گرفتن مقر فرماندهی مرکزی و اتاق عملیات هیئت تحریرالشام بوده است. اورشلیم‌پست گزارش داده است که رهبر تحریرالشام در این حملات کشته شده است. در حملات هوایی روسیه نیز دست‌کم 200 نفر کشته شده‌اند. به‌گزارش رویترز، روسیه وعده داده تا برای مقابله با شورشیان کمک‌های نظامی بیشتری را ارائه دهد.
چهارشنبه گذشته هیئت تحریرالشام (جبهه النصره سابق) و شاخه‌های نظامی آن که به گزارش AFP دستورات و داده‌های اطلاعاتی خود را از ترکیه دریافت می‌کنند، عملیات غافلگیرانه موسوم به «بازدارندگی از تجاوز» را آغاز کردند. هیئت تحریرالشام تا زمان قطع روابط خود با القاعده، شاخه القاعده در سوریه محسوب میشد. این ائتلاف شامل چندین گروه با ایدئولوژی‌های مختلف است. آنچه اعضای این ائتلاف را به‌یکدیگر نزدیک می‌کند، مخالفت آنها با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه است. ایالات متحده و سازمان ملل مدت‌هاست که هیئت تحریرالشام را سازمان تروریستی خوانده‌اند.
احمد حسین الشرع که با نام ابومحمد جولانی شناخته می‌شود برای اولین بار در سال 2011در ابتدای جنگ داخلی سوریه به‌عنوان رهبر شاخه القاعده در این کشور ظهور کرد. جولانی که در نام خانوادگی او آمده اشاره‌ای است به تولد او در بلندی‌های جولان. جولانی و اعضای گروه تحریرالشام که وعده حمله علیه نیروهای غربی را داده بودند، مسئولیت بمباران‌های مرگبار را برعهده گرفتند، ملک و املاک اقلیت‌های مذهبی را مصادره کردند و گشت ارشاد را برای اعمال پوشش اجباری زنان به‌خیابان‌ها فرستادند.
آرون زلبن، پژوهشگر، می‌گوید جولانی و گروه تحریرالشام در سال‌های اخیر به‌دنبال بازسازی خود بوده‌اند. آنها بر ترویج دولت غیرنظامی و اقدامات نظامی در مناطق خود متمرکز بوده‌اند. پس از آنکه قطع روابط با القاعده در سال 2016 اتفاق افتاد، جولانی در منطقه تحت کنترل خود با چند گروه تندرو به مبارزه پرداخت و به‌طور فزاینده‌ای خود را محافظ دیگر مذاهب نشان می‌داد. این شامل سال گذشته می‌شود که اجازه برگزاری اولین مراسم مسیحی در شهر ادلب داده شد.
آمریکا برای پیدا کردن و دریافت هرگونه اطلاعاتی درباره جولانی پاداش 10 میلیون دلاری تعیین کرده بود اما به گفته زلین، سال 2018، دولت ترامپ به این نتیجه رسید که جولانی دیگر در لیست اهداف آمریکا نباشد. تحریرالشام به برخی از گروه‌های مسلح تحت‌تعقیب اجازه داد تا در منطقه تحت کنترل خود فعالیت کنند و دست‌کم تا سال 2022 به هدف قرار دادن نیروهای ویژه آمریکایی ادامه دهند.
طی یک دهه جنگ داخلی، شاخه‌های رادیکال‌تر القاعده از سوریه رانده شدند اما هیئت تحریرالشام در طول این درگیری‌ها تکامل پیدا کرد. زمانی که گرد و خاک‌ها خوابید، تحریرالشام کنترل ادلب را که به یک خلافت اسلامی بسیار کوچک تحت کنترل ترکیه درآمده بود، حفظ کرد. ادلب در آن زمان به مرکز مقاومت شبه‌نظامیان در برابر دولت اسد تبدیل شده بود.
بشار اسد در تابستان 2016 توانست با کمک نیروهای حزب‌الله لبنان حلب را بازپس بگیرد اما مبارزان تحریرالشام در طی حملات خود در چند روز گذشته کنترل شهری را به‌دست گرفتند که آزادراه M5 را در دل خود دارد؛ مسیر کلیدی‌ای که نیروهای بشار اسد برای رسیدن به حلب به آن نیاز دارند.
هیئت تحریرالشام در حملات خود ابتدا به چندین روستا و محله در اطراف حلب یورش بردند و سپس به قلب حلب رسیدند. درگیری‌ای که از مناطق تحت کنترل شبه‌نظامیان هیئت تحریرالشام (HTS) حدود 10 کیلومتر غرب شهر حلب آغاز شد. این شبه‌نظامیان با اشغال یک پایگاه نظامی، سلاح‌ها و حتی تانک‌های نیروهای دولت سوریه را مصادره کردند و احتمال وقوع درگیری گسترده‌تری را رقم زدند.
طبق گزارش‌ها ارتش سوریه نیز دست‌کم 50هزار سرباز را برای مقابله با شورشیان مسلح به حلب فرستاده است. ائتلاف تحریرالشام خط مقدم جنگ داخلی در سوریه را که عمدتاً از سال 2020 خاموش مانده بودند، تکان داده است. به‌گزارش الجزیره شورشیان مسلح پس از تصرف حلب به سمت جنوب حرکت کردند اما گزارش‌های متناقضی از رسیدن آنها به شهر مرکزی حماه منتشر شده است. به گزارش دویچه‌وله شورشیان کنترل برخی از شهرهای استراتژیک را در استان‌های حماه و ادلب به‌دست آورده‌اند.
حملات هوایی نیروهای روسیه و ارتش سوریه در چهارمین روز از حملات شورشی‌ها صورت گرفتند که شاید اگر روسیه پیشرفته‌ترین جنگنده‌های خود را به اوکراین منتقل نکرده بود می‌توانست زودتر از این مداخله کند. هنوز مشخص نیست که این نیروها می‌توانند بدون اینکه آسیب‌های بزرگی به شهری که حدوداً 5 میلیون جمعیت دارد، برساند، شورشیان را از حلب بیرون برانند یا نه.
برخی از ساکنان پیشین حلب در جریان پیشرفت‌های هیئت تحریرالشام به شهر خود بازگشتند. آنها و مبارزان تحریرالشام عکس‌ها و ویدئوهایی که گفته‌می‌شود از خود در برابر بناهای تاریخی حلب گرفته‌اند، منتشر کرده‌اند. یکی از تصاویر قلعه باستانی را نشان می‌دهد که سال‌ها پیش در اوج درگیری‌های حلب به‌عنوان پایگاه نظامی برای نیروهای اسد مورد استفاده قرار گرفته بود.
به‌گزارش رویترز به‌نقل از منابع نظامی، روز شنبه مقامات سوری فرودگاه حلب و تمام مسیرهای ورودی به این شهر را مسدود کردند. برخی از گروه‌های شورشی با «ارتش ملی سوریه» یا SNA که تحت حمایت ترکیه قرار دارد، وارد این عملیات شدند. سرهنگ حسن عبدالغنی، رهبر گروه نظامی مخالف بشار اسد به میدل ایست‌ای می‌گوید که مناطق «به‌شدت استراتژیکی» اشغال شده‌اند.
عبدالغنی می‌گوید: «این‌ها مناطقی بودند که به‌عنوان پایگاه‌های نظامی ایران و سوریه مورد استفاده قرار می‌گرفتند تا علیه محله‌های ما حملاتی را انجام دهند که باعث کشتار غیرنظامیان و اجبار آنها به ترک خانه‌هایشان میشد. نیروهای ما 12 تانک دشمن را نابود کردند. عملیات تا از بین رفتن نیروهایی که سرزمین‌های ما را هدف قرار می‌دادند، ادامه خواهد داشت.»
طبق گزارش‌ها شورشیان نه‌تنها شامل گروه‌های تحریرالشام بلکه شامل شبه‌نظامیان سنی است که طی چند سال گذشته از سوی ترکیه بسیج و مجهز شده‌اند؛ موضوعی که نشان می‌دهد کمپین نظامی تحریرالشام اقدام ترکیه برای پیچیده کردن دسترسی متزلزل اسد به سراسر مناطق سوریه و ایجاد کنترل دوفاکتوی ترکیه بر سر مناطق بزرگی از این کشور و یکی از بزرگترین شهرهای آن است. در این سناریو، مدیریت این منطقه که دو میلیون نفر جمعیت دارد میتواند برعهده تحریرالشام گذاشته شود که به‌طور همزمان از مزایای پیچیده استراتژیک آن بهره ببرد.
در مارس 2020، رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین توافق کردند به‌منظور ایجاد ثبات در آتش‌بس متزلزلی که در ادلب بسته شد، سه منطقه نفود را مرزبندی کنند. منطقه اول که شامل 64درصد از کشور است تحت کنترل دولت دمشق قرار دارد. منطقه دوم 25درصد از کشور را پوشش می‌دهد که نیروهای دموکراتیک سوریه یا SDF با حمایت ائتلاف بین‌المللی به‌رهبری آمریکا بر آن تسلط دارند. منطقه سوم که در شمال و شمال‌غرب سوریه قرار دارد، هیئت تحریرالشام و شاخه‌های متحد با ترکیه حضور دارند. با وجود درگیری‌ها و حملات هوایی، مرزهای این مناطق عمدتاً بدون تغییر باقی مانده‌اند.
به‌گزارش ان‌پی‌آر، دارین خلیفه، مشاور ارشد گروه بحران بین‌المللی که تمرکز تحقیقات خود را بر ایجاد صلح گذاشته است می‌گوید، مدت‌ها بود که ترکیه در ظاهر گروه تحریرالشام را از هر گونه حمله‌ای علیه مناطق تحت کنترل دولت سوریه منع می‌کرد اما خلیفه در ادامه می‌گوید که تغییرات منطقه‌ای اخیر روی تصمیمات ترکیه اثر گذاشته است. خلیفه می‌گوید: «درحالی‌که ترکیه نگران سقوط (دولت سوریه) است اما به‌نظر نگرانی‌های آنها نسبت به چند سال گذشته کاهش پیدا کرده است؛ موضوعی که به‌نظرم محرک اصلی این حملات بوده است.»
رجب طیب اردوغان به‌نوبه خود ظاهراً از مواضع تضعیف‌شده ایران و حزب‌الله در سوریه، در کنار حواس‌پرتی روسیه به جنگ در اوکراین، برای ایجاد داینامیک‌های جدید روی زمین، استفاده می‌کند. اقدامات استراتژیکی که مشابه آن در منطقه قره‌باغ و لیبی اتفاق افتاده است. وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد که این عملیات «مقابله با تجاوز» نام دارد که در پاسخ به مجموعه‌ای از حملات نیروهای دولت سوریه به ادلب بوده که نقض توافقنامه‌های تنش‌زدایی است. آنکارا نقش حیاتی را در شمال سوریه بازی می‌کند. سربازان، پایگاه‌های نظامی و زیرساخت‌های ترکیه حضور پررنگی در این منطقه دارند.
ابراهیم حمیدی در المجله درباره انگیزه حملات شورشیان می‌نویسد که هدف، تحت فشار قرار دادن بشار اسد است که از دیدار با رئیس‌جمهور ترکیه امتناع کرد؛ مگر اینکه ترکیه نیروهای خود را از خاک سوریه خارج کند. اردوغان همچنین میتواند به دنبال محاصره نیروهای دموکراتیک سوریه یا SDF باشد که عمدتاً نیروهای کُرد سوری ی.پ.گ آن را تشکیل می‌دهند، تا موقعیت چانه‌زنی خود را پیش از بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا تقویت کند. این استراتژی دقیقاً بازتابی از مداخلات پیشین ترکیه در حمایت از دولت طرابلس لیبی و آذربایجان در قره‌باغ است.
یگان‌های مدافع خلق یا ی.پ.گ تاریخچه درگیری با دیگر گروه‌های شورشی را در شمال سوریه دارند.
ی.پ.گ که نیروهای دموکراتیک سوریه تحت حمایت آمریکا را هدایت می‌کند، کنترل بسیاری از مناطق شمال‌شرقی و شرق سوریه را در دست دارد و مدت‌هاست که برای خود جایگاهی در حلب تعریف کرده است. به‌گفته یکی از مقامات ارشد ی.پ.گ، این گروه در نبود سربازان دولتی کنترل خود را در این شهر گسترده‌تر کردند. آنها علاوه بر فرودگاه بین‌المللی حلب، تل حاصل، تل عران، دیرحافر، منطقه صنعتی و نبل زهرا را اشغال کرده‌اند.
در سال 2016، اردوغان با پوتین به توافقی رسید که به نیروهای دولت سوریه اجازه می‌داد تا کنترل شرق حلب را در دست بگیرند و در ازای آن ترکیه نهاد خودمختار کردها را در شمال سوریه از بین ببرد.
نیروهای دموکراتیک سوریه با اینکه موضع خصمانه خود با گروه تحریرالشام را حفظ کرده‌اند اما همزمان حملات که با بازگشت ترامپ به کاخ سفید مصادف شده رهبران آن را نگران کرده است. این گروه، تصمیم ترامپ در سال 2019 مبنی بر خروج برخی از نیروهای آمریکایی از مناطق خود را به‌یاد دارد که پیشروی‌های نیروهای تحت‌حمایت ترکیه را تسهیل کرد.
ابوالاء الولائی، دبیرکل کتائب سیدالشهدای عراق در شبکه اجتماعی ایکس، دولت ترکیه را خطاب قرار داد و نوشت که مقاومت «برای خلاصی از نقشه‌های شوم» ترکیه آمادگی دارد.
در تقاطع مسیرهای تجاری و امپراطوری‌های هزارساله، حلب یکی از مراکز تجاری و فرهنگی در خاورمیانه است. پیش از جنگ، 2 میلیون و 300 هزار نفر در حلب زندگی می‌کردند. سال 2012 شورشیان مسلح شرق حلب را تصرف کردند و آن را به پرافتخارترین سمبل از پیشرفت شاخه‌های مسلح اپوزیسیون تبدیل کردند.
سال 2016، نیروهای دولتی با حمایت حملات هوایی روسیه شهر را محاصره کردند. گلوله‌ها، موشک‌ها و بمب‌های بشکه‌ای، قوطی‌های سوخت یا سایر ظروف مملو از مواد منفجره و فلز، محله‌های این شهر را با خاک یکسان کردند. شورشیان سال گذشته تحت محاصره از روی گرسنگی تسلیم شدند. ورود نظامیان روسی نقطه عطفی در جنگ بود که به بشار اسد اجازه داد تا قلمرو مناطقی را که تحت‌کنترل خود داشت، در دست نگه دارد.
سال جاری، حملات هوایی اسرائیل در حلب، اهدافی را در سوریه از جمله پایگاه‌های تسلیحاتی حزب‌الله و نیروهای سوری را مورد حمله قرار داده است. اسرائیل به‌ندرت، به حمله به حلب و دیگر مناطق تحت کنترل دولت سوریه اذعان می‌کند.
با حمله غافلگیرکننده شورشیان مسلح به حلب جنگ داخلی 13 ساله سوریه دوباره سرخط خبرها قرار گرفته است. تشدید درگیری در این منطقه چشم‌اندازی از جنگ را در جبهه دیگری در خاورمیانه بازگشایی کرده که در آن اسرائیل که تحت حمایت آمریکا قرار دارد با حماس در غزه و حزب‌الله در لبنان مبارزه می‌کند. رابرت فورد، آخرین سفیر آمریکا در سوریه به ماه‌ها حملات اسرائیل به اهداف سوریه و حزب‌الله در این منطقه و آتش‌بس اسرائیل با حزب‌الله لبنان اشاره می‌کند و می‌گوید این‌ها عواملی هستند که به شورشیان سوریه فرصت طلایی حمله را اعطا کردند.
روستاهای تصرف‌شده در منطقه‌ای قرار دارند که زمانی پناهگاهی برای گروه شورشی و مخالف حکومت سوریه موسوم به نورالدین الزنکی محسوب می‌شدند این گروه پس از درگیری با هیئت تحریرالشام کنترل این منطقه را از دست داد که بعدها به تصرف نیروهای دولت سوریه درآمد. به‌همین ترتیب، ارتش بشار اسد و متحدانش از جمله ایران و نیروهای حزب‌الله لبنان حضور پررنگی در این مناطق داشتند. با این حال جنگ اسرائیل در لبنان و حملات بی‌سابقه اسرائیل به اهداف حزب‌الله و ایران در سوریه داینامیک‌های بسیاری را تغییر داده است.
یکی از رهبران ارشد نیروهای ملی سوریه که عملیات کنونی را زیرنظر دارد به میدل ایست‌ای می‌گوید که گسترش ژئوپلیتیک در خاورمیانه که بر متحدان رژیم سوریه تاثیر گذاشته، «فرصت طلایی» را برای اجرای حملات به‌وجود آورده است. این مقام ارشد که ترجیح می‌دهد نامی از او برده نشود، چون اجازه ارائه‌نظر را ندارد، می‌گوید: «شرایط بین‌المللی به‌گونه‌ای است که این درگیری و هرج و مرج میان اسد و حامیانش را ترجیح می‌دهد و ما هم از این فرصت استفاده کردیم.» او می‌گوید: «سربازان سوری بدون متحدان‌شان هیچی نیستند. ما می‌توانیم معادله را تغییر دهیم، سرزمین‌مان را پس بگیریم و مسیر امنی را برای تسهیل بازگشت آوارگان به خانه‌هایشان تضمین کنیم.»
به‌گفته استیون سیمون، استاد کالج دارتموث و محقق ارشد در موسسه کوئینسی، برای اسد، این حملات تقریباً با حملات هفتم اکتبر به اسرائیل برابری می‌کند اما سوریه برخلاف اسرائیل هیچ‌کدام از مزیت‌هایی را که برای آرام کردن شرایط پس از حمله در اختیار داشت ندارد؛ اینکه بتواند حمله‌ای را آغاز کند تا تمام نیروهای حماس را از بین ببرد. با وجود حملات هوایی روسیه علیه گروهک‌های تحریرالشام، حقیقت این است که روس‌ها به‌دلیل جنگ علیه اوکراین تحت فشار قرار دارند و برای نجات نیروهای خود در دمشق راه بسیار دشواری را در پیش دارند.
این‌بار هیچ کمکی از سوی ایران یا حزب‌الله لبنان وجود نخواهد داشت. تهران ابزارهای لازم را ندارد و هرگونه اقدامی از سوی ایران در تیررس سلاح‌های اسرائیل قرار خواهد داشت. کارشناسان معتقدند که حملات هوایی، کمکی به نجات سوریه نخواهد کرد و حضور نیروهای زمینی است که میتواند مانع پیشروی‌های بیشتر شورشیان شود.
حزب‌الله نیز به‌دلیل حملات اخیر اسرائیل نیروهای لازم برای خروج تحریرالشام از حلب را ندارد چه رسد به دسترسی زمینی به حلب. اگر نگاهی به کشورهای اطراف سوریه بیاندازیم به‌سختی می‌توان دید که عربستان سعودی برای کمک به اسد اقدام به مداخله نظامی کند. با فشارهای ترکیه از سمت شمال، اسرائیل از سمت غرب و هیچ‌گونه فشار متقابلی از سمت شرق یا جنوب، اسد میتواند با خطر سقوط دولت خود روبه‌رو باشد.
بشار اسد 13 سال است که با مخالفانی که به‌دنبال برکناری او از قدرت بودند، می‌جنگد؛ درگیری‌ای که منجر به نابودی دست‌کم نیم میلیون نفر شده است. حدود 6 میلیون و 800 هزار شهروند سوری از کشور فرار کرده‌اند؛ موجی از پناهجویان که با دامن زدن به جنبش‌های راست افراطی ضدمهاجر به تغییر نقشه سیاسی در اروپا دامن زده‌اند. حدوداً 30درصد از سوریه که در کنترل بشار اسد قرار ندارد از سوی گروهی از نیروهای مخالفان و سربازان خارجی اداره می‌شود.
آمریکا شمال شرق سوریه، در فاصله‌ای دور از حلب دست‌کم 900 سرباز دارد تا از ظهور دوباره دولت اسلامی یا داعش جلوگیری کند. آمریکا و اسرائیل هر دو گه‌گاهی حملاتی را علیه نیروهای دولت و شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران انجام می‌دهند. ترکیه هم نفوذ عمیقی در ائتلاف گسترده‌ای از نیروهای اپوزیسیونی دارد که به حلب حمله کرده‌اند.
به‌گفته چارلز لستر، تحلیل‌گر مسائل سوریه در موسسه تحت حمایت خاورمیانه، پس از سال‌ها تغییرات قابل‌توجه بین طرف‌های جنگ سوریه، این درگیری «پتانسیل عواقب شدید و در نهایت تغییرات اساسی را دارد.» فورد می‌گوید، جنگ حلب در صورت ورود روسیه و ترکیه میتواند بی‌ثبات‌کننده‌تر باشد. هر کدام منافع خود را برای محافظت از سوریه دارند که می‌توانند وارد جنگی بزرگ علیه یکدیگر شوند.
